Þjóðviljinn - 09.10.1955, Síða 7

Goðafoss .
Eftir Martin A. Hansen
Kaíli sá, sem hér birtist, er þýddur úr bók hins
nýlátna danska rithöíundar Martins A. Hansens:
Rejse paa Island, er út kom í fyrra. Teikningamar,
sem fylgja, eru einnig úr bókinni, eftir förunaut
Hansens: Sven Havsteen-Mikkelsen. —
Málfríður Einarsdóttir þýddi
kaflann.
Ftmmta júní ókum við frá
Akureyri og þá var þíða, en
um kvöldið gerði byl og huldi
fyrir okkur fegurð landslagsins
í hinni frægu Mývatnssveit.
Fyrst ókum við yfir heiðarn-
ar austur af Eyjafirði og síðan
yfir dalaskörð vaxin birki og
fuglasöngur í birkinu, síðan
birtist langt vatn og svart-
ir ásar á baka til. Það héld-
um við að væri Ljósavatn.
Stórir dökkir fuglar sátu á
vatninu, líkastir snældu í lag-
inu, þetta var lómurinn með
rauðan blett framan á hálsin-
um. Urmull af grágæsum stóðu
á grænum engiteig, en annars
voru bakkamir sandur og möl,
eins og eldur hefði nýlega ætt
yfir. Gæsimar voru svo spakar
að óhætt var að nólgast þær
til að skoða þær gaumgæfilga,
hve vel 'snytftar þær voru
um nef og lappir, og fagureyg-
ar og tígulegar í fasinu. Síð-
an lyftu þær sér til flugs, og
flugu burt, þessir miklu fugl-
ar, voldugir sem hljómsveit.
Um þetta leyti voru sundfugl-
amir að koma að sunnan, og
föru um loftið í flokkum, löng-
um og mjóum, einstaka hjón
flugu sér.
. Þegar vatnið var komið á
stjómborða við okkur, logaði
það allt, því sól var þá öndvert
við, nálægt suðri. Ásamir
svörtu við austurenda vatns-
ins reyndust vera úr gosgrjóti,
og var vegurinn allur lagður
þessari möl, enda er hún á-
gæt í vegi.
í suðri laukst upp breiður
dalur, og mnnu ár um dalinn.
Við sáum bæ í fjarska undir
brekku og héldum að þetta
væri Ljósavatn, og settum á
okkur staðinn, því þangað ætl-
uðum við að fara seinna.
Landslagíð sem við fórum um
var lyngholt og móar, og
spratt þar birki og víðir við
afgamla hraun. Gömul hraun
eru ekki jafn illileg og hin ný-
runnu og jurtir una ser þar
betur.
í austri sást hvítur reykur
stíga yfir þennan tröllafans.
Við áðum óg heyrðum þá sí-
felldan nið, fjarlægan og ná-
lægan í einu. H,ann koþi úr
loftinu og líka úr jörðinni, eins
og dvergar væru þar að
amstra.
Við nálguðumst reykinn og
sáum regnbogann sitrandi í
honum miðjum. Það sleit kalda
dropa úr vindinum. Framund-
an og niðurundan blasti við út-
sýnið, háar brekkur svartar,
dimmglittandi allt í dalvörp
niður. Þar undir, sem reykur-
inn steig, hrundi Goðafoss.
Hann er einn af stærstu foss-
um á landinu. Fossinn er boga-
dreginn að sjó, sundurslitinn
af klettum, og afarbreiður,
það má hugsa sér akur kot-
bónda, sem tekið hefur á rás
og steypt sér fram af.
Við ' áðum á lynggróinni
klettasnös fyrir framan foss-
inn. Víð áðum lengi, því við
gátum ekki slitið okkur frá
þessari sjón, svo illa sem þetta
stóðst þó á við ferðaáætlun
okkar, enda hlaut sú áætlun
að víkja, og var það ekki
í hið eina skipti. Við fossa er
gott að æja og gleyma sér. En
hvemig á að í'ara að því að
lýsa fossi? Ef ég vissi hve mik-
ið af vatni fellur á augabragðl
hverju, kynni einhverjum að
þykja varið í að heyra það.
Stórum fossi er engin leið að
lýsa, því hann veldur manni
gleymsku. Stór foss er manni
eins og brimið við Norðursjó,
sjón verður sögu ætíð langtum
ríkari.
Það er dönskum manni fram-
ar annarra þjóða mönnum ill-
kieift að lýsa fossi, því foss-
hljóðið er hvorki hávaði, skrölt
kei-in, rauð sem vín. Kafloðin eða gnýr, heldur verður það
klettatröll teygðust yfir aðrar manni brátt ímynd þagnarinn-
ihishæðir, órökuð og óklippt. ar. Við erum óvanir fössum,
- 'Hráunið er að molna hér, þetta og við þekkjum ekki íossa. En
Sunnudagur 9. október 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
— c * —» . .
mér finnst afi og váld brims og
fossa vera hafið yfir þetta.
Sá sem horfir í foss, honum
verður eins við hvort hann er
því vanur eða ekki, eða svo
finnst mér hljóta að vera.
Þegar liðin er nokkur stund,
hefur fossinum tekizt að bægja
burtu með afli sínu heiminum
öllum og því sem í honum er.
Síðan verður ‘sjálft þetta sjón-
arspil náttúrunnar einnig fjar-
lægt. Við sjáum það og sjáum
það þó ekki. Áhorfandinn heill-
ast fagurri leiðslu, sem virðist
vera háleit, en er líklega demón-
isk. Þetta er staður freisting-
arinnar, ekki forklárunarinnar.
Hinn heillaði aðkomumaður
lætur vit sitt fossinum á vald
eins og Þorgeir goði skurðgoð
sín, en þó kann vera að þessi
samlíking standist ekki. Mun
hann ekki hafa gefið fossinum
það sem honum bar, voru það
ekki sjálf goð fossins sem hann
bar í fossinn?
Sá sem foss hefur heillað,
sér hann og sér hann þó
ekki, heldur þýðingarmikinn
tómleika að baki, óljósa sköp-
un. Manni býður í grun stór-
kostlegir hlutir®en hverjir þeir
eru, það fær maður ekki að
vita. Réttast mundi vera að
sitja við fossinn næturlangt,
því þá mundí goðsvarið birtast
án efa, hið hulda verða aug-
ljóst.
Sá sem í fossinum býr, ef
hann er nokkur til, þá er hann
annaðhvort demón eða guð.
líklega Freyr, hinn fagri ás,
goð frjóáeminnar, og ástalífs
hópsins sém honum er vigt.
Ellegar er það gyðja, sem í
fossinum býr, ekki Pallas A-
þena, heldur sú Hulda djúpsins
sem vald hefur til að taka
hvem sem heillast lætur af
kyngi fossins. Þeirri kyngi er
stefnt gegn viti vorú, hún er
einn af hinum svörnu óvinum
þess.
Það var siður sumra forn-
manna, að setjast við fossa.
Ekki gerðu það allir. Ekki
frömdu heldur allir seið eða
svartagaldur, heldur drukku
þeir óminnisveigar úr tóma-
hljóði niðsins og furðunum að
baki.
En við kusum ekki að
láta heillast, heldur reyndum
við að standa uppi í hár-
inu á fossandanum með ýmsum
spélegum uppáíindingum, og
þegar við loksins lögðurn af
stað var komið kvöld. Það var
orðið illkalt. Það er ónotalegt
að hverfa fyrirvaralaust frá
hlýjum og notalegum húsa-
kynnum og þægindum bæjar-
lífsins út í kalt vetrarlegt veð-
ur. Við supum á pytlunum,
dropana sem við annars' ætl-
uðum að treina okkur þangað
til við kæmumst i hann kjrapp-
ann, slík hressing er ómetenleg
á ferðalagi um byggðir og ó-
byggðir íslands. Úðinn af foss-
inum, sem áður sté beint í loft
upp, var nú lagstur út af j-fir
klettunum, sem urðu bullvotir.
Það var farið að hvessa, og
það fannst á vindinum, að
hann mundi herða á enn fram-
ar. Það var farið að smella
í segldúksblæjugörmunum j-fir
jeppanum. Skammt fyrir neðan
fossinn var ný brú, vel þyggð,
en ekkur sýndist vera vegiítið
þar fyrir utan, og lá leiðin
yfir öldótt land, þar sem snjó-
ana frá því í fyrra var ekki
faiið að taka upp, og gróður
sást enginn. Það var lágskýjað
og skýjafar í lofti, sagtennt
skýin fóru hraðar én vindurinn
sem blés um landið.
Sýning Karls Kvarans
Karl Kvaraa er „maðurinn
bak við tjöldin“ í íslenzkri
abstraktlist, Hversdagslega er
heldur hljótt um hann, ekki
vegna þess að hann hafi svo
lítið að segja, heldur vegna
þess hvað hann þegir mikið.
Það eru nú rúm 3 ár síðan
hann nuddaði opinni hurðinni
á Listvinasalnum svo að lítið
bar á: vesgú það er opið. Það
er til lítils nú að vitna í mynd-
irnar sem þar héngu, það sáu
þær svo fáir. En nú er Karl
hefur enn einu sinni stuggað
við hurð, verða þær aftur ljós-
iifandi fyrir hugskotssjóinum
sem hlekkur í þeirri sterku
keðju sem listferill Karls virð-
ist ætla að verða. Karl er nú
endanlega kominn af gelgju-
skeiði og manndómsárin blasa
við. Hingað til hafa ýmsir
stórlaxar gægzt yfir öxl hon-
um við trönurnar, en hann. er
nú óðum að ýta þeim til hlið-
ar, eftir því sem persóna sjélfs
hans heimtar meira ohiboga-
rúm. Breytinglu- er mikil þessi
þrjú ár. Hann hefur öðlast
vald yfir litunum sem stund-
um jaðrar við virtuositet. Þó
grípur hann ekki til billegheita
sem oft hendir unga menn með
mikla tækni. Hann er bless-
unarlega laus við inspirásjónir,
sem herja á marga rómantík-
era í listinni, einskonar sjálfs-
blekking gagnvart leti við að
vinna úr því sem þeim flýg-
ur í hug þegar hinn svokallaði
andi kemur yfir þá. Vinnuað-
ferð hans er meir í ætt við
munkf.na á gotneska tímabil-
inu: skýr hugsun, þráseta við
verkið og mikil sjálfsgagnrýni.
Ein myndin býður annarri
beim, leiðir af sér aðra, eins
og tilbrigði um stef í tónlist,
eru skyldar eins og systur en
þó sjálfstæðar, gæddar eigin
lífi. Það er í fljótu bragði ein-
falt að setja saman 3 liti en
ekki svo einfalt að láta
þá segja eitthvað umfram
það hversdagslega. Karl er
dýrkandi þessarar erfiðu- þraut-
ar einfaldleikans. Það er tog-
streita í hverri mynd, .gnnars-
vegar rígbundin bygging, flétt-
uð i órofa heild af láréttum og
lóðréttum linum, hinsvegar
leikandi, spilfjörugir litir sem
eiga sér engin bönd önnur en
tengslin, samspilið hver við
annan.
Svo verður víst að finna eitt-
hvað að, svo maður haldi sér
við jafnvægisstílinn. Ég held
að Karl vinni næstum' of vel
úr hugmyndum sínum og á þar
aðeins við teikninguna, bygg-
ingu í línum. Það liggur við
að teikningin sé þrautpínd eins
og af skattstjóra unz ekkert er
eftir að gera og ekki laust við
að mann langi tii að sjé marg-
Framhald á 9. síðu