Þjóðviljinn - 15.01.1956, Blaðsíða 7

Sunnudagur 15. janúar 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Árbób sUnldn ff
Löngum hefur viljað við
torenna, að tímarit yrðu
skammlíf á Islandi. Þetta
kemur að vísu sjaldnast að
sök, fæst þeirra verða mönn-
um harmdauði, þótt þau setji
upp tærnar áður en þau kom-
ast verulega á legg. Annarra
má þó sakna; dauði eins og
eins gerir heila þjóð mun fá-
tækari. Orsakir þessarar ó-
döngunar eru vafalaust marg-
ar, en ein þeirra virðist mér
sú, að útgefendur og ritstjór-
ar hasast ótrúlega fljótt upp
á því að leggja fram nauðsyn-
lega vinnu til þess að fyrir-
tækið gangi sinn gang. E tir
fyrsta sprettinn er eins og
allir hafi oftekið sig, útkomu-
dagamir færast aftar og aft-
ar í almanakinu, unz ekkert
lífsmark finnst lengur með
unglingnum, sem fyrir skömmu
var allra pattaralegasti snáði.
Hver veit nema rit, sem kem-
ur út aðeins einu sinni á ári,
reynist ónæmara gegn þessum
toarnasjúkdómum en t.d. mán-
aðarblöð og árs'jórðungsrit.
Magnús heitinn Ásgeirsson
sá um fyrstu Árbók skáida í
fyrra með ærnum myndar-
torag. Nú he'ur Kristján
Xarlsson tekið við ritstjórn-
inni og fer vel af stað. Ár-
bókin 54 geymir ljóð 20 ungra
skálda 1944-’54, og nú koma
smásögur 16 höfunda um og
innan við fertugt, ritaðar á
síðustu 15 árum. Hvernig
hugsa menn sér framhald
þessa rits, hvað kemur næst?
Ritgerðir ungra manna (þetta
þýðir karla og kvenna) gætu
sjálfsagt fyllt eina Árbók,
þótt essay-formið virðist ekki
vera mjög í tizku hér né ann-
arsstaðar um þessar mundir.
Endrum og eins sést og heyr-
ist líka þokkaleg ferðasaga,
sem fallið gæti inn í þennan
ramma, og einstaka ritdómur
mætti fljóta með. Að vísu er
mikið rugl skrifað um nýút-
komnar bækur, en svo er guði
fyrir að þakka, að öðru hvoru
toirtast ritfregnir, sem ættu
skilið að geymast víðar en í
þeim eintökum dagblaðanna,
sem raðað er í hillur Lands-
toókasafnsins. Og það vill nú
einmitt svo vel til, að flestir
þeirra, sem skrifa læsilega
ritdóma, munu vera réttu
megin við aldurstakmark Ár-
bókarinnar. Önnur, og ef til
vill æskilegri, tilhögun væri
þó, ef Árbókin yrði í reynd-
inni það, sem nafnið bendir
til, fleytti rjómann af öllu
því, sem unga kynslóðin skrif-
aði á næstliðnu ári — kvæð-
um, sögum, ritgerðum, leik-
þáttum, birtu og óbirtu.
En víkjum nú að Árbókinni
55. Leyfist mér að nöldra
ofurlitið um smáatriði áður
en komið er að kjarna máls-
ins? Af hverju er breytt um
form á ársriti, af hverju má
ekki titilblaðið með rauða
letrinu, sem var í fyrra, ganga
aftur í ár? Jafnvel önnur
prentsmiðja, önnur leturgerð,
þótt útge andi sé hinn sami.
Efnisyfirlitið, sem var fremst
í bókinni í fyrra, er aftast í
ár. 'Titill á kili í fyrra, heið-
inn kjölur í ár. Blaðsíðutal
neðst í fyrra, efst í ár — og
þannlg skal sem fæst óbreytt
standa. Verður ekki örðugt
að halda þessari fjölbi'eytni
áfram, ef ritið kemur út í
fimmtíu eða hundrað ár?
Prentvillur eru ekki ýkja-
margar í bókinni, ef miðað er
við íslenzkar bækur yfir'eitt,
en sámt alltof margar. Prent-
villuplágan er bókagerð okkar
til minnkunar, eins og allt,
sem er hroðvirkni einni sam-
an að kenna.
I formála lýsir ritstjórinn
skoðunum sínum á smásög-
unni, áhrifum hennar og vin-
sældum, en þær telur hann
litlar hér á landi. Það getur
varla verið rétt, því að allir
beztu höfundar okkar á ó-
bundið mál hafa skrifað góð-
ar smásögur, sumir margar
og komizt þar hvað hæst í list
sinni. Bóklesandi fólk yngri
kynslóðarinnar þekkir senni-
lega betur „Marjas“ og
„Vistaskipti" en stóru sögurn-
ar hans Einars Kvarans, og
ekki trúi ég öðru en snjöll-
ustu smásögur Guðmundar
Friðjónssonar séu enn nota-
legur lestur. Menn gizka á
svo margt og slá ýmsu föstu,
þegar rætt er um framtíðar-
horfur bókmenntagreina. Víða
um lönd eru nú uppi háværar
raddir þess efnis, að skáld-
sagan sé listform á heljar-
þröm, hún hafi þegar gengið
sér rækilega til húðar. Dirfist
nokkur að bjóða Islendingum
upp á þessháttar kenningar á
því herrans ári 1955 eða ’56?
Og einhver spámaður, ég man
ekki, hvort hann var stór eða
lítill, lýsti því yfir fyrir þrem
eða fjórum árum, að hefð-
bundið íslenzkt ljóðform væri
nú endanlega dautt, lof sé
guði. Síðan þetta var mælt,
hafa þeir atbux’ðir gerzt, að
enn hæpnari myndi þessi
hæpna fullyrðing þykja í dag.
Þannig getur á skammri stund
skipazt veður í lofti, og kynni
smásagan því eiiinig að njóta
sannmælis, áður langt uin líð-
ur.
Önnur niðurstaða ritstjór-
ans er sú, að smásagan sé
nýlegt form, afsprengur stór-
borgalífs og iðnþróunar. Um
það munu skoðanir æði skipt-
ar. Mörgum telst svo til, að
bæði í þeim hluta heims, sem
við byggjum, og ýmsum öðr-
um, hafi endur fyrir löngu
verið færð í letur listaverk,
sem óhjákvæmilegt sé að telja
til smásagna. Og illa trúi ég
því, að bóndinn á Sandi, sem
reit mörg bindi smásagna í
hjáverkum milli gegninga,
hafi séð fyrir sér lesendur í
strætisvögnum og á boule-
vördum. Nei, hið sérstæða,
krappa foim smásögunnar var
að hans skáldaskapi, og þess
naumast vænlegt fyrir byrj-
endur. Engin ein þessara
sagna finnst mér skara veru-
lega fram úr, og varla hillir
í þessu safni undir nóbel-
mann, en minna má nú lika
gagn gera.
Ég sakna þama ein’nverrar
beztu smásögu, sem ég hefi
lesið um langa hríð, vei’ð-
launasögu Helgafells eftir Jón
Dan. Hún er kannske ekki
ýkja-frumleg, en hnitmiðuð að
byggingu, vel unnin og áhrifa-
mikil. „Blautu engjarnar í
Brokey“ er liðleg saga, en
kemst ekki með tærnar þang-
að, sem hin hefur hælana. Að
vonum vei’ður Islendingum
vesturs, en ekki get ég gert
að því, að hún minnir mig
he’zt til mikið á vitleysinga-
sögumar, sem undanfarið
hafa vaðið uppi í bandarískri
smásagnagerð. Saga Jóns
Öskars er sjarmerandi og
þreifar um einhvem fínstillt-
an sársaukastreng í brjósti
lesandans. Indriði G. Þor-
steinsson er enn í bílabrans-
anum, og það er ekki nemæ
gott og blessað, að hver hafi
sína aðferð, en í sögu hans
er einhver sterkur, óhugnan-
legur undirtónn, feigðin situr
í framsætinu. Stefán Júlíus-
son dregur upp skýra mynd
af sálarlifi barns, sem kemst
í sín fvrstu kynni við hörku
heimsins, og Kristján Bender
sýnir litlum dreng undir for-
tjald;ð, sem skilur bernsku
og fullorðinsár. Thor Vil-
hjálmsson leiðir okkur við
hönd sér inn í annarlegan
heim suðurlandaknæpunnar.
Þar er vín, konur, en enginn
söngur, nema e? vera skyldi
mús'kin í stílnum. Ásta Sig--
urðardóttir segir vel og sér-
kennilega frá, en ekki er ég
viss um, að ég skilji, hvað
Ólafur Jónsson er að fara.
Það kynni þó að vera fremur
mín sök en hans. Elías Mar
á smáskrýtna sögu, mynd úr
íslenzkum nútíma, og Einar
Kristjánsson Freyr leitar
fanga á sömu miðum. Ingó'f-
ur Kristjánsson notar aýra-
lífið sem hliðstæðu við mann-
líf:ð, og eins og fyrri daginn
verður niðurstaðan sú, að öll
skepnan stynur.
Ég hefi hvoi'ki talið höf-
unda í stafrófsröð né raðað
sögunum eftir mati, einungis
rennt huganum yfir nýlesna
bók, skemmtilega aflestrar og
gimilega til fi'óðleiks. Von-
andi hefur mér tekizt að
vekja forvitni þeirra, sem líta
yfir þetta greinarkorn, en til
þess er leikurinn gerður. Ef
ritdómaranum tekst ekki að
vekja forvitni, er annaðhvort
verkið s'æmt, bókin eða dóm-
urinn, nema hvorttveggja sé.
Nú er mínu hlutverki lokið.
Þið takið nú við, góðir háls-
ar, verðið ykkur úti um bók-
ina og dæmið sjálfir. Eftir er
það eitt að óska fyrirtækinu
Árbók skálda langlífis í land-
inu. Ef skynsamlega er á
haldið, hér eftir sem hingað
til, fæ ég ekki betur séð en
hún verði hin öruggasta, veð-
urspá íslenzkra bókmennta.
Þórarimi Guðnason.

vegna kaus hann hugmyndum
sínum þann fai’veg.
Það er skemmst frá að
segja, að sögur Árbókarinnar
eru flestar læsilegar og marg-
ar allgóðar. Yfirleitt eru höf-
undarnir góðir stílistar, hver
á sína vísu, og brestur frem-
ur á, að þeim takist öllum
að segja sögu, en auðvitað er
það eitt af frumskilyrðum rit-
verka af þessu tagi. Að vísu
má taka smásögu góða og
gilda á þeim grundvelli, að
hún sé skyndimynd eða
stemmning, og fyrii’gefa, þó
að þráðurinn sé blár, en
vanddansað er á þeirri línu
og ekki á færi annarra en
reyndra höfunda. Sem sagt,
tiðrætt um hættur hafsins,
enda hlýtur sá efnisbrunnur
nú óðum að þorna. Saga Jó-
hannesar Helga um sjóslys er
vel skrifuð, en nýstárleg er
hún ekki. Agnar Þórðarson
og Jökull Jakobsson skrifa
ástarsögumar í bókinni — ja,
ástarsögur eru þær nú reynd-
ar flestar, eins og við mátti
búast af höfundum á þessum
aldri, og Gísli J. Ástþórsson
á þarna hressilega sögu, dá-
lítið reyfarakennda að vísu,
en með óvenjulegum og fersk-
um blæ. Skyldi hann lesa Da-
mon Runyon? Geir Ki'istjáns-
son ski’ifar xun geðsjukling,
myrka frásögn og dápra. Ég
væni hann ekki um toros til
Sjómaimafélagið
Framhald af 12. síðu
svefnsömu forustu í hvert sinn
til samningsuppsagnar. í hverj-
um samningum hefur það verið
erfiðasta viðfangsefni sjómanna
að gæta þess að „foringjarnir"
hlypu ekki frá kröfunum og
skildu sjómenn eftir í sömu
sporum og fyrir uppsögn.
Það mun því verða hlegið
um gjörvallann flotann að hinni
fáránlegu ásökun hægri brodd-
anna í sjómannafélaginu. Hún
verður sízt til að • auka álit
þeirra í félaginu eða gengi í
kosningunum. Sjómenn munu
svara hinu nýja neyðarkalli
hægri kratanna á verðugan hátt:
með því að fjölmenna á kjör-
stað og fylkja sér fast um sína
eigin fulltrúa.
Þeir kjósa B-listann.