Þjóðviljinn - 03.09.1957, Qupperneq 7

---- Þriðjudagur 3. séptember 1957 — ÞJÓÐVILJINN _______ (7
E
I i -i itt af mörgu sem ungir
listamenn, skáld og rithöfund-
ar barma sér yfir er skortur á
ferðapeningum. Talsmenn
þeirra nota líka hvert tæki-
færi til að sannfæra fólk um
að þeim sé það andleg lífs-
nauðsyn að skoða sig um í
heiminum og fyrst og fremst
að kornast til Parísar. Eitt er
þeim þó að mínum dómi enn-
þá nauðsynlegra sumum hverj-
um: að komast burt úr París.
Hér á ég við þá sem virðist
hafa legið svo á að komast til
Parísar og verða franskir að
þeir gáfu sér ekki tíma til að
verða íslenzkir áður en þeir
fóru, og eftir heimkomuna
halda þeir áfram að vera
franskir og dveljast í þeim
heimi þar sem blaseruð fegurð-
ardýrkun fyllir sali eins og
ilmurinn Soir de Paris og
menn éta nýjustu tízkufirrur
hver úr annars lófa eins og
Hors d'euvre.
Enginn skilji þó orð mín svo
að ég sé andvígur því að ung
skáld og rithöfundar skoði sig
um í heiminum. Víst getur
það orðið þeim til ómetanlegs
þroska að kynnast því mann-
lífi sem lifað er í öðrum iönd-
um, og þar á meðal París. En
ef það félli í minn hlut að
útbýta ferðapeningum handa
þessum mönnum, þá mundi ég
fyrst vilja leggja fyrir þá
nokkrar spurningar: Hvað
veiztu um líf íslenzkra verka-
manna? Hvað veiztu um líf
íslenzkra sjómanna? Hvað
veiztu um líf íslenzkra bænda?
Og ef ég kæmist að raun um
það, sem mig grunar reyndar að
verða mundi um þá suma, að
þeir hefðu ekki einu sinni fund-
ið hvöt hjá sér til að skreppa
niður í Verkamannaskýli í kaffi-
tímanum til að tala við eyrar-
karlana, né labba niður á ver-
búðarbryggjur þegar bátarnir
koma að til að rabba við sjó-
mennina, hvað þá að ráðast í
það fyrirtæki að fara með
rútubíl upp í sveit að hitta
einhvern bóndann að máli, en
hefðu skipt öllum tíma sínum
milli veitingaborðs og skrif-
borðs, þá mundi ég segja við
þá: Nehei, mínir elskanlegu,
þið fáið enga ferðapeninga.
Þið hafið ekkert t.'l útlanda
að gera. Sá sem hefur ekki
minnsta áhuga á mannlífi
sinna eigin heimkynna, hann
bætir engu við mannlegan
þroska sinn í Parfs.
N
Ji ^ æst nauðsyninni að
skoða s:g um í heiminum skilst
manni gangi nauðsynin að lesa
bækur. Ýmsir talsmenn ungra
höfunda og rnargir gáfuðustu
gagnrýnendur klifa á þvi sí
og æ að voniaust sé fyrir þá
að ná máli í grein sinni nema
þeir hafi öðlazt fullkomna
þekkingu á bókmenntum
he'msins og kynnt sér einkum
og sér í lagi nákvæmlega allar
nýjustu stefnur á sviði ritlist-
ar og skáldskapar. Þegar þess-
ir ungu menn taka sér hvíld
frá að sitja við skrifborð og
fága stíl sinn og form, eiga
þeir sem sé að sitja í hæg'nda-
stóli og iesa bækur.
Þetta er ein þeira kenninga
sem ég tel að geti orðið, og
hafi orðið, nokkuð svo hættu-
leg ungum skáldum og rithöf-
undum. Þeim er að vísu hollt
að hafa góða þekkingu á bók-
menntum he'msins, kunna skil
á nýjum stefnum í ritlist og
skáldskap. En einnig bóklest-
ur getur gengið út í öfgar. Og
hér koma hugleiðingar mínar
enn í sama stað niður: Hithöf-
undur á ekki að eyða svo mikl-
um tíma í lestur bóka, að hann
hafi engan tima aflögu til að
kynnast fólki. Mér liggur við að
segja að bækur eigi við flesta
menn meira erindi en rithöf-
und. En hin iifandi manneskja
á við rithöfundjnn meira er-
indi en nokkurn mann annan.
Flestar manneskjur eru auk
þess merkilegri en flestar bæk-
ur. En það er að mínum dómi
frumskylda hvers rithöfundar
að kynnast sem bezt því lífi
sem lifað er í kringum hann,
draga saman sem mqst af þeim
mannlegum þroska sem býr
breyttir lesendum veltum þvi
fyrir okkur af hverju þetta
stafar. Til dæmis allur þessi
þrýstingur kringum hjartað,
gæti ekki hugsazt hann stafaði
af þvi hvað mennirnir remb-
ast mikið við hvert orð, hvað
þeir taka ógurlega mikið á
þarna sem þeir sitja við skrif-
borðið sitt lon og don? Helztu
aðdáendur þeirra hafa þó á
takteinum aðrar og tiikomu-
meiri skýringar: Þessir ungu
menn eru að túlka viðhorf
samtíðar sinnar Þeir eru sann-
ir og einlægir í skáldskap sin-
um, þessvegna tjá þeir okkur
sorg lífsins, og þeir tjá okkur
ekki annað en sorg lifsins, af
því að lífið er ekki annað en
sorg.
Þetta ér eitt af mörgu varð-
andi, verk ungra skálda og rit-
höfunda sem ég á erfitt með
að kingja. í fyrsta lagi neita
dag ævi sinnar á meðan þið
sátuð við skrifborð eða veit-
ingaborð og rembduzt við að
vera séní. Gerið þetta, og þið
munuð finna gleðina og skilja
að hún á erjndi í bókmenntir
nútímans engu siður en sorgin.
Og þið munuð finna fegurðina,
hina einu sönnu fegurð, hina
tilgerðarlausu fegurð hvers-
dagslega lífs. Og þið munuð
finna bjartsýnina og skilja að
sá sem vill túlka raunverulegt
viðhorf samtíðar s.'nnar getur,
þrátt fyrir allt, verið bjartsýnn
á að vera bjartsýnn. Því að líf-
ið er yfirleitt bjartsýnt, og fólk
Þess, þetta óbrotna alþýðufólk,
það er yfirleitt bjartsýnt. Aust-
ur á Norðfirði var að vísu einn
gamall maður sem spáði því á
hverjum sólskinsmorgni að
hann mundi .rigna upp úr há-
deginu, en að öðru leyti var
fólk þar yfirleitt sannfært um
að þessi blessuð blíða mundi
haldast að minnsta kosti þrjár
vikur. Enda kom varia fyrir
að hann r gndi upp úr hádeg-
Jónas írnason:
Hugleiðingar
út af
HAUSNUM
með því fólki sem er honum
samtíða og festa hann á bæk-
ur eftir beztu getu, svo að á-
hrjfa þessa þroska megi halda
áfram að gæta eftir að viðkom-
andi fólk er horfið af sjónar-
sviðinu. Þetta kann að virðast
þversagnakennt, en það sem ég,
óbreyttur lesandi, vildi í þessu
sambandi segja við þann ungan
höfund sem ef til vill nennti að
hlusta er á einföldu máli þetta:
E girðu tveggja kosta völ, að
tala við manneskju eða lesa
bók, þá skaltu að öðru jöfnu
tala við manneskjuna. Það er
ekki víst að þú hafir nema
þetta eina tækifæri til þess.
Sittu það ekki af þér við lest-
ur bókar. Bókina hefurðu á
vísum stað i skápnum. Þú get-
ur alltaf lesið hana þegar ekk-
ert betra er að gera. Og jafn-
vel þó hún glatist er oftast
hægur vandj að útvega sér
nýtt eintak. Því að af flestum
bókum eru mörg eintök. En af
hverri manneskju er aðeins
eitt.
o
sem fór til TUNGLSINS
g þegar hér er komið
væri ekki úr vegi að minnast
ofuriítið á bölsýnina
Bölsýnin er eitt helzta ein-
kennið á verkum ungra skálda.
Sumir þeirra yrkja bókstaflega
eins og þeir hafi étið arsenik
og séu að semja þetta meðan
þeir bíða þess að eitrið verki.
Nær undantekningarlaust er
sál þeirra þrúguð af alvöru
heimsins eins og rúilupylsa
undir þungu fargi. Oftast er
hjaría þeirra alveg að springa.
Margir þeirrg virðast vera í
stöðugri iífshættu við skri-
borðið.
Það er eðlilegt að við ó-
ég því að lífið sé ekki annað
en sorg. Það skáld sem ekki
finnur í lífinu annað en sorg
hlýtur að vera eitthvað bilað.
Og ef ég tryði því að ungu
skáldunum væri full alvara
með allri þessari sorg, þá
mundi ég ráðleggja þeim —
Síðari hluti
áður en þau yrkja meira —
að tala fyrst við Helga Tóm-
asson.
En ég er sannfærður um að
megnið af þessu er — sem bet-
ur fer — ekki annað en upp-
gerð. Ungu skáldin eru yfirleitt
hvergi nærri eins sorgbitin og
þau látast vera. Alvara þeirra
flestra er engin alvara, heldur
skáldskapur, leiðinlegur skáld-
skapur. Sorg þeirra er ræktuð
sorg, eins og þau skegg sem
ungl'ngar láta sér vaxa til að
sýnast rosknir menn.
Og hvað viðvikur þrýstingn-
um kringum hjartað, þá á
hann sér mjög eðlilega orsök.
Hann stafar af hreyfingarleysi.
Mennirnir eru búnir að sitja
svo lengi við veit'ngaborð eða
skrifborð að blóðrásin er farin
úr lagi Og ég skal benda þeirn
á einfalda lækningu. Standið
upp og teygið úr ykkur. Farið
út og andið að ykkur hreinu
lofti. Fáið ykkur andlega og
líkamlega heilsubótargöngu út
í lifið, til fundar við fólkið í
landinu, þetta prýðilega ó-
breytta alþýðufólk sem þekkir
lífið, þekkir það eins vel og
þið eruð ókunnugir því, af því
að það hefur lifað því hvern
inu, og stundum hélzt þessi
blessuð blíða í þrisvar sinnum
þrjár vikur.
Og sorgina, já sorgina Hka,
vinnulega munuð þið líká finna
sorgina. En ekki þá sorg sem
er ræktuð við skrifborð til að
vera uppistaða í fáguðu ljóði,
heldur hina djúpu sorg
er dynur yfir sem andstæða
hinnar björtu og einföldu gleði
lífsins, og þá munuð þið tala
um sorgina af minni tilgerð
og meiri alvöru á eftir.
o
g nú er kominn tími til
að fara að slá botninn í þess-
ar hugleiðingar.
En það sem ég vildi helzt
leggja áherzlu á er í fám orð-
um þetta: Nýjungar í stíl og
formi geta vissulega orðið til
að hressa upp á íslenzkar bók-
menntir. En nýjungar eru ekki
einhlítar, frumlegur og fágað-
ur stíll er ekkert takmark í
sjálfu sér, form ekki heldur.
Við dæmum ekki náungann
eftir þejm fötum sem hann
kann að klæðast, heldur þeirri
persónu sem hann hefur að
geyma. Við eigum ekki heldur
að dæma bókmennt'.r eftir stíl
og formi eingöngu, heldur fyrst
og fremst eftir þvi lífi sem í
þeim er að finna, eftir þeim
mannlega þroska sem í þeim
er fólginn. Og það er hlutverk
íslenzkra skálda og rithöfunda
að skapa íslenzkar bókmenntir,
en til, að skapa íslenzkar bók-
menntir verða þeir að hafa
til að bera islenzka reynslu,
þekkja íslenzkt líf eins og því
er lifað í „þjpðardjúpinu" sem
Kiljan ka laði svo í nóbelsverð-
launaræðunni. Það er kannski
hægt að læra vinnubrögð í
París, læra að verða stil- og
formsnillingur, en slík snilld er-
íslenzku skáldi eða rithöfundi
einskisvirði nema hann eigi hiéí
innra með sér, í huga sínum og.
þó umfram allt i hjarta sínu
þann mannlega þroska og þau
þjóðiegu verðmæti sem eini
geta orðið efniviður sannra ís-
lenzkra bókmennta. Það væri
eins og að eiga hefi) en enga
spýtu.
Að lokum vil ég svo, til aö
fyrirbyggja m;sskilning, tjá
ýmsum þeim mönnum, sem.
hafa tekið að sér að vera tals-
menn og forustumenn ungra
listamanna, skálda og rithöf-
unda, virðingu mína. Eg veit
að í hópi þeirra er að finna.
meiri og einlægari hugsjóna—
menn en víðast hvar annars-
staðar, menn sem eiga þá ósk:
heitasta að veita nýju lífi £
íslenzkar bókmenntir, ekki að—
eins • vegna bókmenntanna
sjálfra heldur fyrst og fremst.
vegna fólksins í landinu, þjóð-
arinnar allrar, að bókmennt rn-
ar megi hefja hana til hærrS
menningar og þroskaðra and-
legs lifs, og mér er vel kunn-
ugt að þessari hugsjón fórna.
þeir tíma sínum, gáfum og
starfskröftum af dæmafárri ó-
sérplægni. Þó langar' mig aö
gauka að þeim einu litlu heil-
ræði: Farið ekki og geyst. Var-
izt að breikka enn það biií
milli ungra skálda og almenn-
ings sem þegar er orðið í-
skygg'lega breitt. Gerið skýrar
greinarmun á menningarlegumt
nýjungum og skrípalátum. Bar-
átta ykkar er til einskis ncma
almenningur fái traust á ykkur ,.
vilji hlýða á mál ykkar og lærL
þannig að meta það sem gott
kann að vera í verkum ungra.
skálda og rithöfunda. En al-
menningur mun aldrei fást til
að lúta menningarlegri leiðsögR;
manna sem _h'ann álítur verss.
„andlega krossfiska". Verk serrs.
birt eru almenningi sem dæmí
um verðleika nútímabók-
mennta, fagurra lista og menn-
ingar, en orka á hann sem geð-
veiki eða argasti prakkar-
skapur, geta haft mjög háska-
legar afleiðingar. Þau eru tii
þess líklegust að espa hinsi
eldri og þroskaðri alþýðumemt:
tT heiftúðugrar andstöðu gegrx
öllum nútímabókmenntum og
listum, en vekja með hinum.
yngri vantrú og ógeð á allri
sannri menningu. Alvarleg að-
vörun um þetta síðastnefnda
voru viðbrögð félaga minna á
síldarskipinu sem, eftlr lestur
sögunnar um hausinn sem fór
til tunglsjns, sökktu sér enn
dýpra en áður niður í þau rit
þar sem fullkomið andleysi rik-
ir í félagi við menningarlegars:
sora. En sá sem bar mesta sök
á þessu var ekki höfundurinn.
sem eflaust hafði samið söguna
af helberum ungæðishætti.
heldur ritstjórinn sem sendi
hana fyrir augu almennings
með stimpil háleitrar menning-
ar og merkilegra bókmennta.
Það er sem sé mikil ábyrgð að
berjast fyrir viðurkenningu
nýja tímans í bókmenntum og
listum. f stuttu máli sagt og
umfram allt: Látið ekki ungu
skáldin leika sér að því fyrir
augum almennings að senda
hausana af sér til tunglsins.
Hafnarfirði, ágúst 1957.