Þjóðviljinn - 27.10.1957, Qupperneq 7

A seinni hluta'Siðustu aldar
bjó sá maður á Hraunsnefi í
Norðurárdal er Guðmundur hét
Sturlaugsson. Hann var Dala-
maður að ætt og uppruna en
fór ungur til Borgarfjarðar og
dvaldist þar til æviloka. Guð-
mundur var búmaður góður og
talinn auðugur en þótti forn i
háttum. og’ sérkennilegur í
iátbragði og tilsvörum. Til er
erindi sem ort er um orðatil-
tæki Guðmundar í umræðum
um einhvern náunga er Guð-
mundi þótti ekki duglegur að
bjarga sér. Er erindið talið vera
eftir . • Ásmund Gíslason sem
lifði af vorharðindin. Konurn-
ar hétu á hann smjörtöflu ef
uppáhaldskúnni þeirra htekkt-
ist ekki á um burðinn eða
mjólkaði vel. Ungu mennimir
hétu á hann ef bónorðsferðin
gengi að óskum eða ef þeir
fengju jarðnæði sem þeir vildu
fá og ungu stúlkurnar hétu á
köttinn ef sá pilturinn kæmi
til þeirrá sem þær óskuðu sér.
Hraunsnef er í þjóðbraut og
þar hefur löngum verið gest-
kværnt. Ferðamenn, sem komu
eða gistu á Hraunsnefi og
fengu þar góðan beina, voru
aldrei iátnir borga neitt fyrir
GUÐMUNDUR ILLUGASON:
Ríki kötturinn
hennar
Oddnýar ó Hraunsneíi
kallaður var Dalaskáld og bjó
í Desey í Norðurárdal.
Meir en þekkti ég' inannkind eina
mér var klárlega i-aun að því
kiuini ei fá sér kráku neina
komst því sköturoðs hnakkinn I.
Horgoggur sá úr heunimim
liúðskökkklast þó á endanum.
Kona Guðmunclar Sturlaugs-
sonar hét Oddný Þorgilsdóttir.
X föðurætt var hún vestan úr
Dölum én í móðurætt af Fróða-
staðaætt í Hvítársíðu. Oddný
Þorgiisdóttir lifði lengur en
Guðmundur og bjó nokkur ár
á Hraunsnefi eftir lát hans,
ásamt bömum þeirra.
Það var eitt suraar er Oddný
bjó ekkja á Hraunsnefi að
tniklir óþurrkar gengu. Safn-
aðist mikið hey úti sem lá
undir skemmdurn. Var mikill
uggur í fólki og horfði til
vandræða. Þá minntist Oddný
þess að einn frændi hennar í
Hvitársíðu hafði í líku tilfelli
fyrir nær hundrað árum heit-
ið á kött sinn tii aðstoðar með
góðum. árangri. Oddný átti um
þessar mundir kettlihg einn
friðan og fönguiegan. Er nú
ekki að orðlengja það að hús-
bændurnir á Hraunsnefi lofa
að ánafna eða gefa keitiingn-
um kind, eir.a eða fleiri, ef
tíð breyttist tíl, batnaðar svo
að sumarheyskapur eyðilegðist
ekki. Svo brá við áheit þetta
að tíð breyttist strax til batn-
aðar og varð heyjum öllum
bjargað og heyskapur varð að
lokúrn með bezta móti á
HraUnsnefi.
: Þessi tíðindl spurðust brátt
tim sveitina og síðan um hér-
aðið. Varð það fljótlega til
þess að fólk fór að reyna
ágæti kattarins á Hi-aunsnefi
til áheita bæði til að öðiast
eftirsótta hluti eða höpp og til
að forðast yfirvofandi óhöpp.
Varð kötturinr. „vel við“ sem
kallað er og uxu auðæfi hans
með ótrúlegum hraða. Bændur
hétu á hann að gefa honum
kind ef fénaður þeirra slyppi
-íifandi úr áhlaupaveðrwm, eða
sig, en þeim var sagt frá ágæti
kattarins til aheita og urðu
margir til að víkja að honum
góðu í trú á því að þá myndi
ferðin ganga vel.
Til kattarins á Hraunsnefi
bárust áheitin úr öllum áttum,
kindur, peningar, ull og smjör.
Eigandi kattarins, Oddný Þor-
gilsdóttir var þá orðjn öldruð
og að mestu hætt búskap er
hún og börn hennar fengu
Þórð Jónsson hreppstjóra á
Brekku í Norðurárdal til þess
að taka að sér vörzlu á fjár-
munutn kattaríns. Var þeim
þá öllum komið í peninga eða
kindur. Kindurnar voru leigð-
ar fjárfáum bændum. Leiga
eftir sex ær var 20 pund af
smjöri á ári, en smjörjnu var
svo aftur komið í peninga.
Peningarnir voru svo i stöku
tilfellum lánaðir gegn góðri
tryggingu og auðvitað með
vöxtum.
Þórður hreppstjóri á Brekku
var afi þess Þórðar sem nú er
á Brekku. Hann hafði vörzlu
kattarsjóðsins og reikningshald
um nokkur ár og geymdi pen-
inga og skuldabréf hans í
kistli einum er afj hans Einar
Ámundason smjður í Ömólfs-
dal hafði smíðað. Kistili þessi
er ennþá til í eigu dótturdótt-
ur Þórðar á Brekku, Elínar
Ólaísdóttur hfr. á Háreksstöð-
um í Norðurárdal. Hann er með
fangamarki Einars Ámunda-
sonar forföður hennar og ár-
tali 1826.
Reikningshald kattarsjóðsins
og rekstur hans hefur á tima-
tóli varð all umflatagsmikið.
Fyrir peningana úr kattar-
sjóðnum var m. a. keypt jörð-
in Stóra-Gröf í Stafholtstung-
um, sem var 24 hundruð að dýr-
leika að fornu mati. Gefur það
nokkra hugmynd um að sjóð-
ur þessi var þá orðinn allmik-
ill, þar sem hann átti auk þess
peninga bæði í kistlinum og í
útlánum og margar ær í bygg-
ingu eða leigu hingað og þang-
að og áheitin, vextir og leigur
drifu að úr öllum áttum.
Stranudagtir ’27. öktóber 1957 — ÞJÓE>VlL.irNN —(7 '
En þegar hamingjusólin er.
komin hæst á loft fer hún aft-
ur að síga til viðar. Svo reynd-
ist hér með sjóðinn kattarins
hennar Oddnýar á Hraunsnefi.
Bæði andleg og veraidleg mátt-
arvöld gengu á sama lagið að
stöðva gengi kattarsjóðsins.
Prófasturínn í Stafhoiti á-
minnti fólkjð fyrir guðleysi að
vera að eyða fé sínu í einn
vesælan kött, en vanrækja
kirkjur og kristindóm. Reyndir
og ráðsettir bændur og sveit-
arstoðir töldu að Hraunsnefs-
fólkið yæri að fela eigur sínar
í kattarsjóðnum, því ekki þótti
Jliltækilegt að leggja útsvar
eða skatta á köttinn vegna
sjóðsins.
Þórður hreppstjóri á Brekku,
setn gegnt hafði gæzluvarðar-
starfi fyrir kattarsjóðinn með
mesíu trúmennsku, vjldi nú ekki
gera það lengur. Hittist nú líka
svo á að tengdasonur Oddnýjar,
eiganda ka:tarins, var orðinn
oddvifi Norðdæla. Var það Jón
Jónsson bóndi á Hvassafelli og
Hreðavatni, og var Oddný þá
komin til hans með sinn auð-
uga kött. Aihenti Þórður þeim
því kattarsjóðinn og fara eng-
ar sögur af þessu einkenniiega
og sérstæða, fyr rbatri í þorg-
firzku fjármálalífi eftir það.
En sögu ríka kattarins henii-
ar Oddnýar var ekki þar með
lokið. Jón, tengdasonur Oddný-
ar, flutti stuttu siðar burtu úr
Norðurárádal og ætiaði að fara
að búa á Hofstöðum í Mikla-
holtshreppj. Hann komst þó.
aidrei þangað til búskapar
frekar en Eegert Ólafss.on forð-
um. Varð fyrir miklúm f.iár-
ska'ða og fieiri ■ óhöppum og
f6r að búa á Landbrotum í
Kolbeinsstaðahreppi. Oddný
tengdamóði.r hans flutti þang-
að með honum og hafð; auð-
vitað með sér hinn nafnkunna
kött s'nn. Oddný andaðist þar
stuttu síðar. Sagt er að allt
heimafólk hafi fylgt henni
þaðan tii grafar að' Kolbeins-
stöðum og að kötturinn hafi
elt það og farið þangað líka.
En hann fór ekki heim aftur,
heldur lagðjst út. Sást hann
nokkrum sinnum á eftir, en
þótti lítt marinblenöinn og var
talið að hann héldi sig aðal-
lega í hraununum.
í Kolbeinsstaðahreppí er
mikið af hraunum. Þaðan er
elzta sögn itm eldgos á íslandi
er „Borgarhraun brann“ á dög-
um Selþóris á Rauðamel. Sturl-
unga seg.'r frá því að vopnfim-
asti maður Sturlungaaklar, sem
kallaður var „bezta sverð
Norðurlanda" Aron Hjorleifs-
son frá Hítárdal hafi leynzt
í hraunhelli einum í skjóli
systur sinnar á Syðri Rauða-
mel. Hellir hans hefur nú verið
týndur og gleymdur síðan
nokkru fyrir síðustu aldamót.
í sumar fundust margir og'
mikljr hellar í Gullborgar-
hrauni. Hraunin í Kolbeins-
staðahreppi eru víðáttumikil og
lítt rannsökuð. Einh\rers stað-
ar í þessum hraunum var talið
að þessi ríkasti köttur, sem
sögur haía farið af á íslandi,
hafj dvalið eftir að hafa fylgt
eiganda sínum til grafar og
sagt skilið við mannfólkið. Og
í einhverri hraunholu eða hell-
isskúta þessara hrauna kunna
enn að vera þeinin ríka katt-
arins hennar Oddnýar frá
ílraunsneii.
. .
Halldóra B. Björnsson:
Kínversk ljóð
Tu Ch’iu-niang:
BRÚÐKAUPSKLÆÐIN
Gefóu ei hót um gntlisaumaðar flíkur,
gleðstu og njóttu meðan æskan varir.
Lestu þitt blóm uni leið og út það springnr
Hfstréð ber nógu sneroma auðar greinar.
Liu Fang-Ping:
UM MÁNALJÖSA
NÓTT
Er raánimv hvibneriar húsið hálft,
í hánorðri Póistjaraan, Aurkrossinn lækkar.
þá fee. ég vorsins fyrstu skilaboð:
fluga. suðar við, jgræná. silkiskjáinn.
Liu Tsung-Yiian:
FENNT YFIR ÁNA
Eitthundrað fjöll og enginn fugl,
eáttþúsund götur og hvergi spor,
líUll bátur, öldungur einn
á ánni dorgar í köldum snjó.
Po Chu-Yi:
TRJAKLIPPING
Tré í vcxti — trén standa rétt við gluggann:
trén verða há og blaðskrautið þéttist.
Fjallatindar í fjarska hverfa mér óðum,
það fer svo að lokum að ég eygi þá varla.
— Einu morgún geng ég svo út með hníf minn og exi,
með eigin hendi greinarnar kvista.
Þúsundir blaða falia mér að fótum.
og fjöilin þúsund koma í Ijós á ný
leiftursnöggt eins og líður ský frá sólu
og Jjósfagur himinn stígur framúr þykkni —
eða iíkt og eftir langan skilnað
elskaður vinur birtist manni á ný.
— Fvrst kom léttur andvari að utan,
einn og einn komu fuglamir aftur í tréð.
— Til hugarléttis horfði ég yfir landið,
og hugur minn tök þá einnig á rás út í bttskann.
Sérhver á eitthvað, sem elskar hann öllu heitar,
í öllu er blandað santan góðu og vondu.
Grieinamar ungti og vænu, þa>r voru mér kærar,
þó .var inér‘ l.iúfafa að horfa á þau fjöllin blá.
Tu Shén-Yen:
ÁFERÐALAGI
SNEMMA VORS
Langfarmn einn þekkir
sibreytilega tíbrá fegjtrdarinnar
af hvitum og rauðuni skýjum ntorgunsins við iiafið,
af vorinu i villtum plómutrjám og viftjurunnuro,
Þaft sindrar á gullinn þröst í heitu ioftinu
og gTæn vatnajurt endurspeglast af sölinui.
Fyrr en varir fyllir gamalt lag
h.Ltrta niitt angan að heiman og augu niín tárum.
Sung Chih-Wén (d.710):
RÍSTA Á ÞILI GISTIHÚSS
NORÐAN TA YU-FJALLS
Sögn er um það er til suðurs gæsimar fljúga
þaft sé á þessum tíma og hér sem þær snúa vift,
Svipað er komið suðurgtingunni minni.
Samferða þeim ínun ég verða aftur tii baka.
— Fijótið er lygnt meðan fjarað er út,
fjaJlskógar þéttast af rökkurmóðu. —
Við næstu dagmál í dalnunt handan
mun dagsbrúnin ljóma af plómutrjám hvítum
scm bera nú heima blómin sin.
;.ý<: r
lr
ft!
. Jo
rbf
. Jv