Þjóðviljinn - 24.12.1957, Side 18

inu. sem rétt er aö' frásögn frú
Kollontay sjálfrar varpi sann-
leiksljósi yfir, en það er hjú-
skapui- hennar.
Þó að hún með vaxandi
þroska yrði æ glæsilegri og
séiðmagnaðri hefur hún eftir
mvndum að dæma allt frá barn-
æsku verið einkar fríð og aðlað-
andi, enda átti hún slíkt að
sækia til foreldra si’nna beggja.
Frískleg var hún, fjörmikil og
tilfinningarík, næm fyrir storm-
um sínnar tíðar, þegar á barns-
aidri. Móðir hennar mun ekki
hafa verið dul í máli, faðir
hennar aftur á móti gætnari.
Kénnslukona að nafni María
Strakhova, mjög róttæk í skoð-
unum kenndi Schúru og systr-
um hennar árum saman og bjó
Schúru undir próf, er veitti
henni réttindi til kennslu. Á
uppvaxtarárum Schúru vóru
uppi ýmsir aí mestu skáldjöfr-
um heimsins og opnuðu augu
þeirra, er vildu sjá, sáðu í jarð-
veg, er hafoi taeðið búinn til
sáningar, frelsisöld fór í hönd.
Fráleitt mun það hafa verið
af fastheldni við fornar venjur
uni að ráða gjaforði dætranna,
sem gerði það að verkum, að
foreldrar Schúru voru því mjög
andvíg að hún gengi að eiga
náfrænda sinni Vladimir Koll-
ontay. Þar mun hafa ráðið það
sjónarmið, fyrst og fremst, að
þeim hefur þótt ráðahagurinn
óefnilegur, pilturinn enn við
nám, hann var að nema verk-
fræði, allt óráðið með framtíð
hans og ekki átti hann eyris-
virði, svo að ekki horfði væn-
lega með heimilisstofnun og
heimilisafkomu. Faðir hans,
sem hafði fengið útlegðardóm,
sakaður um þátttöku í upp-
reisn, var dáinn, móðir Vladi-
mirs hafði séð fjölskyldu sinni
farborða með kertnsiu, en við
betta bættist og var áreiðnnlega
ekki veiganTinnsta ástæðan, að
þau : áu aö pilturinn var ekki
andlegur jafnoki Schúru þeirra,
og hún rnundi vaxa frá honum.
Móðlr Schúru reyndi að tala um
fyrir dóttur sinni út frá hag-
sýnissjónarmiði. Þau gætu ef
til vill í byrjun komizt af með
þann fjárstyrk, er þeim yrði
veittur heiman frá henni, en
setjum svo að faðir hennar dæi
og þau þar með misstu styrkinn
og þau eignuðust sjö til átta
börn. Af hverju ætluðu þau þá
að lifa?
Hin hugrakka en óreynda
unga stúlka hélt því fram að
margir yrðu að komast af með
lág laun, sjálf gæti hún unnið.
Faðir Sehúru tók málið frá ann-
arri hlið. Þau hjónaefnin mundu
eiga heldur litla andlega sam-
leið, pilturinn væri að vísu
vænn, en hánn væri ekki bók-
hneigður á borð við hana og
hirti ekki um þau efni. sem
henni væru hugleikin, fylgdist
ekki með þvi, sem væri að ger"
ast, liti naumast í dagblað.'Eftir
skamma sambúð mundi hún
vera orðin sárleið á honum.
En Schúra lét ekki teljá sér
hughvarf, hún hótaðí að strjúka
áð heirnan og hafði sitt fram
éftír tveggja ára þóf. Hún var
á tuttugasta og fyrsta ári, þeg-
ar hún gekk að eiga Vladimir
Kollontay. — Hún fluttist sann-
arlega ekki í neina Kollontay-
höll til að lifa þar í glansi og
herlegheitum, umkringd af
hverskonar stórménni eins og
stendur í bókarkaflanum sem
vitnáð ve.r' tih Hún eignaðist
lítið og látláust h.eimiii og hafði
eina þjónustusí-úi-ku, -sem fylgdi
henni frá heimiii for-eldra henn-
ar.
Það fékk ekki á Schúru þó að
á skorti um efni og ytri glæsi-
brag, en hin samfellda keðja
af heimilisskyldum varð henni
sannkölluð áþján. Hún hafði
vænt sér meira frelsis sem
húsmóðir, en henni fannst hún
hafa haft sem heimasæta, áreið-
anlega ætla'ð sér að sannprófa
orðin: Sæll hver sem eignast
annan, en á sig s.iálfan þó.
Hugsað gott til að velja sér
störf, að því viðbættu að búa
með ungum og elskulegum eig-
inmanni og hafa yndi af synin-
um, Mischa, sem þau munu
hafa eignazt á öðru hjúskapar-
árinu. En það reyndist heldur
en ekki skekkja í útreikningum
hennar, skyldur búskapar og
hjúskapar tóku megnið af hugs-
unum hennar, tíma og starfs-
kröftum. Jafn opinská og ör-
ljnid og hún var fór hún ekki
dult með óánægju sína. Eigin-
maðurinn ungi reyndist harla
skilníngssljór, heimilisvinurinn,
bezti vinur húsbóndans og síðar
allnáinn vinur frúarinnar, fór
nær um upplag hennar og óskir.
Þá var á heimili hennar trún-
aðarvina hennar, allt frá
bernskudögum, Zoja, sem að
eigin sögn var frjáls eins og
fuglinn, óð í skemmtilegum
viðfangsefnum, hafði þýðingar
sér til framfærslu, en stundaði
söngnám, sótti fyrirlestra í
listasögu, átti þátt í fræðslu-
starfsemi fyrir verksmiðjufólk.
Á eftir Zoju var sífelldur
straumur stúdenta, sem komu
til að ræða við hana um sam-
eiginieg hugðarefni, fylgjast
með henni á bókmenntakynn-
ingar, hljómleika og fleira
menntandi og upplyftandi, en
unga frúin sat eftir í litla,-
mjúka hreiðrinu sínu, það
hefði þótt mjög óviðeigandi,
stappað nærri broti á hjúskap-
arskyldum að hún sækti
skemmtanir án manns síns.
Zoja- var henni góð vinstúlka
og vildi örva hana til afreka,
en gerði sér ekki ljóst, hve
henni var þröngur stakkur
skorinn, að hún hafði ekkert af-
drep á heimili sínu, þar sem
hún. gæti etnangrað sig við
skriftir, sem hún hneigðist mjög
að. Aldrei gat hún vitað fyrir
fram, livaða tima hún gæti haft
til einkaumráða, jafnvel þó að
ekki væri þvottadagur eða önn-
ur stærri heimilisverk, sem
stúlkan gat ekki annað með
gæzlu baVnsins. SífelH máiti
búazt við óvæntum truflunum.
Zoja kom með sama ráðið og
gefið er enn við slikar aðstæð-
ur: bara læsa að sér, ofur ein-
falt mál að taka þannig- með
valdi þann vinnufrið, sem ekki
var annars kostur á. Þvílíkur þá
vinnufriður með köll og klapp
á dyrnar! Barnið vill komast
til mömmu, bóndinn kemur ó-
vænt heim og vi 11 sjá konu
sína, gestir koma án þess að við
þeim hafi verið búizt, vinnu-
stúlkan á ýmis erindi við hús-
móður sína. Enginn lás gagnar
gegn slíku árásarliði, jafnvel
þó að því hefði ekki verið
hleypt inn hefði það haft á brott
með sér friðinn, einbeilinguna,
sem þarf til andlegrar vinnu,
andlegu skorðurnar liðast sund-
ur undan slíkum átökum.
Eigi að síður tókst Schúru að
semja skáldsögu, djarfa og ný-
stárlega, árás á gamla hleypi-
dóma og hefðir, sem þrykkja
konunum niður, sömu siðferðis-
kröfur gerðar til karla sem
kvenna og svo framvegis. Sag-
an var lesin og gagnrýnd af
rithöfundi, sem Schúra bar
mikið traust til. Hann taldi efni
hennar frumlegt, en efnismeð-
ferð í grófasta lagi, mundu
hæíileikar höfundar njóta sín
betur við samningu flugrita en
skáldsagna.
Schúra , tók þetta ákaflega
nærri sér og hét því að fást
ekki framar við samningu fag-
urfræð'ilegra bókmennta. Fyrsta
ritgerð hennar hirtist í tímariti,
sertí helgað var uppeldismálum
og fjallaði greinin um áhrif
umhverfis á mótun skapgerðar
barna og þá einkum með tilliti
til þess, hvernig þjóðfélagið
sjálft slíapar umhverfið. Schúra
var bæði sæl og stolt yfir því
að sjá ritgerð eftir sig á prenti.
Á þeim fimm árum, sem hún
var búin að vera gift hafði hún
sannfærzt æ betur og belur um
að heimilið væri henni lang-
samlega of þröngur starfsvett-
vangur. Hún hafði sífellt á-
stundað að lesa sér til gagns og
vita og skilja æ meir og meir.
Allt frá bernsku hafði hún haft
ríka samúð með þeim, sem búa
við skort og hverskonar áþján
og vildi vera með í því lausnar-
og uppbyggingarstarfi, sem var
hafið um gjörvallt Rússland, bó
að flest af því færi dult. Rétt-
sýnt, gáfað og kænt fólk vann
að því unnvörpum að grafa
undan rotnum stoðum hins
rússneska keisaraveldis og
koma á réttlátara þjóðskipu-
lagi. Margt af þessu fólki hafði
ekki sjálft til neinna hagsmuna
að vinna, en lagði líf og frelsi
í sölurnar vegna hugsjónaeld-
móðs og réttlætiskenndar, sem
gerir lífið óbærilegt, ef rang-
lætið skipar öndvegi.
Þessir duldu straumar náðu
til Alexöndru Kollontay ungr-
ar. Kennslukona hennar, María
Strakhova tók öflugan þátt í
viðreisnarstarfinu, hún beitti
gáfum sinum og þekkingu á
kennslu til þess að komið væri
á betra- fræðslufyrirkomulagi í
skólum og stofnað skólasafn.
Hálfsystir Schúru varð fræg ó-
perusöngkona undir nafninu
Evgenía Mravína, hún studdi
framfaraviðleitni Maríu Strak-
hova og gaf gott fordæmi með
því að syngja á skemmtunum,
sem haldnar voru í fjáröflunar-
skyni fyrir skólasafnið og
fleira, sem leyndara fór.
María Strakhova skildi, að
hin unga frú Kollontay var of
stórbrotin hugsjóna- og athafna-
kona til þess -að geta unað þeim
kjörum, er hún bjó við. Arn-
fleygur andi hennar heimtaðí
ótæmandi viðáttur. María
Strakhova féklc henni verk til
að vinna og á vegum hennar
tók Alexandra Kollontay fyrst
þátt í rússneskri framfara- og
frelsisbaráttu.
Sama haust og Schúra fékk
birta fvrstu grein sina fór mað-
ur hennar í viðskiptaerindum
til Suður-Rússlands, á meðan
framkvæmdi Schúra einkabylt-
ingu sína. Henni tókst, þó að
erfiðlega gengi að vinna föður
sinn á sitt mál og fá hann til
að heita sér námsstyrk. Barni
sínu og þjónuStustúlku kom
hún fyrir lijá foreldrum sínum,
en siálf lagði hún af stað áleiðis
til Zúrich þar sem hún ætlaði
að stunda háskólanám, sækja
fyrirlestra hjá þýzka hagfræð-
ingnum Heinrich Herkner og
jafnframt kynna sér fræðikerfi
sósíalismans.
Ferðin að heiman var hinni
ungú konu mikil þolraun, hún
hafði ailtaf haldið því fram að
hún elskaði mann sinn en hat-
aði hjónabandið, hún gekk ekki
að því gruflandi að brolthlaup
hennar að heiman mundi verða
þeim báðum örlagaríkt, að það
mundi leiða til hjúskaparsJita.
Hún gat ekki vænzt þess að
Vladimir biði hennar lengi,
ungur, glæsilegur og eftirsókn-
arverður maður. Hún þráði
mann sinn og fannst Jiún ein-
mana og yfirgefin þar sem hún
var ein á ferð, það var ekki
víðs.fjarri henni að skipta ura
lest og aka til Suður-Rússlands
á funcl maijns síns. En hún
harkaði af sér þrá sína og veik-
leika og.. skrifaði tvp, Jöng
kveðjubréf annað til eigin-
manns síns, hitt til Zoju. I bréf-
inu til manns síns bað hún hann
að sýna þolinmæði og bíða með-
an h.ún tæki sér tftna til að
fræðast um kcnningar Marx. f
bréfinú til Zoju drð hún engar
dulur á að hún gerði ráð fyrir
að hjónabandi hennar væri lok-
ið. Hún ætlaði aldrei að gefast
upp, þó að henni fyndist hjarta
sitt vera að bresta. — Það fór
eins og hún sá fyrir, að leiðir
þeirra hjóna skildu, en ættar-
nafn rnanns síns bar hún til
ævúloka.
Með ferðinni til Zúrich var
teningunum kastað, Alexandra
Kollontay hafði valið sér veg í
lífinu, oft liáskalegan og tor-
færan en Jiennar vegur var það.
Oft var skammt milli lreims og
helju, en ofsólínir og fangelsis-
vistir reyndust lienni ekki of-
raun, henni var visað á burt úr
einu landinu eftir annað, einn-
ig Svíþjóð, þar sem lrún síðar
bjó við svo mikla frægð og
vinsældir. Lif hennar var sig-
sælt tafl lieimsmeistara. Hún
var fyrsta kona, sem átti sæti
í ríkisstjórn, fyrsta kona, sem
var sendiherra og sendiráð-
herra. Hún var fulltrúi í Þjóða-
bandalaginu. Á Jangri ævi
hennar náði starfssvið hennar
víða um heim og skrif hennar
um hugsjónir hennar, sósíal-
isma, kvenréttindi og hverslíon-
ar framþróun birtust á mörg-
um þjóðtungum. Vegur hennar
fór vaxandi meðan henni entist
heilsa til starfa. Á frægð henn-
ar liefur ekki fallið skuggi.
Ritað í ársbyrjun 1957.
Gleðileg jól!
Þokkum noröfirzkum verkaJýð viðskiptin.
Pöntunarfélag alþýðii.
NeskaupstaS
Hvers vegna?
Hvers vegna kemur það svo oft fyrir,
að menn hafa innbú sitt of lágt tryggt eða
alveg ótryggt?
Enginn er svo ríkur,
að hann hafi efni á því að hafa eignir sínar
óvátryggðar.
Vér bjóöum yður örugga og góða þjónustu.
Umboösmenn vorir,
sem eru í öllum kaupstööum, kauptúnum og
hreppum landsins,
veita yður upplýsingar og leiðheina yður,
og síöast en ekki sízt: hjá oss fáið þér ávaiit
hagkvæmustu kjörin.
Skammdegið er tími ljósanna,
— farið varlega með þau.
Gleöileg jól!
Brunabotaféiag f slanás
Hverfisgötu 8—10, Reykjavík
Símar: 1.4915 - 14916 - 14917