Þjóðviljinn - 24.12.1957, Blaðsíða 19

JÓLABLAÐ þJÓÐVI LJANS 1957 (1 *5
Á Alþingi 1895 fluttu þing-
menn Eyfirðinga, þeir Klemens
Jónsson síðar landritari og Jón
Jónsson í Múla, þá breytingar-
tillögu við fjárlagafrumvarpið
að veittar yrðu „til skáldsins
"Þorsteins Erlingssonar í Kaup-
mannahöfn kr. 600.00“ hvort
fjárlagaárið sem í hönd fór. Á
sama þingi flutti Valtýr Guð-
mundsson, þingmaður Vest-
manneyinga, þá tillögu að veitt-
ur yrði „styrkur til kand. Þor-
steins Erlingssonar í Kaup-
mannahöfn til ritstarfa 600.00
kr.“ Klemens Jónsson maelti
fvrir tillögu þeirra tvímenning-
anna á þessa leið:
..Loks er breytingartillaga um
600 króna styrk hvort árið til
Þorsteins Erlingssonar. Annars
vill svo heppilega til, að einn
háttvirtur þingmaður kemur
með sömu
tillögu á öðru
þingskjali,
reyndar í
öðrum til-
gangi en ég.
Auðvitað
stendur á
sama, hvoj-t
Þorsteini Er-
lingssyni er
veitt fé þetta
sem skáldi
eðs til ritstarfa, en ég vil veita
honum það sem skáldi, því ég
álit. að hann sé eitt af okkar
beztu skáldum, og ég álít að
har.n hafi helzt lifað sem skáld:
og þar sem hann á erfitt upp-
dráttar, og svo hart í búi, að
helsu hans, sem ávallt hefur
veríð rnjög lin, er hætta búin
af cf mikilli áreynslu til að hafa
ofsn af fyrir sér, þá álít ég að
það sé siðferðisleg skylda að
stvrkja hann, til þess að sú
mikla skáldskapargáfa, sem
þessi maður hefur, eigi verði
að engu sökum örbirgðar og
hei'isuveiklunar. Ég ímynda
mér annars, að háttvirtur þing-
.í-jnaSur Vestfn’ahheydnga rfiúni
geía betri upplýsingar, því
har.n þekkir betur hgg og á-
stæður Þorsteins nú síðari árin
er. eg.“
Kinir tillögumennirnir báðir
tók.i til máls í umræðunni, svo
og Pétur á Gautl.öndum, er
stuudi þá „fyrir sitt leyti“. Að
lokum fékk Þórður Thorodd-
ser. * læknir, þingmaður Gull-
bríngu- og Kjósarsýslu, ekki
orða bundizt og mælti meðal
anrars á þessa leið:
, 3vo kemur styrkur til Þor-
steins skálds Erlingssonar, _eða
rér.ara sagt styrkur handa Þor-
steini Erlingssyni til ritsmíða.
Surni'r háttvirtir þingmenn hafa
takð af mikilli andagift um
þessa styrk-
- veitingu. En
þrátt fyrir
alla þeirra
miklu anda-
gift og öll
þeirra fögru
meðmæli, get
ég ekki fylgt
með þeim í
þessu máli.
Ég álít að
skáldrit Þor-
stefns Erlingssonar séu eigi svo
úx garði gerð að innihaldi, að
þe rra vegna sé ástæða til að
vecía honum laun af opinberu
fé, Þær ritsmíðar í bundnu
■máli, sem hafa komið frá Þor-
stí.ni Erlingssyni sumar hverj-
ar, og sem birzt hafa á prenti,
eru að efni til ekki þannig lag-
aSar að þjóðin eigi að reyna að
fá iranileitt meira af þess kon-
ar Meðan hin kristna kirkja er
þjcðkirkja hér á landi og
kristna trúin þjóðtrú, sem ríkið
á að vernda og styrkja kann ég
e'kki við að launa þeim skáld-
nm af landsfé, er gera sér far
um að rífa allt þess konar nið-
ur, og sem láta þær hugsanir
koina fram í skoðunum sínum,
sem ekki verður annað um sagt
en að hafi, auk þess áður talda,
spillandi áhrif á hvert óspillt
og saklaust hjarta .... álít ég
að hin trúaða, saklausa, óspillta
íslenzka þjóð hafi ekki rúð á
því að Þorsteinn Erlingsson
mitli út úr sér allar þær hug-
myndir, sem frá honum hafa
komið. Þegar svona lagaðar
hugmyndir koma fram hjá ein-
hverju skáldi, þá álít ég að eng-
in ástæða sé til þess fyrir þjóð-
ina að styðja að þvi að þær
breiðist út. Geymi þeir sínar
hugmyndir hjá sér, og það er
illa gert af hverjum sem er,
jafnt Þorsteini Erlingssyni sem
öðrum, að rífa niður kristna
trú og með því koma inn hjá
lítilsigldri alþýðu slíkum hug-
myndum."
okkar, og því er vert að styrkja
allt það, sem miðar til að hefja
þær, og er þeim til sannarlegs
sóma. Ásíðustu árum hefur hug-
ur þessa skálds einnig hneigzt
mjög að því, að vekja með-
aumkun til saklausra dýra og
bágstaddra manna, og það verð-
ur hver maður að játa, að er
gott og kristilegt hugarfar.11
Tillaga þeirra Jóns í Múla
og Klemensar Jónssonar um
skáldastyrk til Þorsteins Er-
lingssonar var samþykkt í
Neðrideild. En fjárlaganefnd
Efrideildar óx „töluvert í aug-
um hinn miklu tekjuhalli á
frumvarpinu“, og „breytingar
nefndarinnar fara því flestar í
sparnaðarátt“ — eins og kom-
izt var að orði í nefndarálitinu.
Ein breytingartillaga nefndar-
sem þingið var nokkurnveginn
samtaka í að
veita honum
þennan styrk
1895, sérstak-
lega þessi
háttvirta
þingdeild, og
maðurinn
hefur síðan
sýmt ávöxt
iðju sinnar
og skáldhæfi-
legleika með
útgáfu ljóðasafr.s, þá vona ég
að honum verði enn veittur
sami stjnkurinn næsta fjár-
hagstímabil, og það því frem-
ur, sem ljóðasafn hans er mjög
gott, hér um bil allt jafngott;
það mun varla finnast neitt ís-
lenzkt ljóðasafn jafnlaust við
Baráttan um skáldalaun
Þorsteins Erlíngssonar
á Alþingi 1895 - 1913
Séra Jón Jónsson prófastur
Stafafelli, þingmaður Austur-
skaftfellinga, kvaddi sér hljóðs
og sagði:
„Eg skal nú játa það, að það
er margt í kvæðum hans, sem
hefur sært
mína tilfinn-
ingú, éh það
er líka margt
í skáldskap
Þorsteins Er-
lingssonar,
sem ég hef
haft mjög
mikla ánægju
af, og málið á
kvæðum hans
er víða svo
einkennilega fagurt, að það
mætti heimfæra upp á hann,
sem sagt var um Jónas Hall-
grímsson:
Úr fjörugu máli fegri sprett
fékk ei neinn af sveinum,
hjá þér bæði lipurt og létt
lá það á kostum hreinum.
Vér elskum allir málið okkar,
eða ættum að minnsta kosti að
gera það, og það gleður oss og
hrífur 'tilfinningar vorar, þeg-
ar það fer á lcostum hjá skáld-
um og ritsnillingum, enda verða
bókmenntir vorar bezta eignin
innar var sú, að styrkurinn til
Þorsteins Erlingssonar yrði
felldur burt. Færði framsögú-
maður fjárlaganefndar, séra
Sigurðuf Stefánssön í Vigur,
þingmaður ísfirðinga, fram þau
rök fyrir tillögunni að ekki
væri fremur ástæða til að
styrkja Þorstein Erlingsson en
ýmsa aðra „unga og gáfaða
menn .... Sumir hafa enda
haft annað og meira að athuga
við þennan mann, en ég ætla
ekki að fara út í það.“
Efrideild samþykkti breyt-
ingartillöguna með sex atkvæð-
um gegn þremur; en þegar fjár-
lagafrumvarpið kom aftur fyrir
Neðrideild, flutti Valtýr Guð-
mundsson tillögu sína að nýju:
„Það stendur svo á með þenn-
an mann, að hann er mjög efni-
legt skáld, en ekki er sýnilegt
að hann geti orðið að notum,
nema hann sé styrktur að
nokkru leyti.“
Tillagan var saroþykkt með
tólf atkvæðum gegn tíu — Þor-
steinn Erlingsson var kominn á
skáldalaun.
„Þá vil ég minnast á tillögu
mina um 600 króna styrk á ári
til Þorsteins Erlingssonar. Þar
að vera nokkursstaðar vatns-
blandað, eins og þetta. Það er
tæpast rétt að svipta mann
þennan þeim styrk, sem hann
er búinn að fá og býst við að
fá, þar sem efnahagur hans er
svo þröngur að hann þarí hans
með. Ef hann fær ekki þennan
styrk, verður hann að leggja á
sig mikla vinnu fyrir lífi sinu
og gæti þá ekki þjónað skáld-
listinni, eins og æskilegt væri
að hann gæti.“
Þannig' talaði Valtýr Guð-
mundsson á Alþingi 1897 fyrir
tillögu sinni um endurnýjaðan
skáldastyrk til Þorsteins Er-
lingssonar. Ljóðasafnið, sem
hann víkur að, var Þyrnar, sem
komu út fyrr á þessu sama ári.
Sjálfur hafði Þorsteinn komið
heim árið áður og' gerzt rit-
stjóri austur á Seyðisfirði. And-
stæðingum skáldastyrksins
þótti þungt á metunum, að Þor-
steinn var búinn að fá atvinnu;
en Þórði Guðmundssyni bónda
á Hala í Holtum, öðrum þing-
manni Rangæinga, voru auk
þess önnur rök innan handar:
„Ég skal játa, að ég gaf þess-
ari styrkveitingu atkyæði mitt
á þinginu 1895, í þeirri von, að
styrkurinn mundi bera ávöxt,
því hann var um það leyti að
búa kvæði sín undir prentun,
En mér hefur ekki ræzt sú von,
því ég gerði mér meiri vonir
um bókina en raun varð á. Ég
er ekki skáld, en ég þykist þó>
finna hvað ég les, og finnst mér
bókin efnislítil .... Ég get ekkí
greitt atkvæði með þessu, því
við eigum mörg skáld, sem ættu
meiri kröfu til þess að fá stvrk,
og vil ég nefna til Steingrím
Thorsteinsson, Valdimar Briem
og Jón Ólafsson.“
Guðjón Guðlaugsson bóndi á
Ljúfustöðum, þingmaður þeirra
Strandamanna mælti mjög fast
gegn tillögunni; en annar þing-
maður ísfirðinga Skúli Thor-
oddsen svaraði honum og sagði:
„Út af ummælum þingmanns
Strandamanna um fjárveitingu
til Þorsteins Erlingssonar verð
ég að segja, að mér þykir leitt
að heyra kveðið við þann tón;
það er eins og sá háttvirti þing-
maður geti
.......’ ekkert metið
og vilji ekk-
ert styrkja
nema það,
sem látið
verður í ask-
inn, Eigi þjóð
vor að falla
svo djúpt, að
hún geti
aldrei hafið
huga sinn
neitt upp yfir munn og maga,
þá gef ég lítið fyrir framtíð
hennar .... Það hefur verið
tekið fram, að skoðanir Þor-
Steins Erlingssonar í trúarefn-
um, eins og þær lýsa sér í skáld-
skap hans, séu þannig að eigi
sé rétt að veita honum styrk.
En þó að hér á landi sé evang-
elísk-lúthersk kirkjutrú, þá er
þingið sem slíkt ekki bundið
við neina ákveðna kirkjutrú.
Til þessa. þings eru allir menn
kjörgengir, án nokkurs tillits
til trúarbragða , sir.na. og það
jafnt, hvort sem þeir væm
Tyrkir eða , Gyðingar, trúleys-
ingjar eða kaþólskir menn.
Sama er að segja um þjóðina,
að hún er ekki bundin við neina
ákveðna trú. Vér eigum því að
skoða Þorstein Erlingssor. sem
skáld: trúarbrögð hans koma
oss ekkert við .... Einkenni
Þorsteins sem skálds er orðhag-
leiki og formfegurð, og það
þarf engan spámann til að
fullyrða það, að ef þingið fellir
þessa styrkveitingu þá mun það
með því baka sér biturt ámæli
eftirtíðarinnar. Það mun jafn-
an verða talið sem óþægilegur
vottur þess, hve lítt vér höfum
* kunnað að meta listina.'1
Nú tók til máls séfa Jens
Pálsson prófastur í Görðum,
þingmaður Dalamanna, og
flutti lengri ræðu gegn skálda-
launum til Þorsteins Erlingsson-
ar en nokkur maður annar á
þeim sjö þingum, þar sem þau
urðu ágreinings- og deiluefni,
Þingmaðurinn sagði meðal ann-
ars:
„.... hafi nokkur fjárveiting
síðasta þings mælzt illa fyrir,
þá var það þessi svokallaðl
skáldastyrkur til Þorstelns Er-
lingssonar. Ég minnist nú sér-
staklega þess, seni einn bóndí
sagði við mig
eftir þingið
1895. Þessi
bóndi, sem er
injög vel
greindurmað-
úr og frjáls-
lyndur, ekki
síður í trúar-
efnum en
öðru, sagði að
það væri
hneykslan-
legt, að taka þennan eina raann
fram yfir öll vor ágætú skáld
og krýna hann skáldalaunum.
Ég mælti ekki á móti þessum.
skáldastyrk á siðasta þingi,
enda skoðaði ég hann þú sem.