Þjóðviljinn - 24.12.1957, Síða 39

JÓLABLS9 ÞJÓOVILJANS I9S7 (39
I óprentuðu Ijóðabréfi frá
Páli Ólafssyni til Steins
prests Steinsens, aðstoðar-
prests að Hofi í Vopnafirði,
frá 1862, stendur þessi vísa:
Tvisvar hef ég tekið próf,
" töskulykil forsiglað;
líka hýða látiS þjóf.
Lízt þér ekki vel á það?
Er vísan upptalning á
störfum Fáls í sýslumanns-
embætti þetta ár, og dylst
ekki í hvaða tóni er talað,
en hann hafði verio settur
sýslumáður á miðju sumri.
Hann hafði þá um vorið
flutzt frá Hallfreðarstöðum
í Tunguhreppi ÁNorður-
múlasýslu að Köfða á Völl-
um í Suðurmúlasýslu. Það
var sýslumannafaraldur á
Austurlandi þetta ár. i Suð-
urmúlasýslu var settur
sýsiumaður mestallt árið
bóndinn á Eyjólfsstöðura
Bjöm Skúlason umboðs-
maSur, kær viajir Páls og
síðar tengdafaðir hans.
I dómsmálabók Norður-
mi'ilasýslu þetta, umrædda
ár standa þau skráð þessi
störf Páls, sem vísan grein-
ir; þó er þar ekkert um
töskulykilinn. Prófmálin eni
tv-enn réttarhöld jdir Jó-
hannesi Árnasyni, 24 ára
gömlum manni, í þjófssök
föðnr hans, Árna Magnús-
sonar bónda á Sellátrum í
Reyðarfirði árið 1860; en
hann var borinn þeiná sök
að hafa slátr-að í töðugjöld-
in gráblesóttum geldingi,
sem Halldór Árnason bóndi
á Högnastöðum átti. Árni
flutti vorið eftir að Efri-
Miðbæ i Norðfirði, og rekur
hvert réttarhaldið annað
þar í sýslu; en Páll prófar
Jóhaxuxes son hans, sem á
heima í Hamborg í Fljótsdal
— en þaðaix úr sveit hafði
Áx-ni fhxtzt í Reyðarfjörð.
Þá er komið að hinni
embættisgjörð Páls: að
hýoa þjófinn, og segir nú
nokkru gei-r af því rnáli.
Það höfðu komið hjón til
Austurlands norðan xxr
Eyjaf jarðarsýslu nokkx’u
fyrr en hér var komið aögu.
Þau hétu Ólafur Matthías-
son og' Guðrún Jónsdóttir,
bæði fædd 3 Möðruvallasókn,
hún árið 1801, hann árið
1797, cftir aidursákvörðun
1880. Það ár eru þau til
heimilis að Grund á Jökul-
dal, ásamt tveimur sonum
sínum, Pétri og Hrólfi. Þessi
hjón höfðu áður búið lengi
á Bai’ká í Myrkársókn, og
þar fæddist íyrsta barn
þéirra ái'ið 1822. Árið 1816
hafði Ólafur átt barii í
lausaleik þar í sókninni, með
Guörúmx nokkurri Hall-
, dórsdóttur. Var það di-eng-
ur og nefndist Ólafur. Á
næstu árum fæddist þeim
hjómmi á Barká fjöldi
baraa. í kirkjubókinni eru
talin: Jóihannesar 3, Jó-
hann, Jón, Friðfinnur,
Hi’ólfur, Þorsteinn og síðast
2 Pétrar; og er þá komið
fram yfir 1840. Ennfremur
eignást þau tvær stúlkui',
Lilju og Sigurbjöi'gu. Vafa-
laust hafa sum barnanna
dáið í bernsku, þótt það hafi
eigi varið rannsakað. En á
Austurlandi finnst getið
fimm sona þeirra þetta ár,
1860; og voru þeir, auk
þeirra tveggja sem nefndir
voru á Grund: Friðfinnur,
Þorstcinn og Jóliannes. En
vera má að 'ieiri þessara
systkina hafi komið á Aust-
xu’Iand.
Það bar til snemma á.
þorra árið 1861, m' n .
þessir.bræður eru staddir á
Grund, þar sem móðir þeirra
var heimilisföst; þg eru þeir
Þorsteinn og Hrólfur sér-
staklega nefndir. Þorsteinn
Skálcfið og kona hans
vinnumaður átti í hlut. Leið
nú áfrýýunarfrestur. Pall
Giafssori tándi á Uöfða er
settxxr sýslumaður í Norður-
múlr.s.ýshx. cg ksmur- nú til
Ixcrr.r kasta aS fullnægja
dórnnum. Páil setur rétt á
nlðarx rr-ngið til vei’ks:
,.Þvhre:st vax* Ixlnn dórn-
fclldi lli'ólfiir Ólafssoa á
’ögskipaðan iiátt hýddux’ 15
vaxxdarhöggum af Bjaraa
Cr.C'rrriuGssyui í Beixxár-
gerði. Hmn dómfelldi lofast
f.l að borga málskostnao
fyrir veturnaotur. Páil Ól-
afssbn settur. Vottar: G.
Wíum, I. Ásmundsson".
Benedikt Gíslason írá Hoíteigi:
Það var sunnudaginh 31.
ágúst 1862, dagir.n áður en
Hróifur var hýödui’, að
messað var á Brú; og var
állmargt kirkjugesta. Meðal
þaírra var Vigfús bóndi á
Gi'und, Pétursson. Látið er
að því Íiggja í sögnum, að
hafði komið ofan Jökuidal
og verið beðinn að koma
tveimur peningabréfum,
sem innsigluð voru í litlum
léreftspoka, til hreppstjór-
ans í Jökuldals og Hlíðar-
hreppi — en þá var þetta
enn einn hpeppur, milli Jök-
ulsár og Smjörijalla. Hx'ólf-
Höfundur greinarinnar
ur var á vist 1 Lindarseii í
Jökuldalsheiði. Það býli var
i’eist síðast heiðarbýia á
þessxmx slóðum og í byggð
aðeins þetta eina ár. Þá bjó
á Grund Vigfús Pétui’sson,
einn hinna cidri Hákonar-
staðabræðra. Voru þeir cldri
og yngri Hákonarstaða-
bræður bæði margir og
rniklir fyrir sér, stórmenni í
rnargri grein, cn ábérandi
vínhneigðir.
Þorsteinn bað móður sína
að geyma peningana um
nóttina; og þai'f eigi að efa
það, að Vigfús bóndi hefur
veitt þeim bræðrum stór-
mannlega. Líður svo af nótt-
in, og býst Þorsteinn af
stað morguninn eftir, heimt-
ir peningapokann og lætur
koma í buxnavasa sinn. Má
það eigi gálegt teljast eins
og á stóð, því að^ Þorsteinn
mun þá enn hafa véi'ið nokk-
uð rykaður sem kallað er.
Ferðalagið verður líka stutt.
Það er faiið að di'ekka, og
taka þeir bræður þátt í
drykkjunni, en tíminn
gleymist. Fara þeir síðast út
í fiárhús, bræðúr Hrólfur og
Þprsteinn, og drekka fast;
og or . þar ekki annarra
mamia við getið: Gerist Þor-
steinn dauðadi’ukkinn og
.sofnar seinast í tóttardyr-
um. Raknar hann oigi \7ið
svo skjótt, en cr borinn til
bæjar og sefur af næstu
nótt.
í býti annars morgims
í'aknar hann úr rotinu og
saknar jafnskjótt pening-
anna. Virðist þó enn vxn
hafa veiið viti meira, og ber
Ixann þegar á Hrólf að hafa
rænt sig peningunum, er
hann lá ósjáifbjarga i tótt-
ardjn-am. Hrólfur harðneit-
ai’ að hafa snei’t við þeim,
og vei’ður okki samþykki-
samt með þeim bræðrum.
Þorsteinn lór til hrepp-
stjórahs péningalaus, sagði
sínar farir cigi sléttar og
nsfndi hvern hann hefði
grunaðan urn pexiingahvarf-
ið. Þótti og cigi annar )ík-
legri.til.'að hafa liirt þá, cino
og á stóð, en Hrólfur. Var
málið síðan kært til sýslu-
manns, sexn hélt rarcnsókn-
ari’étt í því litlu síðar; og
var gengið hart að 'rlróifi.
Geixgu lxonum þó vcl v,itn:s-
burðir. Bárust samt að fco'i-
um böhdin, og 'virtiSt rem
hann mundi eigi :Cá af cér
borið sökina.
En hinn 7. vpi'ÍI 'inniir
Vigfús bóndi peningápokann
niöurtroðinn í tóttardyran-
um. Voru innsigii óbrotin,
en pokinn farinn að .akemm-
ast; og bcnti þao til þess, ao
hann heföi legið þarna aiía
stund síðan hans var c.akn-
að. Virtist nú létt verk að
dæma Hrólf saklausan, en
Þorstein í sekt xyi'ir gálaus-
lega meðferð fjármuna og
heimskulegt rannsóknar-
leysi á livarfi peninganna.
En-hér lá annað fyrir.
Hinn 4. febrúar 1862 er
aukaréttur Norðurmúla-
sýsíii haldinn á Ketikstöö-
um og tekið fvrir málið:
Réttvísin gegn Królfi Ölaís-
syni vinnmnaxini 5. Lóndar-
seli. Er saga málsins rakin
i d'ómiý sem gexxgur þarna ú.
Hrólfi, sú sem hér cr nögð.
Er Hi’óifur sýknaður af
■peningatökunni fr-á Þor-
steini, þar sem líklegt sc að
peningarnir hafi dottið úr
vasa hans þar sem hann íá
— og þar sem þeir fundust
með sömu ummerkjum og
þá er hann týndi þeim. En
Hrólfur á ekln að sieppa
með sakleysið, fyrst hann er
kominn í klær réttvvsinnar á
annað borð. Það hafði kom-
ið fram í rannsókn málsins,
að Hrólf hafði hent það árið
áður að fara í læst koffort,
cr Jóhanu Jónsson hcimilis-
maðúr á Grund átti. Hafði
itann opnað koffortið :ncð
lykll, sem hann átti og gekk
að kofforti hans sjálfs — cn
ú: kofforti Jóhamxs ixirti
hann 10 ríkisdali í ''eiðufc.
I-Iafði hann keýpt á Seyðie-
firði ýrnsan varnifig fyrir
féð, cn ailseinlegt varð hon-
um að gera grein 'yrir því,
hvaðaú honum vari koirnnn
kaupeyxvrinn; og meðgekk
hann að hafa farið i koffort
Jóhanns. Iðraðist aaim -r.tr-
3ega vei'knaðar síít, og
samdist um það að' han: <
greiddi peningana aftur,
fengi fyrirgefningu og yrði
síðan ckki nxinnst á slys
hans. Virtist hann og að öLu
hafa látið sár þstta að kenn-
ingu vex-ða, þótt það ,'xafi
vitaskuld l’jert á þeim gi'un.
sem á hann íéll er peningar
Þorsteins hurfu.
Fyi'ir þetta er nú, Hrólfur
dæmdur til að þola 15 vand-
ai-högga. hýðingu og greiða
einn i'íkisdal i sekt., auk a.lls
sakai'kostnaðar. Ekki hafði
Hróífur afl á því að áfiýja
dómnum, enda að líkindum
ómakið eitt, er umkomlaus
fast hafi verið drukkið
þami dag á Brú; og má það
líklegt teljast. Fólk reið út
dalinn frá kirkjiuxni allsíola
dags. Vigfús bóndi var einix
síns liðs og taldist veldrukk-
inn. Þá er komið. er nokkurn
rpöl út fyrir Þverá, sem skil-
ur lönd Brúar og Eiríks-
staða, gex’ist þar bratt að
fara um stund, og nær
brattinn ofan í Jökulsá. Vig-
fús bóndi snýr hesti sínum
niður brekkuna — og all-
i'ast. Lýkur þeii’ri ferð í
Jökuisá, og Vigfús bóndi er
e;gi lengur í töiu lifenda.
Má vei’a að Hrólfs mál hafi
einhvei’ju xun það váldið, þvi
að sennilega hefur Vigfús
kennt sér uin það, að upp-
skátt varð um peningastuld
Hrólfs úr koffortínu, þótt
búið væri að ssttast á það
mál og fastxnæíum bundið
að láta það liggja í þagnar-
gildi.. Má og vera, að eigi
h-afi ar.ir haí't gæfu af þess-
ari Hrólfsréttvísi, sem við
komu. Skáldið kvað:
Fyrsta sinni sarnt ir.ér brá,
svo ég gr.t ei hlegið,
c-r Hróiiur hvessti augun á
ckkur Biarna greyið.
En hefoi meistari Jón
heyrt þessa sögu, niundi
hann hafa mælt, að nokkuð
hefðu þ:ir lögunautar,
bakkus og andskotinn, haft
upp úr sinu fóstbræðralagi.
Ilvcr skollinn, jtao cr cinum
oj margl!