Þjóðviljinn - 09.02.1958, Blaðsíða 6

6) — I*JÓÐVILj INN — Sunjiudagur 9. febrúar 1958
ÐUIUIN
Úticefandl: Samelnlngarflokkur alþýöu — Sóslallstaílokkurinn. — RitstJórar
Magnús Kjartansson (áb.), Slgurður GuSmundsson. — Fréttarit3tjóri: Jón
BJarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon,
ívar H. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Slgurjón Jóhannsson. — Auglýs-
icga8tjóri: Guðgeir Magnússon. - Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prent-
c.mlðja: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5 línur). — Áskriftarverð kr. 25 &
míd, i Reykjavík o« nágrennl; kr. 22 annarsst. - Lausasöluverð kr- 1.50.
Prentsmiðja Þjóðvlljana.
-----------------------------------------------------------------------------------
Einkabréf Hermanns
T Termann Jónasson forsætis-
■* ráðherra íslands hefur nú
svarað bréfum Búlganíns forsæt-
isráðherra Sovétríkjanna, og
var svar hans birt hér í blað-
inu í gær. Er þar skemmst af
hS segja að bréf Hermanns er
ákaflega neikvætt og þarflaust
piagg; það einkennist af því
i einu og öllu að það er ekki
hugsað af íslenzkum sjónar-
hóli, ekki miðað við hagsmuni
eg viðhorf fsiendinga, heldur
jþræðir það algerlega viðhorf
tandariskra valdamanna og fer
meira að segja aldrei út fyrir
s'tefnu Dullesar hins alræmda.
Bréf Hermanns gæti eins ver-
ið samið af Guðmundi í. Guð-
rnupidssyn i ut anríkisráðherra,
nema hvað það er yfirleitt
Irurteislegra í tóninum en ræð-
ur hans.
4 stæðulaust er að ræða ýt-
- *■ arlega sjónarmið þau sem
Kermann Jónasson ber fram
í bréfi sínu; þau eru gamal-
kunn og margþvæld. Hann
leyfir sér að hafna hlutleysis-
; stefnu með yfirlæti, enda þótt
genei hlutlausu ríkjanna hafi
stöðugt farið vaxandi á undan-
; förnum árum og friðarhorfur
séu ekki sízt bundnar við fram-
íak þeirra; hann minnist ekki
orði á það fordæmi, sem fs-
1 ndingum er þó í fersku
minni, er Austurríkismenn los-
r;ðu sig við erlent hernám með
feví að stórveldin fjögur,
Bandaríkin, Bretland, Frakk-
’and og Sovétríkin tóku ábyrgð
i. hlutleysi þess. Hermann syng-
ur Atlanzhafsbandalaginu lof,
-enda þótt jafnvel upphafs-
rnönnum þess eins og Kennan
beri nú saman um að stefna
þess leiði til ófarnaðar og þörf
sé gagngerra breytinga á henni
eí ekkí ejgi i!ia að fara. (Hins
vegar minnist Hermann ekki á
huoarfarsbreytingu sína í hina
áítina; hann var sem kunnugt
er andvígur aðild íslands að
At’anzhafsbandaiaginu 1949 o.g
's.&t hjá við .atkvæðagreiðsl-
t;na!) Og Hermann treystir sér
í..ð halda áfram þeim siðlausa
írðaleik að segja .að það sé
nefna íslendinga að hér skuli
ékki vera erlendur her á frið-
f.rtímum, á sama tíma og hann
beldur sem fastast í eriendan
her á friðartímum; þá er hrein-
légra að vera ákveðinn her-
námssinni og seg.ia það, en að
íela botniaus óheilindi bak við
erðagjálfur.
TJkkert af þessu kemur þó á
■“-^ óv.art; þessi sjónarmið eru
samræmi við þjónshlutverk
þau sem ýmsir forustumenn
Tramsóknar og Alþýðuflokks
báfa tekið sér að undanfömu,
í.ð þvi er virðist af frjálsum
viija. En það kemur á óv.art
rversu langt Hermann Jónas-
r tn virðist reiðubúinn að
sanga. Eidflaúgastöðvar eru
sem kunnugt er á dagskrá um
þessar mundir, og leggja
Bandaríkjamenn ofurkapp á
að tryggja sér slíkar stöðvar
í sem flestum löndum. Danir
og Norðmenn hafa þegar neit-
iað að heimila slíkar stöðvar
í löndum sínum, á sama hátt
og þær þjóðir höfðu áður hafn-
að bandarískum herstöðvum,
og í síðara bréfi sínu spurðist
Búlganín forsætisráðherra fyr-
ir um .afstöðu íslands til eld-
flaugastöðva. Sannarlega hefði
mátt ætla Iíermanni Jónas-
syni þann manndóm að hann
dyrfðist að feta í fótspor Dana
og Norðmanna, en því fer
fjarri að svo sé gert í bréfinu.
I*ar er ekki að finna neina yf-
irlýsingu um það að eldflauga-
stöðvar verði ekki lieimilaðar
á íslandi. Kaflinn um það efni
er aðeins marklaust orðahjóm
þess efnis að hernám íslands
sé aðeins til vamar landinu og
því verði þær einar herfram-
kvæmdir heimilaðar sem flokka
megi til varnaraðgerða. Það
er alkunna að því er alstaðar
haldið fram að eldflaugastöðv-
ar eigi að vera „vamarráð-
stöfun“.
að er mjög alvarleg stað-
reynd að forsætisráðherra
íslands skuli ekki birta neina
afdráttarlausa yfirlýsingu um
eldftaugastöðvar, og það er
siðiaust athæfi að ráðherrann
skuli leyfa sér að afgreið.a með
marklausu orðahjómi mál, sem
er í nánustu tengslum við
sjálfa tilveru þjóðarinnar ef
illa fer. Um það má svo ef-
laust deila hvort hér er að
verki þekkingarleysi á alþjóða-
málum eða eitthvað enn lak-
ara.
17103 og skýrt var frá í blað-
"inu í gær bar Hermann Jónas-
son ekki bréf sitt undir ríkis-
stjórnina. Varla hefur Her-
mann þó þvílíkt álit á sjálfum
sér að hann haldi að sovét-
stjórnin hafi skrifað honum
einkabréf og bíði þess síðan
í ofvæni að heyra hvað ein-
staklingurinn Iíermann Jónas-
son hafi að segja um alþjóða-
mál. Bréfið var auðvitað sent
íslenzku ríkisstjórninni og stíl-
að á Hermann af þeirri ástæðu
einní að svo hittist á að hann
er forsætisráðherra um þessar
mundir. Enginn gat samið
formlegt svar nema ríkisstjórn
íslands, og því er einkabréf
Hermanns af þeirrl ástæðu
einni hlálegt og marklaust
plagg. Þetta hlýtur Hermann
að skiJja, en hverjar eru þá
hvatir hans? Sízt eru þessi
vinnubrögð í samræmi við
hvatningarorðin sem sézt hafa
í málgagni forsætisráðherrans
að undanförnu um nauðsyn
þess að vinstri flokkarnir vinni
nú saman af einlægni og
drengskap.
SAGA Lárusar é Klausfri
Lárus á Klaustri þótti flest-
um svipmestur bóndi sunnan-
lands um sína daga. Hann
bjó miklu búi á sagnfrægu
höfuðbóli og bætti það á
marga vegu. Hann var for-
ustumaður um hagnýtar
framkvæmdir í verzlunar- og
samgöngumálum héraðs síns
— þeim efnum þar sem skór-
inn kreppti harðast að sýsl-
ungum hans. Hann gegndi
langa hríð eða skamma flest-
um þeim trúnaðarstörfum,
sem verða í sveit á Islandi;
og mörg ár var hann fulltrúi
sýslubúa sinna á löggjafar-
þingi þjóðarinnar. Hann var
glaður ferðamaður á hættum
leiðum og örlátur gestgjafi á
fjölsóttum höfuðstað. Ýmsir
samferðamenn hans töldust
honum gáfaðri, en enginn
framkvæmdameiri né röskvari
að öllu. Honum var ennfrem-
ur léð þesskonar skaplyndi,
sem jafnan hefur þótt vel
hlýða: að treysta sjálfum sér
og standa við samvizku sína.
Að lokum gekk hann að yfir-
lögðu ráði undir þung högg
fyrri samherja og vina, og
þoldi mikið andstreymi án
þess að blikna — því það yar
eðli hans að standa eins og
foldgnátt fjall.
Sýslungi Lárusar á Klaustri:
Þórarinn Helgason bóndi á
Þykkvabæ í Landbroti, hefur
nú ritað ævisögu hans. Kom
hún út skömmu fyrir jól og er
mikil bók, nær 400 blaðsíður
í vænu broti, prýdd 160 mynd-
um af fólki og stöðum. Saga
slíks manns á að geta orðið
kynslóðinni örvun til dáða, og
því er ritun hennar í sjálfri
sér góðra gjalda verð.
Ég hef aldrei komið í
Skaftafellssýslur, nema í
draumi; ég þekki fáa Skaft-
fellinga, og skaftfellsk mál-
efni eru mér að mestu lokuð
bók. Ég er því lítt dómbær
á sannfræði þessarar sögu; en
hitt er deginum ljósara, að
höfundur virðist leggja sig
alian í framkróka að segja
sannleikann, fara með rétt
mál. Hann greinir einatt
heimildir sínar, jafnóðum og
hann hagnýtir þær; og hann
er sömuleiðis einkar hæversk-
ur í lofi sínu og dregur enga
f jöður yfir það sem verr hlýð-
ir í fari manna eða fram-
kvæmd málefna, Bókin er ekki
áróðursrit fyrir mannkostum
söguhetjunnar, þótt þokki
höfundar á þeim leynist eigi.
Hún er frásögn af fram-
kvæmdum hans og baráttu
fyrir góðum málum -—- og
sýnist sannfróð í alla staði,
vandlega unnin og nákvæm í
flestum greinum. Það er mik-
ill kostur á frás"gninni, Iivað
hún er gersneydd allri mærð.
Ýmsum kann að þykja hún
nokkuð langdregin á köflum;
og það má með sanni segja,
að sum efni rekur höfundur
geiT en persónusaga Lárusar
á Klaustri þarf á að halda.
En þegar þess er gætt að
margur sá froðleikur hefur
hvergi átt stað nema í minni
nokkurra ma.nna, þá hugnast
manni vel að sjá hann kom-
inn á prent; bókstafurinn blíf-
ur. Hitt vildi ég fremur segja,
að stundum sé farið of fljótt
yfir sögu. Ég hefði viljað sjá
útdrátt úr yfirlýsingu Lárus-
ar á flokksþingi Framsóknar
1933; og sjálfsagt var að lýsa
tildrögum qð stofnun Bænda-
flokksins af fyllri sanni en
hér er gert. Djúpsæjari sagn-
fræðingur hefði líka skoðað
skyggnari augum stjórnmála-
baráttu Lárusar Helgasonar á
efstu árum, þegar nornir
spunnu honum garnið svart.
Framsetning Þórarins Helga-
sonar er löngum skýr og
greinargóð; lesandinn þarf
sjaldan að geta sér til um
merkinguna í orðum hans. Þvl
verr lætur setning eins og
þessi í eyrum: „Hinsvegar má
segja, að á hans ágætu gáfur
félli skuggi yfirgnæfandi
dugnaðar. ..— eða þessi:
„Þá hafði Lárus Bændaflokk-
inn sem hugsjón meginmáttar
bændastéttarinnar í flestu til-
liti“. I heild er stíllinn á þessu
mikla verki klár, en dýrðar-
laus.
Skaftfellingafélagið í Rvík
gefur bókina út, en Bókaút-
gáfa Guðjóns Ö. Guðjónsson-
ar annast dreifingu. Ber að
þakka félaginu þessa útgáfu,
því saga Lárusar á Klaustri
rekur á trúverðugan hátt
hvernig dugandi forustumað-
ur og liðsmenn hans unnu
bug á stórum örðugleikum í
háskafullu mannlífi í böndum
hafs.og jökla. —
B. B.
Skáldaþáttur
Beinteinsson.
Hvergi á íslandi hefur þró-
ast rammari og skáldlegri
þjóðtrú en á Snæfellsnesi og
hefur svo verið síðan menn
festu byggð þar í fyrstu og
fram til þessa.
Hlíf hestageldir ól Vála hin-
um sterka þrjá sonu er allir
fóru til Islands. Atli hét einn
og nam land á sunnanverðu
Snæfellsnesi milli Furu og
Lýsu. Ásmundur var sonur
Atla,og hét kona hans Þóra;
þau bjuggu að Langaholti.
Eitthvað hefur þeim hjónum
borið á milli er þau eltust og
flutti þá Ásmundur að Öxl
en Þóra bjó í Langaholti —
og lét gera skála um þjóð-
braut þvera, og lét þar jafnan
standa borð, en sat úti fyr-
ir sjálf og laðaði gesti, hvern
er mat vildi eta. Hún var köll-
uð Langaholts-Þóra. Þess má
geta til að Ásmundi hafi leiðst
gestanauð heima í Langaholti
og kosið fremur fámenni og
forsælu að Öxl.
Ásmundur var heygður á
Ásmundarleiði og lagður í
slkip og þræll hans hjá hon-
um, Kona gekk hjá haugi Ás-
mundar og heyrði kveðna
vísu í haugnum:
Einn byggi ég, sfcoð steina,
Stafnrúm Atals hrafni;
Skalat of þegn á þiljum
þröngbýlt á mar ranga.
Búm er böðvitrum betra
brimdýris kná stýri,
lifa man það með lofðurn
lengur, en ilit af gengi.
Vísan er auðskilin á aðal-
atriðum. Haugbúi segir kon-
unni að hann vilji vera einn
á skipi sínu og betra sé
hreystimanni að hafa rúmt um
sig en eiga illa fylgd.
Þá var þrællinn tekinn úr
skipinu. Þessi stutta frásaga
ásamt vísunni gefur glögga
hugmynd um skaplyndi þeirra
hjóna Ásmundar og Þóru;
mannblendni hennar og ein-
þykkni hans. Slíkar þjóðsög-
ur eru ómetanlegar heimildir
um lundarfar og lífsviðhorf
liðinna kynslóða. Váli stérki
afi Ásmundar vá víg í véum í
Noregi og var slíkt mikill of-
stopi. Viðurnefni Hlífar bendir
til þess að hún hafi eklci ver-
ið nein hégómakona. Um Atla
er fátt vitað. Fáorð sagan um
Ásmund bendir til þess að
hann hafi verið mikill fyrir
sér en ekki samþýðst alþýðu
manna, Má vera að hann hafi
ekki notið sín sem skyldi,
hvort sem valdið hefur at-
burðaleysi þar á Nesinu eða
konuríki hefur sorfið að hon-
um.
Þau koma ákaflega ljóst
fyrir sjónir bæði og skörulega
þessi sundurleitu hjón', hún
ör og sköru'eg en hann harð-
lyndur 0g fáskiptinn.
Þóra er svo fús til fjöl-
mennis að hún horfir í engan
kostnað ef þá mætti f.jölga
gestum hennar. Skap slíkrar
konu er ekki líklegt til sam-
þykkis við mann sem svo er
einrænn að hann ann engum
rúms á skipi með sér dauð-
um.
SkáldskaTuir sögunnar bygg-
ist á andstæðum og öfgum
þeirra hjóna eins og sagan
um Njörð og Skaði í Snorra-
Eddu, og er það reyndar al-
geng saga um allar jarðir.
IBárður Snæfellsás er fræg-
astur allra' Snæfellinga fyrr
og síðar og sá íslendingur
sem hefur komist næst því að
vera tekinn í guðatölu. Hefði
heiðin trú fengið að þróast
í friði hér á landi væri Bárð-
ur sennilega einn af guðum
Framhald á 9. síðu.