Þjóðviljinn - 25.09.1958, Blaðsíða 10

10) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 25. september 1958
Sögusafn alþjóðl. verklýðshreyfingar
Framhald af 7. síðu.
lega í skiptum. Síðustu ára-
tugi hefur sá þáttur safnsins
verið mjög aukinn og keypt að
mikið af ritum, fyllt í eyður og
stefnt að því að gera safnið að
alhliða rannsóknarstofnun um
sögu -alþjóðlegrar verkalýðs-
hreyfingar og sósíalisma.
Árangurinn er orðinn sá, að
þarna er saman komið eitt
mesta safn sósíalistískr-a bóka
og blaða á Vesturlöndum. Yms-
ir sem um það hafa ritað telja
ekkert safn utan sósíalistísku
landanna muni taka fram Al-
þýðusafninu í Stokkhólmí.
Helzt eru nefnd til samanburð-
ar Internationaal Insttiuut voor
sociale geschiedenis í Amster-
dam, en það mun hafa látið á
sjá í stríðinu, — Schweizeriscli-
es Sozialarchiv í Zúrich, og
sérfræðilegt safn við Skanford-
háskólann i Bandaríkjunum.
★
Ekki hefur safnið getað var-
ið miklu til kaupa á gömlum
útgáfum, enda aðalverkefni
þess annað. Þar eru þó margar
fágætar bækur, blöð og tíma-
rit, og hefur safnið fengið
margar dýrmætar bóka- og
handritagjafir. Áður var
minnzt á bókasafn Hjalmars
Brantings, en geysimikið og
merkt safn kom frá austur-
ríska sósíalistanum Wilhelm
Ellenbogen, hann og fleiri
flóttamenn undan nazismanum
björguðu miklum verðmætum
til Stokkhólms.
Meðal gamalla bóka má
nefna heilt safn af útgáfum á
„Útópíu“ Tómasar Mores. Elzt
þeirra, og elzta bók safnsins,
er á latínu, prentuð í Basel
1563. Þarna eru bækur eftir
Campanella, rit Saint-Simons,
Fouriers og Cabets. Og þarna
eru auðvitað bækur sænsku
útopistanna Nils Herm-ans
Quidings og Per Götreks. Tvö
eintök á safnið af fyrstu
sænsku þýðingunni af komm-
únistaávarpinu, en hún er tal-
in gerð af Götrek og kom út
þegar 1848, sama ár og ávarp-
ið var birt. Nefndist það á
sænsku „Kommunismens Röst“,
og undirtitill „Förklaring av
det Kommunistiska Partiet,
offentliggjord i Februari 1848“
Þýðanda hefur ekki þótt þetta
nóg heldur sett frá sjálfum sér
einkunnarorð á titilblaðið:
„Folkets Röst ar Gúds Röst“.
Rödd alþýðunnar er rödd guðs!
Þetta er fyrsti vottur marxist-
ískra bókmennta í Svíþjóð, en
ekki vjrðist Engels hafa vitað
um sænsku þýðinguna, a,m.k.
nefnir hann það ekki í formál-
um að seinni útgáfum, en tel-
ur Þar hins vegar danska þýð-
ingu.
★
Af gömlum útgáfum
marxistískra rita má nefna 1.
og 2. útgáfu af riti Engels
um „Kjör verkafólks í Eng-
landi“, Leipzig 1845 og 1848.
Safnið á ljósprentað eintak af
Neue Rheinische Zeitung 1848
—1849, gert í Berlín 1928, og
frumeintak af síðasta blaðinu
fræga, frá 10. maí 1849, og
prentað var í rauðum lit. Þarna
er blað frá Parísarkommúnunni
1871: „Le Pére Duchéne", öll
68 blöðin, og svo mætti lengi
telja. Heil eintök á safnið af
þýzku verkalýðstímaritunum
sem mörg eru orðin fágæt þó
þau séu ekki gömul. „Die Neue
Zeit“, „Sozialistische Monats-
hefte“, „Der Kampf“ og Grun-
bergs „Arehiv“. „Der Vorbote",
málgagn Fyrsta alþjóðasam-
bandsins, prentað í Sviss, er
þarna að finna, og eins öll hin
prentuðu þingtíðindi Alþjóða-
sambandanna, fern frá Fyrsta
Alþjóðasambandinu, öll þing-
tíðindi Annars alþjóðasam-
bandsins og eins öll þingtíð-
indi Alþjóðasambands komm-
únista. Sjaldgæf heimild mun
nú einnig orðin fréttablað Al-
þjóðasambands komúnista „Int-
ernationale Presse Korrespond-
i < 1111 !i:
enz“ (Inprekorr) á þyzku, er
út kom 1921—1933, og fram
hald hans „Rundschau", en
bæði þau rit eru komplett á Al-
þýðusafninu í Stokkhólmi.
Náin samvinna er með
sænska safninu og sams konar
stofnunum sem risið hafa upp
í Danmörku, Noregi og Finn-
landi, og fara fram gagnkvæm
bókalán og skjala, svo hægt
er að sitja á einu þeirra og
njóta góðs af þeim öllum sem
eitt safn væri.
★
Meðal handritanna í Alþýðu-
safninu eru bréf frá mörgum
þeim mönnum sem mjög hafa
Erlend
Framhald af 6. síðu
ráðherra Sovétrikjanna, en eng-
in dæmi eru slíks i skiptum
æðstu manna menningarríkja.
í ður hafði Sjú Enlæ, forsæt-
isráðherra Kína, opnað
Bandaríkjastjórn leið úr klíp-
unni. Hann lagði til í ræðu í
Peking að viðræður sendiherra
Bandarikjanna og Kína i Ev-
rópu yrðu hafnar á ný. Banda-
ríkjastjórn tók tilboðinu báð-
um höndum og Varsjá var val-
inn fundarstaður. Viðræður
bandarískra og kínverskra
sendiherra hófust í Genf 1955
eftir ráðstefnuna sem batt endi
á stríðið í Indó Kína. Haldnir
voru 70 fundir fram á síðast-
liðið vor, þegar Bandaríkja-
stjórn hugðist senda lágt sett-
an embættismann í stað sendi-
herra. Árangurinn af viðræð-
unum hefur ekki orðið teljandi.
Kínastjórn lítur á viðureignina
við Sjang Kaisék sem innan-
ríkismál, eftirhreitur borgara-
styrjaldarinnar, og telur
Bandaríkin brjóta alþjóðalög
með afskiptum sínum af henni.
Bandaríkjastjórn heldur fast
við það sjónarmið að Sjang og
kumpánar hans séu lögleg
stjórn Kína, stjórnjn í Peking
sé eins og hver önnur dægur-
fluga, sem ek*ci þurfi að taka
neitt tillit til.
j
17kkert hefur verið látið uppi
af opinberri hálfu um við-
ræður sendiherranna James
Beam og Vang Pingnan í Var-
sjá. Eftir því sem kvisazt hef-
ur mun Beam hafa flutt þau
tídindi
boð frá Dulles, að Bandaríkja-
stjórn kunni að beita áhrifum
sínum til að fá Sjang til að
láta af hernaði gegn meginland-
inu af smáeyjunum og jafnvel
leggja að honum að fara þaðan
með lið sitt smátt og smátt á
tveim til þrem árum, að því
tilskildu að Kínastjórn fallist
á að eyjamar verði hafðar ó-
víggirtar og heiti því að beita
ekki valdi til að hrekja Sjang
af Taivan né menn hans af
öðrum smáeyjum. Vang er tal-
inn hafa svarað því, að Kín-
verjar geti fallizt á að láta af
hernaðaraðgerðum gegn Kvem-
oj og Matsú, en þá verði lið
Sjangs að fara þaðan þegar í
stað. í Taipeh, höfuðborg
Sjangs, hefur því verið lýst yf-
ir að eyjarnar verði aldrei
látnar af hendi. Við þetta sit-
ur, en fellibýljirnir eru að hefj-
ast á Taivansundi, til Taivan
streyma bandarískar kjarn-
orkuárásarflugvélar og eld-
flaugasveitir, og nýlokið er í
Taipeh fundi yfirmanna flug-
hers og flota Bandaríkjanna í
Austur-Asíu með Sjang og her-
foringjum hans.
■jPins og vænta má þegar um
" jafn þýðingarmiklar við-
ræður er að ræða, hafa við-
mælendumir í Varsjá ekki ver-
ið valdir af verri enda utanrík-
isþjónustu landa sinna. Kín-
verski sendiherrann Vang Ping-
nan er þaulkunnugur Evrópu
frá námsárum sínum í Berlín.
Þar gekk hann í Kommúnista-
flokk Kína og giftist konu af
þýzkum aðalsættum, Önnu von
Kleist. Eftir heimkomuna átti
hann þátt í því ásamt Sjú En-
læ að bjarga lífi Sjang Kaiséks,
þegar /„Ungi marskálkurinn"
Sjang Hsueliang rændi honum,
og semja við hann um sameig-
inlega baráttu gegn innrásar-
her Japana. Vang tók þátt í
viðræðunum sem efnt var til
þegar George Marshall reyndi
árangurslaust að miðla málum.
milli kommúnista og Sjangs.
Eftir sigur byltingarinnar varð
hann einn af æðstu mönnum
utanríkisráðuneytisins í Pek-
ing. Bandaríski sendiherrann
James Beam er talinn ein sér-
stæðasta persónan í utanríkis-
þjónustu Bandaríkjanna. Hann
er flest af því sem talið er að
diplómat eigi ekki’ að vera,
bráður, opinri^ár hvassyrtur og
óhátíðlegur í framkomu. Lengi
stóð þetta honum fyrir frama í
utanríkisþjónustunni, en hæfi-
leikarnir máttu sín þó að lok-
um meira en ytra borðið.
M. T. Ó.
10 þreyta pról
Leiklistaráhugi virðist vera
mikill um þessar mundir hjá
unga fólkinu. 18 manns þreyttu
próf inn í Leiklistarskóla Þjóð-
leikhússins. Af þeim stóðust
10 prófið og er skólinn þá
fullskipaður.
Kennarar við skólann eru
leikararnir Haraldur Björns-
son, Baldvin Halldórsson, Ró-
bert Arn,finnsson, Klemenz
Jónsson og Erik Bidsted ball-
ettmeistari, en skólastjóri er
Guðlaugur Rósinkranz þjóð-
leikhússtjóri. Skólinn tekur til
starfa 1. október nk.
komið við sögu sósíalisma og
verkalýðshreyfingar um aldar
skeið, bréf frá Lenín, Bakúnín,
Kautsky — svo einhverjir séu
nefndir. Snemma var byrjað
að safna myndum og ævisögum
manna úr innlendri og alþjóð-
legri sögu alþýðusamtakanna,
og myndum af atburðum úr
baráttu alþýðunnar innan lands
og utan. Mynda- og ævisagna-
safnið, • með. myndarlegu
myndamótasafni, er sérstök
deild í Alþýðusafninu, og er
nú orðið hið merkasta enda
alltaf unnið að því að auka
við það og fylla í eyður. Fer
stöðugt í vöxt að til þess sé
leitað einnig úr öðrum löndum
★
Hér hefur verið drepið á fá-
ein atriði, en mestu máli skipt-
ir þetta: Tekizt hefur að safna
saman á Norðurlöndum feiki-
Held ’eir
miklu af bókmenntum sósíal-
ismans og verkalýðshreyfingar-
innar hvaðanæva að úr heim-
inum. Þetta ætti að opna
mönnum íslenzku verkalýðs-
hreyfingarinnar ýmsa mögu-
leika, vegna nálægðar og auð-
velds sambands milli landanna,
Að vísu hefur Landsbókasafn-
ið síðustu árin eignazt nokkur
stórverðmæt og fágæt verk
varðandi sögu sósíalismans
(„Die Neue Zeit“, Grúnbergs
„Archiv“, það sem út kom af
Marx-Engels Gesamtausgabe í
Moskvu, ritsöfn einstakra útop-
ista o. fl.), en hins er ekki að
vænta að þar geti orðið um
sérfræðilegt safn að ræða af
ritum um þau efni — a. m. k
ekki á næstunni. Ættu fslend-
ingar sem aðrir er vilja not-
færa sér Alþýðusafnið í Stokk-
hólmi, þar vísa góða fyrir-
greiðslu og starfsskilyrði
(Meira)
neii fara
Framhald af 4. síðu.
Það byrjar að daga. Áður
en vaxir hafa myrkir litir
næturinnar drukkið í sig grá-
muggulega skimuna við aust-
urbrún eins og sykurmoli, sem
dýft er í mjólkurglas. Hvergi
sést til lands fyrir þoku og
örðulaust umhverfið hefur á
ný íklæðzt áttleysi sem er
sameiginlegt einkenni dags og
nætur á hafinu. Eg reyni að
rifja upp tímann og vatnið.
Haltu netjnu sfrekktu, strák-
ur!
Svo er óendanleikinn loks á
enda. Síðasta net — og bauj-
an er hífð innfyrir.
Það er sett á fulla ferð og
við mokum síldinni niður.
Svona þrjátíu tunnur. Bölv-
aður reytingur.
Við fáum okkur kaffi. Spyrj-
um skipstjórann frétta úr tal-
stöðinni. Flestir bátarnir eru
með lítið — einn og einn með
sæmilegt.
Klukkan er að verða hálf
níu og við hlustum á fréttirnar
áður en við byrjum að
leggja niður netin. Enn reyn-
ir Bretinn að keyra varðskip-
in okkar niður. Daninn ætlar
að svíkja Færeyinga í land-
helgismálinu. Samur við sig,
Baunatetrið.
Og við förum að leggja niður.
Við erum fjórir, einn. við
steinateininn, einn við korka-
Áróður togaraeigenda
Framhald af 5. síðu.
1 skozka blaðinu Glasgow
Herald birtist bréf frá einum
lesanda þess sem býr á eynni
Tiree við Skotland. „Þegar
togveiðar hófust“, segir hann,
„varð það til þess að útflutn-
ingur á þorski frá þessari eyju
lagðist niður og við verðum
nú að flytja inn frystan þorsk
frá meginlandinu. Það er þetta
ástand sem Islendingar sjá
nálgast og þeir eru aðeins að
reyna að vernda lífsafkomu
fiskimanna sinna í framtíðinni,
veiðarnar við strendur lands-
ins og fiskframleiðsluna“.
Hann segir að lokum að það
væri þarfara verk fyrir brezk
herskip að gæta þess að brezk-
ir togarar veiði ekki innan
þriggja mílna landhelginnar við
Skotland heldur en að hjálpa
þeim við landhelgisbrot við ís-
land.
teininn, einn í garninu og einn
í sértunum. Eg er í gaminu og
verð að hamast til að hafa
við. Öðru hvoru verð ég að
stoppa til að tína úr síldar-
hausa, sem hafa orðið eftir, er
hrist var úr. Á eftir okkur
flýgur heilt herfylki af garg-
andi súlum í von um bráð.
Þær geta stungið sér mjög
djúpt og sporðrennt heilum
síldum áður en auga á fest-
ir. Aldeilis ótrúlegt hvað þess-
ir fuglar geta étið. Það freyðir
aftur með síðum bátsins og
kjölfarið minnir á nýgróið ör.
Við' erum tæpa tvo tíma að
leggja niður. Um hádegi erum
við við bryggju. Við erum að
verða hálfnaðir að borða, þegar
hrópað er niður um skelettið,
að bíllinn sé kominn.
Iléld ’ann megi biða. Mætti
maður fá frið til að éta!
Samt flýtum við okkur að
gleypa í okkur súpuna til þess
að geta byrjað að landa. Stýri-
maðurinn er á lúunni. Annar
meistari í steisnum, Eg er í
bakborðsstíunni.
Við erum fljótir að landa,
enda þetta engin ósköp. Hann
verður víst ekki hár hlutur-
inn með þessu fiskiríi.
Hver á að spúla? Eg? JÚ,
það er víst rétt.
Við erum komnir spölkorn
út úr hafnarmynninu aftur,
þegar ég hef lokið við að spúla
og stilla upp í lestinni. Svo er
að taka saltið.
Og belgirnir!
Þokunni hefur létt og sólin
skín í heiði. Það glampar á
hvítan jökulinn á hægri hönd,
er við siglum út flóann.
Við fáum okkur kaffisopa
áður en við leggjum okkur.
Já, svona eru nú reknetin,
segir annar meistari og bros-
ir til min. Tómt sfrit og alltaf
ræs. Það þarf að bæta aðbún-
aðinn á bátunum. Þið ungu
mennirnir eigið að berjast fyr-
ir þessu. Skrifaðu um þetta í
blöðin, maður!
Og áður en við leggjum okk-
ur eru sögð nokkur vel valin
orð um Bretann. Einhver seg-
ir líka ljótt um Nato og Kan-
ann, sem ekki vill verja okk-
ur nema gegn vissum óvinum.
Héld ’eir megi fara!
í öndverðum september 1958.
F. 'Ai'oM