Þjóðviljinn - 31.10.1958, Side 7
Föstudagur 31. o’któber 1958
ÞJÓÐVILJINN — (7
VII
Eg hef nú athugað hver
Teynsla annarra þjóða er af
erlendri fjárfestingu og hvaða
álvktanir draga má af henni
og er því eðlilegt, að ég beri
aðstæður þeirra saman við að-
stæður okkar og athugi hvaða
ályktanir við getum dregið
fyrir þjóðarbúskap okkar um
erlenda fjárfestingu.
Aðalatvinnugrein okkar er
sjávarútvegur, og við höfum
:.aÓF í :
ingu. öll fyrirtæki, sem eru I
eign erlendra auðfélaga, verða
að vera undir eftirliti ríkis-
ins. Ákveða verður hversu
mikil fjárfestingin yrði eftir
athugun og þeirri ákvörðun
verður að fylgja fram í hví-
vetna. Gæta verður þess að er-
lend fjárfesting verði á engan
hátt í ósamræmi við aðra
þætti þjóðfélagsins og falli á
allan hátt inn í uppbyggingu
þess.
2. Gróða erlendra félaga
verður að takmarka. Sérstak-
Gísli Gunnarsson:
gættum þess að eyða gjald-
eyrinum ekki fyrst og fremst
til eyðslu.
X
En er nauðsynlegt að hafa
hraðann á við að koma hér
á fót stóriðju?
Við ennn ekki komin að
svelti vegna lítilla þjóðar-
tekna eins og aðrar þjóðir,
er skortir stóriðju. Þvert á
móti eru lífskjör hér fremur
góð. Við eigum atvinnutæki,
Erlend íjáríestíng
aðeins lítinn vísi stóriðju. Ef
erlendum auðfélögum væri
gefinn kostur á að leggja
hér fé í stórframkvæmdir og
við horfðum aðgerðarlausir á,
værum við algerlega háðir
þeim í mjög mikilvægum at-
vinnugreinum.
Islenzkt þjóðfélag er mjög
sundurleitt þótt lítið sé og
alls, kyns hagsmunahópar tog-
ast þar á. Ríkisvald er hér
mjög veikt, ólíkt því, sem er
í Ghana og Marokkó. Hætta
er því á, að erlend auðfélög,
sem ættu hér hagsmuna að
gæta, gætu samræmt hags-
muni sína við hagsmuni ein-
hvers voldugs aðilja í þjóðfé-
laginu. Hér er að vísu engin
gömul og úrelt yfirstétt en
hins vegar öfl, sem vilja gera
ríkisvaldið veikt í efnahags-
málum og vilja hafa helzt
engin afskipti þess af atvinnu-
lífi þjóðarinnar og verzlun.
Islenzkt þjóðfélag er einnig
í gerjun og óvíst hvaða stefnu
það muni taka, Engin iðn-
menning er fyrir í landinu
ólíkt því, sem er í Þýzka-
landi og Kanada. Hætta er
þ\ú á að þeir Islendingar, sem
einkum hefðu samvinnu við
erlend auðfél"g um stórfram-
kvæmdir hér, yrðu fynst og
fremst fulltrúar þeirra, stydd-
ust við þá og styddu þá og
yrðu í vissum skilningi yfir-
stétt er breytti ekki i sam-
ræmi við hagsmuni þjóðarinn-
ar.
Þar sem ís'enzkt þjóðfélag
er í gerjun skortir það einn-
ig stöðugleika, sem er hverri
þjóð nauðsynleg, sem byrjar
á eins vafasömum lilut og að
leyfa erlenda fjárfestingu.
Þjóðfélag okkar liefur lélega
undirstöðu, bæði efnahagslega
og stjórnarfarslega, og því
hæpið að það þyldi erlenda
fjárfestingu.
VIII
Það er því augljóst mál, að
margs ber að gæta í þeim
söluim. Ef leyfa á fram-
kvaemdir erlendra fyrirtækja
hér og þjóðin á ekki að glata
sjálfstæði sínu verða mörg
skilyrði að fylgja.
1. Setja verður mjögstrang-
ar reglur og lög um allt, er
kemur við erlendri fjárfest-
lega ber að koma í veg fyr-
ir, að fjárflótti verði úr land-
inu vegna þess að hagnaður
væri fluttur út og þjóðin væri
þannig arðrænd. Allan hagn-
að af erlendri fjiérfestíiigu
verður að nota innanlands, og
þá fyrst og fremst til frekari
fjárfestingar.
3. Samfara erlendri fjár-
festingu verður að koma
mikil innlend fjárfesting, sem.
væri annað hvort möguleg
með erlendum lánum eða
fjármagnsmyndun heima fyr-
ir- ' O
Þetta eru skilyrði fyrir að
erlend fjárfesting verði okk-
ur til góðs. En er erlend
fjárfesting okkur nauðsynleg?
IX
Eg hygg, að flestir séu
sammála um, að eriend fjár-
festing sé á ýmsan hátt neyð-
arúrræði, þar sem á engan
hátt sé ánægjulegt, að er-
lendir aðiljar eigi atvinnu-
tæki þjóðarinnar. Þess vegna
ætti aðeins að leyfa hana, ef
í fyrsta lagi allar aðrar leið-
ir til uppbyggingar atvinnu-
lífsins séu útilokaðar: í öðru
lagi ef hættulegt væri fyrir
þjóð að taka meiri erlend lán:
í þriðja lagi, ef nauðsyn
krefji, að þeirri uppbyggingu
verði hraðað mjög mikið. Við
hljótum því að spyrja. Eru
aðrar leiðir útilokaðar? Því
verður að svara ngikvætt. Er-
lendis eru miklir möguleikar
á, að við gætum fengið lán
til að byggja hér stóriðju. —
Dæmi þarf ég varla að nefna.
Við vitum öll um þau. Fyrir
utan Sovétrikin og lönd Aust-
ur-Evrópu voru ýmis fyrirtæki
V-Evrópu og Norður-Amer-
íku án efa £ús til að útvega
okkur lán til að kaupa vörur
sínar, er við notuðum við að
koma á fót stóriðju. 3m er
hættulegt fyrir okkur að taka
meiri erlend lán? Hvort svo
sé gætu sérfræðingar skrifað
um margar bækur, en ef við
gerðum glöggan mun á neyzlu-
lánum og lánum til fjárfest-
ingar, hlytum við að sjá, að
aukin fjárfesting eykur þjóð-
arauðinn, sem gæti aftur auk-
,ið þjóðartekjur okkar og
gjaldeyriseign og þannig end-
urgreitt lánin; þ. e. a. s. ef við
sem gefa okkur mikið í fang.
Miðað við aðrar þjóðir og
miðað við fólksfjölda erum
við rík.
En samt erum við óánægð
með þjóðarbúskapinn. Sú ó-
ánægja stafar einkum af
tvennu: Af því að mörgum
finnst lífskjör sín ekki vera
nógu góð og vegna þess ör-
yggisleysis, er ríkir í efna-
hagsmálum þjóðarinnar.
Ef bæta á lífskjörin verður
að auka þjóðartekjurnar. Slíkt
er ekki hægt nema með því
að efla atvinnutækin og er þá
einfaldazt að auka styrk
sjávarútvegsins, þar sem okk-
ur er það handhægast, við
höfum mesta reynslu á því
sviði og auk þess er það á
margan hátt nauðsynlegt.
En ef afnema á örvggis-
leysið er efling sjávarútvegs-
ins engan veginn rægi’eg.
Sagt er, að ein aðferð til að
ná því markmiði sé að koma
á fót stóriðju, svo að við verð-
um síður háð sjávarútvegi en
nú er.Augljóst er því að hún er
á ýmsan hátt nauðsynleg hér
á Islandi, hún gæti bætt lífs-
kjörin og gert atvinnulíf okk-
ar miklu öruggara. Samt er
það staðreynd, að við gætum
lifað góðu lífi án hennar, hún
er okkur enginn lifsnauðsyn.
Og þegar við lítum á atvinnu-
lif þjóðarinnar, sjáum við, að
annað er miklu nauðsynlegra,
— einmitt að nota til fulls
þau atvinnutæki, sem eru hér
þegar; að vipna betur úr þeim
afla, semifæst, að koma miklu
betra skipulagi á þjóðarbú-
skapinn en nú er. Á Vann hátt
getum við bæði bætt lífskjör
þeirra launþegs, er síður
mega, og afnumið öryggisleysi
þjóðarinnar.
XI
Eg sagði í upphafi grein-
ar minnar, að áhugi ungra
tæknifræðinga á erlendri fjár-
festingu sé á ýmsan hátt
skiljanlegur. En við megum
aldrei gleyma, að framfarir
eru aðeins til fyrir mann-
kynið sjálft; þær eru ekki til
sjálfs sín vegna. Tæknilegar
framfarir eru því aðeins æski-
legar, þegar þær eru mann-
kyninu nytrnmlegar, þær
]'jóna því síður en ella og
stundum alls ekki, þegar þær
oru aðeins til vegna gi*óða-
fvsnar eða jafnvel vegna hug-
sjónaríkra manna, sem litlu
máli skiptir, hver áhrif fram-
faranna verða eða hvemig
þær urðu til. Eg vona, að
framtíðin dæmi tæknilegar
framfarir ekki aðeins eftir
stórleika þeirra heldur fyrst
og frem;t eftir útkomu á
réttu hlutfalli milli stórleik-
ans og úrra ma^nlegu fóma,
sem urðu vegv,n. hnns. Stund-
um er gott að flýta sér hægt
en þó' a’rirei byggja á öðru
en traústum grunni. Sannar-
lega væri æskilegt, að geysi-
stórar aluminíumverksmiðjur
risu upp umhverfis Þjórsá
og þunga vatnsverksrajð ýi r í
-Hveragerði, að sérhvert byggt
ból landsins búi v'ð. .yejmesrun
og öryggi. Eg he'd. *>ð má’um
verði einhvern tíma bann'g
háttað. En a'lt i'eftn er ekki
auðfengið: að "ðlast allt þetta
kostar átök ov fórnir. Við
skulum vona, nð v;ð þurfum
ekki að fórr.r< of mdrln, fyrst
og fremst skulum v;ð vona
að vegna framfaranna fórnum
við ekki því, sem er okkur
dýrmætara en n”t annað, ein-
mitt frelsi og sjálfstæði lands
okkar.
Reykjavík, 30. sept. 1958,
Gísli Gunnarsson.
Megw við úk einhverju sjálí?
Guðmundur Böðvarsson:
Dyr í vegginn. — 144
blaðsiður. — Sjöundi
bókaflokkur Máls og
menningar, 1. bók. —
Heimskringla 1958.
Sagan fjallar um efni, sem
mörgum höfuðskáldum hefur
lengi verið hugleikið: uppreisn
mannsins gegn örlögunum, bar-
áttu einstaklingsins fyrir pers-
ónulegu frelsi.
Sagan er rituð i bréfsformi
og þannig sögð í fyrstu pers-
ónu. Höfundur bréfsins lýsir
uppreisn sinni og baráttu, ó-
sigri sínum og lægingu. Andóf
hans birtist í því að hann
gerist málari og vill skapa sér
aðstöðu til að stunda list sína
meðal fólks, sem aldrei hefur
séð svo' mikið sem bakhliðina
á málverki. í annan stað elur
hann með sér ævýnlega: þrá
til nær ókunnrar konu, sem
birtist honum og hvarf eins og
loftsýn. Orð hennar: „ein-
hverju hljótum við að mega
ráða sjálf“ eru viðlag sögunn-
ar og höfuðboðskapur. I krafti
þeirra orða hlýðir sögumaður
listköllun sinnf,. hvað sem
þorpið segir og skyldan býður.
Og hvað sem læknisfrúin tekur
til bragðs. Hún er í senn
tengdamóðir listamannsins og
höfuðandstæðingur hans — til
þess kjörin að koma honurn í
þokkalega stöðu, kenna hon-
um að rækja brauðstritið, lifa
lífi hins hversdagsgæfa með-
almanns. Viðureign frúarinn-
Guðmundur Böðvarsson
ar og málarass €r uppistaða
sögunnar.
Skaldgafa GuðmunéBhr Böðv-
arsábnar hrósar ýmsum fram-
bærilegum sigri í sögunni. Nátt-
úm og landslagslýsingar hans
eru ákaflega geðþekkar, túlkun
hans á þrá piltsins til hinnar
týndu síúljtu er nærfærinn
skáldskapur, viðskiptum hans
og læknisdótturinnar í sand-
inum er lýst af innsæi, skurð-
gröfturinn í mýrinni er alveg'
einstæð framkvæmd, lækninn
höfum við þekkt frá fornu fari.
Þannig mætti telja nokkur
fleiri atriði. En sagan er eigi
að síður misheppnað skáldvérk
í megindráttum.
Mannlýsingar skáldsins eru
löngum næsta fátæklegar, ein-
hliða og yfirborðskenndar.
Læknisfrúin verður þó einna
harðast úti; hún er alltof stor-
kostleg og fráleit persóna. Ann_
að veifið finnst manni hún sé
hugsuð sem tákn — persónu-
gervingur þeirra viðja sem
binda manninn: „örlaganna“.
aldarfarsins, umhverfisins, fé-
lagssiðanna; og höfundinum
finnst hún þurfa að vera vo-
veifleg í sniðum til að valda
svona stóru hlutverki. Tákn-
rænar sögupersónur þurfa þó
jafnframt að vera life.ndi og
trúverðugt fólk; en læknisfrú
þessarar sögu er ekkert nema
fröll og skessa. Við hlið hennar
verður listamaðurinn ræsta
daufur og umkomulítill, Hann
er gæddur of fáum persór.uleg-
um einkennum; barátta hans er
linleg, lesandanum stendur
nokkurnveginn á sama um
hann. Þá fæ ég ekki betur séð
en lokaviðskipti þeirra lækn-
isfrúarinnar séu hreinn reyfari;
og það er hverjum meðalmánni
ofraun að trúa á refsingu mál-
arans: að vera lokaður ævi-
langt inni á kleppi fvrir að
hafa gert sér upp brjálsemi í
eitt skipti. Nei.
Efni sögunnar ér viíasku’d
harmleikur, en það er sem höf-
Framhald á 10. siðu.