Þjóðviljinn - 06.11.1958, Blaðsíða 3

I
Fimmtudagur 6. nóvember 1958 — ÞJÓÐVILsJINN — (3
Bretar reyna að hindra endurnýjun Sovézk myndlistarsýning verð-
íslenzka togaraflotans ~, , ,n , . ,_;¦.;.-/ .
ur opnuð her i Heykjavak i dag
Framhakl af 12. síðu.
verður afhent íslendingum
formlega nú 10. nóv. og ann-
að skipið 12. nóv. Gengið hef-
Úr verift frá formlegu láni í
sambandi við kaup á þessum
skipum, um 50 millj. kr. er-
lendu Iáni tíl 12 ára, miðað
við 2^4% vexti. Má því segja,
aft þessi þáttur málsins hafi
verift Ieystur að fullu, og ég
hygg að verulegu ley<i sé
leyst úr því sem mesÍMr áhugi
var' þá uppi um, en þaft var
aft auka nokkuð við fiskiskip-
in í þeim byggftarlögum úti
á landi, sem verst voru sett
meft öflun hráefnis til heima-
atvinnu.
Eftir stendur þá sá hlutinn,
sem snýr að kaupum á hinum
15 stóru skipum, en ríkisstjórn-
inni þótti rétt að halda áfram
við þá ákvörðun, að slík. skip
yrðu keypt, enda hefur nú'dreg-
izt um alllangan tíma að ganga
til þess að endurnýja togara-
flotann og kaupa stóra togara
í skarð þeirra sem jafnamheltast
úr lestinni.
Tíu fyrstu mánuðina eftir að
heimild Alþingis var veitt, í
árslok 1956, var unnið að undir-
búningi að framkvæmdum í
þessum efnum, og ég held að
enginn ónauðsynlegur dráttur
hafi orðið á þeim undirbúningi.
Það þótti nauðsynlegt að leita
álits sérfróðra manna um það,
af hvaða stærðum og gerðum
þessi skip teldust vera hentug-
ust fyrír fslendinga, eíns og nú
háttaði, og því var skipuð sér-
stök fimm manna nefnd lands-
þekktra togaraskipstjóra og leit-
að álits þeirra um stærð þess-
ara skipa og gerð.
Þessi nefnd vann að málinu
um nokkurn tíma. Síðan var
skipuð þriggja manna nefnd sér-
fróðra manna um skipabygging-
ar. Þar var tilnefndur sem for-
maður skipaskoðunarstjóri
Hjálmar Bárðarson, og með hon-
í dag kl. 6 verður opnuð fyrir almenning sýning á
myndlist frá Sovétríkjunum í húsi Þjóðminjasafnsins. Á
sýningunni eru um 200 myndir, myndskurður, stein-
prentun og málmrista gerðar síðustu tvö eða þrjú árin.
í skiptum fyrir þessa sýningu munu íslenzkir listamenn
senda sýningu til Sovétríkjanna.
Á þessari sýningu kemur
ekki fram nema lítill hluti þess,
sem fremstu listamenn Ráð- málmristu hafa látið frá sér
stjórnarrJkjanna á sviði mynd-
skurðar, steinprentunar og
togarakaupa eða hvort hún hefði
tryggt sérján til framkvæmd-
anna.
Það var þá upplýst, að stjórnin
hefði ekki talið tök á því að út-
vega lán fyrir kaupunum nema
í beinu samhengi við það hvar
skipin yrðu smíðuð, og að reynt
yrði að fá þær stöðvar, sem
líklegastar væru með hentugan
afgreiðslutíma og sanngjarnt
verð á skipunum, til þess að
beita sér fyrir því, að við fengj-
um nauðsynlegt lán til fram-
kvæmdanna í heimalandi sínu,
þegar það lægi raunverulega fyr-
ir, hvaða skipasmíðastöðvum við
helzt vildum hallast að.
Það hafði fram að þessum
tíma nokkuð verið athugað,
hvaða lánsmöguleikar væru fyrir
hendi, og í nóvembermánuði
1957 þá var það einnig upplýst
hér, að fyrir lægju hjá ríkis-
stjórninni nokkur tilboð um
lán til þessara framkvæmda. Að
vísu væri það svo, að dómi
stjórnarinnar, að þessi láns-
tilboð væru ekki nægilega góð,
og hún mundi því vilja vinna
að því áfram að fá hagstæðari
lán, en treystandi á það, sem
þegar lægi fyiir í málinu, hefði ,
hún nú tekið ákvörðun um að • mVndinni sJásí sovétlistamennirnir O. Véreski og N.
senda út samninganefnd tii þess Sokolava par s/em pou eru stödd í oogasal Þjóðminja-
að semja um byggingu skip-i safnsins, en pau hafa dvalið hér að undanförnu við upp-
anna, þó að endanlega hefði ekki
verið gengið frá lánum, en með
þá lánsmöguleika í huga, sem
þá lágu fyrir. Á þessu tímabili
höfðu borizt tvö lánstilboð frá
Bretlandi, eitt frá Belgíu og tvö
frá Vestur-Þýzkalandi.
Framhaldið varð svo það, að
snemma á árinu 1958 eða
skömmu eftir að þetta hafði
verið rætt hér á Alþingi, var
togarakaupanefnd, sem skipuð
hafði verið af ríkisstjórninni,
send út til þess að festa kaup á
a. m. k. átta af þessum skipum
nú þegar og tryggja á þann
hátt afgreiðslu þeirra eins fljótt
fyrir íslendinga eins 02 tök
væru á, þó að áfram stæðu að
setningu á sovézku myndlistarsýningunni.
um voru í nefndinni Erlingur I fullu skuldbindingar stjórnar-
ÞorkeJsson vélfræðingur, sá
maður sem mest hefur haft með
að gera byggingar allrá þeirra
stóru togara, sem íslendingar
hafa keypt eftir stríðið, og þriðji
maðurinn í nefndinni var svo
einn af þekktustu togaraskip-
stjórum landsins, Sæmundur
Auðunsson.
Þessari þriggja manna nefnd
var falið það verk að útbúa ná-
kvæma útboðslýsingu af skipun-
um, svo að hægt værj að leita
tilboða hjá ííllum 'helztu og
þekktustu skipabyggingarstöðv-
um, sem við höfum skipt við, og
þá auðvitað að sjálfsögðu stuðzt
við það meginálit, sem fyrir lá
frá togaraskipstjóranefndinni,
um það hvað mundi vera hag-
stæðast fyrir okkur um stærð
og gerð skipanna í aðalatriðum.
Þessi nefnd sendi svo f. h.
ríkisstjórnarinnar út tilboð til
sextán skipabyggingastöðva, 28.
júní 1957 og í októbermánuði
1957 höfðu borizt föst tilboð
frá 9 þekktum skipabygginga-
eða togarabyggingastöðvum. Frá
þessu var m. a. skýrt hér í að-
alatriðum á Alþingi þegar fyr-
irspurn um sama efni og þessi
var hér til umræðu í nóvember-
mánuði 1957, en þá var um það
spurt, hvort ríkisstjórnin hefði
. ekki þegar tekið lán til þessara
innar um það að kaupa samtals
15 skip.
Það verftur aft segja það
eins og er, að þær vonír, sem
tengdar voru við þau láns-
tilboð, sem fyrir1 lágu, hafa
brugðizt aft verulegu leyíi,
og komu til þess eflaust
nokkuð sérstakar ástæður.
Þaft kom sem sé mjög greini-
lega fram þegar á áttí að
herða, aft vifthorf allt í Bret-
landi gerbreyt(1ist með tilliti
til þeirra átaka, sem þá voru
í aðsigi og þegar orðin varð-
andi landhelgismálið, og fór
það í rauninni ekkert dult, að
með því, — með ákvörðun
í landhelgismálinu hefðu all-
ir möguleikar okkar til lána í
Bretlandi farift út um þúf-
ur.
En áfram hefur svo verið unn-
ið að því að fá slík lágmarkslán,
sem stjórnin hefur talið, að ó-
hjákvæmilegt væri að hafa til
þess að byggja kaupsamning á,
og nú um skeið hafa þau mál
aðallega verið í höndum aðal-
bandastjóra Seðlabankans, sem
hefur farið nokkrar ferðir út
og m. a. að undanförnu unnið
að því að fá endanleg úrslit í
því, hvort hægt væri að fá
talið er, að sé algert lágmark
fyrir okkur, til þess að vogandi
sé að gera kaupsamning.
A þessu stigi vil ég ekki segja
neitt um það, hvort það reynist
svo, að þau lánstilboð, sem okk-
ur höfðu borizt og sum hver
hafa brugðizt, t. d. tilboðin frá
Vestur-Þýzkalandi reynast verða
nægjanleg til þess að fært þyki
að semja þar um byggingu skip-
anna, en væntanlega fæst úr því
skorið mjög bráðlega.
Það þarf svo í rauninni enginn
að vera hissa á því, þegar það
er haft í huga, sem við höfum
mátt heyra síðustu mánuðina í
sambandi við D landhelgisdeilu
Okkar, þó að það geri vart við
sig í ýmsum efnum, varðandi
viðskipti okkar við þær þjóðir,
sem við eigum þar einkum í
deilu við. Það er þannjg stað-
reynd, sem við stöndum frammi
fyrií-, að í sumum þessara íanda
og þá fyrst og fremst í Bret-
landi, hefur þetta verið tekið
upp á þá lund, að það, sem áður
hafði verjð boðið, það er nú
aftur tekið, og þeir möguleikar
virðast því ekki vera lengur fyr-
ir hendi, og verðum við að sjálf-
sögðu að sætta okkur við það.
Það mun verða unnift að
því eins og kostur er að fá
úr bví skorið, hvort hægt er
að fá nauftsynleg lán til þess-
ara skipakaupa, á þeim slóð-
um þar sem fyrirhugað haffti
verift að fá sjkipin byggð.
Reynist það ekki fært aft fá
þessi lán, er1 vítanlega ekki
um antnað að ræða en að leita
nýrra fanga í þeim eí'iium og
sjá, hvaða möguleikar gefast
þá í öðrum löndum en þeim,
sem við höfum leitað til í
sambandi við byggingu á
þessum stóru skipum.
Eg held, að þessi atriði upplýsi
öllum meginatriðum, hvað
ara árið þá hefur fyrst og fremst
staðið á því að fá þau lán, sem
álitið hefur verið, að kaupin
yrðu að byggjast á.
Við áttum þess kost að fá einn-
ig lán fyrir þessum stóru skipum
á svipaðan hátt eins og við
fengum fyrir minni skipunum,
en það voru miklir örðugleikar
á því að ætla að fá hvoríveggja
skipin byggð í sömu stöðvum á
sama tíma. Auk þess kusum við
heldur, á meðan lánsvon var
þar uppi, að leita eftir smíðum
á skipunum í þeim byggingar-
stöðvum, þar sem við vorúm
fara síðustu tvö eða þrjú árin.
En þó að sýningin sé ekki mik-
il að vöxtum og taki ekki til
nema svo sem 200 listaverka,
ætti hún að geta orðið sýning-
argestum til nokkurrar glöggv-
unar á því, sem helzt einkennir
þessa tegund sovézkrar mynd-
listar.
Mismunandi þjóðerni.
I fyrsta lagi ber að vekja
athygli sýningargesta á mis-
munandi þjóðerni þeirra lista-
manna, sem myndir eiga á sýn-
ingunni. Hér eru ekki aðeins
listamenn frá Moskvu og Len-
ingarði, heldur einnig frá ýms-
um lýðveldum Ráðstjórnarsam-
bandsins. Þessi fjölbreytni í
þjóðernislegu tilliti er eitt
helzta einkenni sovézkrar JistT..
ar, og vinátta sú, er tengir
saman ráðstjórnarþjóðirnar, er
jafnframt undirstaða sovézkra
lífshátta, menningar og lista.
Annað, sem einkennir so-
vézka Hst, er náið samband
hennar og þjóðlífsins. Meðan
stóð á styrjöldinni móti fasism-
anum (árin 1941-1945). gerðu
sovézkir myndlistarmenn fjölda
ágætra listaverka, sem unnu
sér hylli þjóðarinnar, urðu
henni hjálp og hvöt í barátt-
unni og héldu á lofti minning-
unni um afrek hennar í starfi
og stríði. Skopmyndagerð var
mjög beitt gegn fasistum Hitl-
ers. Á þessum árum urðu til
býsna margar svartlistarmynd-
ir, sem þiónuðu þeim göfuga
tilgangi að stæla þjóðina í bar-
áttu hennar.
Á árunum eftir stríðið, er
friðsamleg starfsemi hófst að
nýju i landinu, hófst ný mjög
víðtæk þróun í! öllum greinum
myndlistar. Eins og sjá má á
sýningu þessari, er listamönn-
um mjög hugleikið að lýsa hin-.
um starfandi stéttum, verkalýð,
bændum og menntafólki, sem
nú eru að skapa hið nýja þjóð-
félag. Auk þess sjást hér all-
kunnugir fyrir um byggingu
svona stórra skipa, og því var' mgrg Verk, er sækja sér efni
það reynt til þrautar.
slík lán til þessara kaupa, sem ; gerzt hefur í málinu. En nú síð-
En það er mín skoðun, að
fáist ekki úr því skoiid nú
næstu daga, hvaða möguleik-
ar eru fyrir herdi til þess að
fá skipin smiðuð þar og nauð-
synleg lán þar til smíðanra, þá
hljótum við nú, einmitt þeg-
ar smiði iiihnii skípanna er
að verða lokið, aft snúa okk-
ur til þeirra aðila, sem við
vitum, að við mundum geta
fengift hjá nauftsynleg lán til
byggingar skipanna, og fram-
kvæma á þann hátt endumýj-
nn stðru togaranna, sem orft-
in er knýjandi nauðsyn fyrir
efnahagslif okkar.
Magnús Jónsson talaði tvisvar
og Sigurður Bjarnason einu
sinni, og höfðu hinn mesta á-
huga á togarakaupunum og láns-
útvegunum. Lúðvík minnti þá á
að ekki hefði flokkur þeirra tek-
ið því vel, er lán var tekið til
að borga minni togarana í Aust-
ur-Þýzkalandi. Spurði hann
hvort þeir félagar vildu nú
sanna áhuga sinn fyrir málinu
með því að lýsa yfir stuðningi
við það að lán yrði tekið til að
greiða stóru skipýn á sama stað,
ef lán reyndust ófáanleg á Vest-
urlöndum. Svaraði Sigurður
við í sögu þjóðarinnar eða feg-
urð náttúrunnar.
Ik^arkmið listarinnar þjónusta
við fólkið.
Rausæisstefna sovézkra lista-
manna er ákjósanlegur jarð-
vegur sjálfstæðs einstaklings-,
eðlis og skapandi fjölbreytni
samkvæmt tilgangi og mark-
miði listarinnar, sem er þjón-
usta við fólkið. Áhorfandinn
endurgeldur listamanninum
með ást sinni og lifandi áhuga
á má
efnum listarinnar. Lista-
maðurinn finnur til ábyrgðar
gagnvart fólkinu, sem á að
njóta listar hans. Tengsl hans
við líf fólksins er honum upp-
spretta andagiftar og hug-
myndaauðlegðar.
Bjarnason því ekki, en lét nægja
að lýsa ánægju sinni yfir þvi að
minni skipin hefðu verið fengin.
Lúðvík minnti einnig á að ekki
væri áhugi Sjálfstæðisflokksins
fyrir togarakaupum alltaf jafn
brennandi. Þegar rætt hefði ver-
ið um togarakaupin á Alþingi
hefði-einn aðalforingi Sjálfstæð-
isflokksins risið upp og lýst þvS
yfir að hann væri andvígur þvi
að lagt væri kapp á að kaupa.
nýja togara til landsins.