Þjóðviljinn - 13.12.1958, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 13. desember 1958
þlÓÐVIUIHH
Rnm*Mnine:B’-flokt<'ur albýðu — SósíallRtaflokkurlnn. — Ritstjórar:
Magnús Kjartansson, Sigurður Guðmundsson (áb.). — Fréttaritstjóri: Jón
Bjarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Guðmundur Vigfússon,
Ivar h Jónsson, Magnús Torfl Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson, Sigurður V.
Friðbjófsson. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, af-
greiðsla. auglýsingar. prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5
línur'. — Áskriftarverð kr. 30 á mán. í Reykjavík og nágrenni; kr. 27 ann-
ersstaðar. — Lausasöluverð kr. 2.00. — Prentsmiðja Þjóðviljana.
Fræðslustarfsemi Eysteins
-fThminn hefur það í gær eft-
ir Eysteini Jólíssyni úr
læðu á fundi Félags ungra
Framsóknarmanna að ákveðin
öfl innan samstarfsflokka
Framsóknarflokksins í ríkis-
stjórninni hafi verið andvíg
stefnu stjórnarinnar um að
stuðla að jafnvægi í byggð
landsins með því að veita fé
lil dreifbýlisins. Einkum á
andúðar á þessari stefnu að
hafa gætt innan Alþýðubanda-
lagsins, sem Eysteinn segir að
alla tið hafi sýnt ábyrgðar-
leysi um stjórn landsins. Þá
er það einnig haft eftir Ey-
steini að Þjóðvi’jinn hafi alla
tíð verið stjórnarandstöðublað!
Loks hefur svo Tíminn eftir
EysteinJ, sem dæmi um á-
fayrgðarleysi Alþýðubandalags-
ins, að forkólfar þess hafi lagt
það til bæði fyrr og nú, að
fé yrði unnið úr loftinu, það
er að segja seðlapressan yrði
látin afla fjármagns tjl at-
vinnuveganna. Og auðvitað
kveður Eysteinn þetta algjöra
niðurrifsstefnu, sem geri að-
eins illt verra og aldrei muni
Framsóknarflokkurinn ljá
slíku liðsinni sitt.
kí þessu má sjá hvernig sú
fræðslustarfsemi lítur út
sem Eysteinn Jónsson og aft-
urhaldsmenn Framsóknar-
flokksins iðka nú meðal liðs-
manna sinna. Þessi boðskapur
þykir a. m. k. hæfilegur fyrir
unga Framsóknarmenn og á að
sætta þá við uppgjöf og brott-
hlaup Framsóknarráðherranna
úr'núverandi ríkisstjórn. En ó-
líklegt er að Eysteinn og
kumpánar eigi ekki eftir að
reka sig óþægilega á það, að
Framsóknarmenn almennt vilji
fá aðrar og haldbetri skýringar
á því furðulega óðagoti sem
einkenndi athafnir Framsóknar-
forkólfanna um það leyti sem
þeir voru að rjúfa stjórnarsam-
starfið og hlaupa frá mörgum
helztu atriðum stjórnarsamn-
ingsins óefndum. Þau vinnu-
brögð og viðbrögð öll voru svo
furðule.g að jafnvel Framsókn-
armenn sjálfir finna þar enga
heila brú í.
l?kki reynir Eysteinn Jónsson
•*-* að færa nein rök fyrir því
að „ákveðin öfl“ innan sam-
starfsflokkanna hafi brugðið
fæti fyrir þá stefnu ríkisstjóm-
arinnar að efla atvinnulífið út
um land enda mynd það næsta
torvelt. Á þessu sviði vann
rikisstjórnin eitt sitt bezta
verk. Það sem helzt hefur
skort á í þessu efni eru van-
efndirnar á að kaupa togar-
ana 15 og þar hefur fyrst og
fremst strandað á þröngsýni
og skilningsleysi Eysteins Jóns-
sonar sjálfs. Og gott hefði Ey-
steinn Jónsson af að gera sér
einhverntima Ijóst, að það er
ekki sama á hvern hátt fjár-
tnagni er veitt til landsbyggð-
arinnar. Það gerir mikinn mun
hvort fjármagnið ernotaðtilað
efla atvinnuvegj og fram-
kvæmdir sem auka framleiðslu
þjóðarbúsins og skjóta undir
efnahagslífið öruggari stoðum,
eða hvort því er sólundað í
vafasamar framkvæmdir og ó-
arðbærar sem eru helzta keppi-
kefli afturhaldsins í Framsókn.
Eysteinn Jónsson hefur aldrei
lært að hugsa um þjóðarhag
eða að skilja grundvallaratriði
heilbrigðs þjóðarbúskapar. Allt
miðast vjð þröngsýn flokks-
sjónarmið og fáránlegar at-
kvæðaveiðar.
jKau ummæli Eysteins að
Þjóðviljinn hafi alltaf ver-
ið í andstöðu við ríkisstjórn-
ina eru auðvitað ekki svara-
verð. Ekkert af málgögnum
þeirra flokka sem að ríkis—
stjórninni standa hefur veitt
henni haldbetri stuðning en
einmitt Þjóðviljinn. Þjóðviljinn
hefur oftar en nokkurf hinna
blaðanna lagt áherzlu á hin
jákvæðu atriði í starfi stjórn-
arinnar. En hann hefur einnig
talið sér skylt að ganga eftir
því að staðið yrði við fyrir-
heit stjórnarsáttmálans í öll-
um greinum og hann hefur
hiklaust gagnrýnt sviksemi sam-
starfsflokka Alþýðubandalags-
ins í þeim höfuðmálum stjórn-
arsamningsins sem engin
framkvæmd hefur fengizt á.
Þetta á sérstaklega við um fyr-
irheitið um brottför hersins,
togarakaupin, skipulagnjngu
þjóðarbúskaparins og lausn
kjördæmamálsins. Og einkenni-
legar eru kröfur Eysteins
Jónssonar um stuðning blaða
við ríkisstjórn teljist það til
andstöðu og óvildar að berjast
fyrir því að ríkisstjórn standi
við stefnu sína og loforð. Að
allra heilskyggnra manna dómi
myndi slíkt þvert á móti vera
talið einn sá heilbrigðasti og
bezti stuðningur sem nokkur
ríkisstjórn gæti vænzt.
Fjessu líkur er grundvöllur-
* inn undir öðrum fullýrðing-
um og sleggjudómum Eysteins
Jónssonar sem Tíminn segir
frá í gær og snerta stjórnar-
slitin og Alþýðubandalagið.
Allt er það tilhæfulaust og
fram sett í því skyni einu að
blekkja. Enginn veit t.d. bet-
ur en Eysteinn Jónsson að
efnahagsmálatillögur Alþýðu-
bandalagsins eiga ekkert skilt
við sögur hans um seðlaprent-
un. En vill ekki Eystéinn
reyna að skýra orsök þess fyr-
ir ungum Framsóknarmönnum
og öðrum flokksbræðrum sín-
um, að hann og samherjar
hans fengust ekki til neinna
viðræðna um efnahagsmálin
né þær tillögur sem fram
komu frá hinum stjórnarflokk-
unum. Vill Eysteinn ekki reyna
að gera grein fyrir því að
Framsóknarráðherrarnir for-
ÍSLENZK TUNGA
41. páttur
13. des. 1958
Orðabelgur
Orðalisti sá frá Halldóri Pét-
urssyni sem hér hefur verið
getið um áður er fullur af orð-
um sem ekki eru heimildir um
annars staðar að. Hér verður
minnzt á nokkur orð á listan-
um:
„Kóngaspörð. Þetta orð
heyrði ég sem barn austur á
Héraði haft um gráfíkjur.
Ég heyrði það aðeins notað
þegar talað var við börn“.
Þetta voru orð Halldórs. Mér
kemur helzt í hug að þetta
orð sé dægurfluga sem aðeins
hefur verið notað af örfáum,
og hafi upphaflega verið sagt
í skopi. Ekki þarf þó svo að
vera, en mjög fróðlegt væri að
frétta um það ef einhver les-
andi þáttarins annar þekkir
þetta orð. Það er t. d. ekki í
Orðabók Blöndals, en mér þyk-
ir það mikið gott. Og svo ligg-
ur næst fyrir hjá verzlunum
að auglýsa kóngaspörð!
„Blaðafeti. Þetta áhald var
búið til úr stífum pappa og
hengt upp á vegg og dagblöð-
um stungið í það; stundum
voru þessir blaðafetar með
allskonar rósasaum. (Héraði.)“
Þetta orð er í orðabók Sigfús-
ar (viðbætinum aftast). Feti
er til í fornu máli í merking-
unni „axarblað*-, en í sam-
setningunni ,,blaðafeti“ er
merkingin lík og í fetiil; sem
merkir bæði að fornu og nýju
m. a. borða sem eitthvag er
borið í og bundinn er um öxl,
burðaról eða því um líkt. Af
merkingunni ,,axarblað‘‘ virð-
ist dregið orðtakið „að vera
mikill fyrir fetann" sem merk-
ir nánast fyrirferðarmikill í
framgöngu, frekur. Skal þetta
svo ekki rætt nánar í þetta
sinn.
, Boðunsrur á jakka, frakka
og einnig á kvenfötum, peysu-
fatatreyju og reiðtreyju. „Settu
nú ekki brýlu á boðungana",
var sagt við börnin. (Héraði)“
Þetta orð er þekkt; sunnan-
lands mun boðangur vera al-
gengari mynd, en boðunmr
einkum norðanlands. En hitt
orðið sem Halldór notar í skýr-
ingu sinni og feitletrað er hér
að framan, býst ég við að
vefjist fremur fyrjr mönnum.
„Brýla" merkir m. a. fitublett
eða klessu. Aðrar merkingar
orðsins eru „ódaunn, fnykur"
og „svæla, bræla“.
„Skítbofast. Orð þetta var
aðallega notað við krakka, þeg-
ar þau voru að hafa hönd á
<&-
smáðu boð sambandsstjórnar
Alþýðusambandsins um við-
ræður um málin. Vill Eysfeinn
ekki gera tilraun til að skýra
á viðhlítandi hátt þann hraða
Sem ráðherrum Framsóknar
fannst nauðsynlegt að hafa á
því að rjúfa stjórnarsamstarf-
ið í stað þess að athuga málin
og leitast við að finna leiðir
til lausnar á ágreiningnum.
Um þetta spyr nú allur al-
menningur, öll íslenzka þjóðin,
og þá ekki sízt fylgjendur Fram-
sóknarflokksins sem eru undr-
andi á framferði forkólfa
sinna.
emhverju og vildu bera það
burtu. Hvað ertu nú að skít-
borast með þetta“? Þetta orð
er ekki í Orðabók Sigfúsar
svona samsett, en hinsvegar er
þar sögnin að bora (ósamsett)
í merkingunni að „troða ein-
hverju niður, láta það ein-
hversstaðar þar sem erfitt er
að ná til þess,“ enda er sú
merking alþekkt, t. d. í setn-
ingunni: „Hvernig átti ég að
finna strokleðrið? Þú hafðir
borað því lengst niður í tösku.“
„Kúlusnúa. Þetta orðtak
þýddi að snúa hausinn af ein-
hverju. „Það ætti að kúlu-
snúa þig“, var sagt í hálfkær-
ingi. (Héraði.)“ Ekki er nú
orðbragðið fagurt; bótin að lít-
ill hugur fylgir máli, þegar
talað er í hálfkæringi, í ís-
lenzku er einmitt fjöldi svona
hálfgerðra slángorða, og eru
sum þeirra notuð um líkams-
hluta. Einkum á þetta við um
þá líkamshluti sem menn tala
ógjarna um, en einnig um aðra.
Til dæmis er lmappur til í
merkingunni höfuð, sbr. vísuna
sem ort var um mann er
sakaður var um að hafa sto'ið
lambi:
Lambið vankað, syfjað svaf.
Sæmundur tók hnappinn af.
Hér Verð ég að koma með
skýringu á orði sem ég notaði
áðan. Það er orðið „sláng“. Eg
hef áður í þessum þáttum
minnzt á að ef til vill myndi
rétt vera að nota orðið „slang-
ur“ um það sem venjulega er
kallað „sláng“ í málfræði, en
í sjálfu sér er ekki betri ís-
lerizka að tala úm „slángur-*
en um „sláng“. Hvort tveggja
yrði þetta að vera hvorugkyns-
orð, Orðið „slang“ híefur löng-
um verið notað meðal íslenzkra
málfræðinga, en þá venjulega
með útlendum framburði (a-
hljóði og ng frb. eins og í
dönsku). Slíkt er vitanlega ó-
tækt, ef orðið er notað í ís-
lenzku. Eðhlegast er að segja.*,
„sláng“ með sömu hljóðasam-
böndum og notuð eru í „prang,
ganga“ (þ.e. með á-i, en ekki
a-i, í framburði flestra lands-
manna). Og til að leggja rík-
ari áherzlu á að framburður-
inn á hjá flestum landsmönn-
um að vera á eins og í öðrum
íslenzkuðum orðum, þá stafset
ég orðið „sláng“ í þetta sinn,
en ekki „slang“ svo sem vera
ber eftir stafsetningarreglum.
Framburður
Hér hefur áður verið minnzt
á (í síðasta þætti) vísur
sem kunna að geta sýnt fram-
burð fólks, og meðal annars
birt vísa sem kvað vera nær
hundrað ára gömul og sýnir
hljóðvillu þess er orti, því að
hann rímar saman vin og inent
Magnús Árnason múrari hefur
kennt mér aðra vísu sem er
skopstæling á hljóðvillu, en
ekki er vitað um uppruna vís-
unnar að öðru leyti. Henni
fylgi.r sú saga að sonur skrifaði
móður sinni og kvaðst ætla út
í lund (=lönd) til að læra
spiki, svo að hanp gæti síðar
rétt foreldrum sínum hjálpar-
hund. Þá svaraði móðirm með
vísu:
„Aldrei þigg ég af þér hund,
örvalundur kviki,
þó þú farir lund úr lund
og leitir eftir spiki.“
Ymisleg skemmtileg og.skop-
leg dæmi mætti taka um hljóð-
villu eða önnur framþurðar-
lýti. Til að greina sundur stafina
í og e var það ein örugga
aðferðin hjá þeim sem alveg
rugluðu saman hljóðunum, að
tala um „i eða e með punkti‘,
(=i) eða „i eða e með gati
(=e). Ekki er hljóðvilla arf-
geng fremur en önnur fram-
burðaratriði, heldur er hún á-
vani sem meira að segja til-
tölulega auðvelt er að venja
sig af, og hefur kennsla í rétt-
mælisframburði gefið góða
raun, þar sem hún héfur far-
ið fram, enda eru kennarar
vel samtaka um það efni.
En fleira er framburðarlýti
en hljóðvilla, eða flámæli
eins og hún heitjr öðru nafni.
Til dæmis er sá framburður
þegar menn rugla saman liv
og kv næsta hvumleiður þeim
sem kunna að gera greinar-
mun þeirra hljóða. Það er trú
marga að kv-framburðurinn
hafi komið upp á Norðurlandi
á síðustu mannsöldrum og
sumir hafa sagt að Jónas Hall-
grímsson rími aldrei saman
liv og k. Það er þó ekki rétt,
því að í „Sæunni hafkonu*’
segir hann m. a.: fajcco
„Hafmey fögur! Hvaðá, hvaða,
köld ert þú sem mjölT :á' ísí“.
Hér verður að bera ,,hváða“
fram með kv, ef rím á áð fást
í kveðskapinn. Að hinu- Ieytinu
eru og mörg dæmi þess að jónas
stuðlar saman hv og h, en ekki
vitum við nú hVort hanri ger-
ir það af því áð hann þekkir
kveðskaparhefðina eða af því
að hann hefur sjálfur notað
hv-framburð stundum.
Látum svo staðar númjð að
þessu sinni.

Ódýrir lampar
3ja arma gólflampar.
Verð kr. 679.00.
Trompettar: þýzkir, vahd
aðir trompettar.
Blokkflautur í miklu úrvali
Trommur og trommu-
stativ.
Verzlunin RlN,
Njálsgötu 23.
Sími 1-76-92.
iáo® yb
ikðrf -■