Þjóðviljinn - 08.05.1960, Blaðsíða 7

!1Iiiiiiiiíiiiiiiiiiii!iíiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiíiiii!Iiiiiiiíiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Sunnudagur 8. maí 1960 — ÞJÓÐVILJINN
(7
„Þegar mamma var unglingur voru á Önd /erðarnesi um 50 manns á vegum Nesbóndans. er hafði úfveginn og jörðina. f>á var
fiskur off uppi í landsfeinum, svo nærri að fala máffi úr fandi við þá sem voru að dorga á báfum á Nesbrúninni.
Nei, ég hef aldrei (enf í hrakningum, aldrei missf mann.”
. nema einu sinni — og þá var
það mikið fallið út, að hægt
var.að bjarga bátnum. Það
var oít að mennirnir sem
ýttu bátnum á f lot liöfðu eltki
tíma til að fara upp *. batinn,
heldur urðu að lianga utan á
horðstokknum nieðan hinir
réru lífróður út á leguna,
þá voru þe:r dregnir inn.
Já, þeir voru harðir karl-
arnir. Einn morgun þegar
auðsjáanlega var að gera
vont veður og leit út fyrir
byl man ég að einn sagði:
Við skuluni fara strax. Við
förum ekkert ef við förum
ekki strax!
Lentir þú ekki oft í tví-
sýhu ?
— Eg hef aldrei lent í nein-
um hrakningum. Aldrei misst
mann.
— Oft hlýtur þú samt að
hafa fengið vondan sjó.
— Jú, maður fékk vitan-
lega oft vont. Eg man sér-
staklega eftir einum róðri
eftir að farið var að róa á
trillubátum.
Það réru ekki nema tveir
hátar þann morgun. Eg sá
ekki til hins bátsins á útleið-
inni. Þegar við vorum að
Jeggja rault upp með roki og
hyL Við hættum þá við að
draga og fórum í land. Við
vorum fjórir á bátnum, en'
tveir hásetanna voru strák-:
lingar, sonur minn og annar,
— báðir að byrja að róa.
Við ætluðum að lenda í
Krossavik, en sáum ekkert
frá okkur fyrir byl. Einu
sinni tók svolítið í bylinn svo
við sáum í svip til lands. Það
var ekkert stýrishús á trill-
unni og komu þá strákarnir
aftur í til mín og sögðu
flaumósa: Það er bátur á
hliðinni í fjörunni. Það hefur
x'arizt bátur í lendingunni!
Þetta er mér sérstaklega
minnisstætt, því það er ekkert
notaleg að fá slíkt framan í
sig undir slíkum kringum-
stæðum.
-— Og hvernig fór?
— Við fengum brotsjó —
sjórinn var eins og veggur á
báðar hliðar, og hann bar
okkur langt upp á sand —•
við vorum á þurru á eftir!
— Var ekki erfitt að stýra ?
— Það varð að 'ha’da
beinni stefnu í lendingunni,
mátti engu muna til hvorrai
handar — þá var báturinn
farinn.
— Þú nefndir trillur áðan,
fenguð þið snemma trillur?
— Fyrsta trillan sem kom
hér á Sand var þegar ég lét
setja vél í róðrarbátinn minn,
það var 4ra hesta Scandiavél.
Áður höfðu verið hér 4—8
Issta vélbátar, sem réru frá
maí og fram í ágúst.
— Voru trillurnar mikil
framför ?
— Eg byrjaði um haustið
að róa, en í janúar og marz
bættust tveir aðrir við. Eg
var með fjóra menn á og einn
í landi, en róðrarbátarnir
'voru með níu menn. Afrakst-
urinn eftir trillubátana varð
því m’klu meiri á mann.
Það er annars ótrúlegt hve
ótrúin á trillur var mikil þá.
Við urðum allir fjórir, sem
vorum saman um þetta, að
veðsetja bæjarkofana okkar
fyrir 1500 króna láni fyrir
vélinni!
— Hvernig var með beitu
áður en frystihúsin komu ?
Beittuð þ:ð skelfisk?
----- Já, annars beittum við
Sandarar Ijósabeitu.
— Ljósabeitu?
— Já, ýsu og karfa, er
ge>undur var í snjó, og úldn-
aði vitanlega og var þá lé-
leg beita.
Annars var stundum mjög
erfitt með beitu. Lárus Skúla-
son, sá er byggði Lárusarhús
og var mikill aflamaður og
fyrirsvarsmaður á öllum svið-
um, kvaðst einu sinni, ein-
hverntíma fyrir síðustu alda-
mót, hafa beitt rauðum
tuskum þar til hann fékk
lýsu til að bíta á og gat
beitt henni.
— Og þú segir að það hafi
aldrei neitt komið fyrir þig
á sjónum.
— Nei, það kom aldrei neitt
fyrir mig. Mér h’ekktist aldrei
neitt á, svarar Daniiíus, rétt
einsi og formennska hans i 30
ár hafi ekki verið viðburða-
ríkari en svefn heima í rúmi.
— En þú bjargaðir einu
sinni mönnum, skýtur nú vin-
ur okkar inn í og bætir enn
kaffi í bollana.
-— Hvernig var það Dani-
líus, segðu mér frá því.
— Það var fyrsta árið sem
ég var formaður að ég
bjargaði fimm mönnum af
sex manna fari. Það var ár-
ið 1915 um miðjan .lesember.
— Hvernig gerðist það?
— Það var slæmur sjór.
Þegar búið var að leggja var
venja að t.aka áfram en síð-
an var látið reka. Þeir á
þessum bát', höfðu látið
flatreka og bára komið ájjlat-
an bátinn og velt honuim
Við vorum sex á mínum
báti. Björn bróðir minn
kvaðst hafa heyrt einhver
vein og fórum við þá að svip-
ast um. Sáum eitthvað sem
Danilíus Sigurðsson
kom upp úr sjónum og hvarf
á mílli; það var langt í burtu. 41-
Þegar betur sást reyndist
þetta vera maður í báti sem
maraði í kafi.
Það var á móti og töluvert
langt að róa. Við litum í
kringum okkur og sáum a'lt
í einu sjóskó við bmðstokk-
inn. Hjörtur Cýrusson var þá
22ja ára. og e’ztur í hópnum,
ég var 20 ára. Maðurinn \ ar
að fara aftur fyrir bátinn
þegar við náðum í hann og
-drógum hann inn fyrir. Hann
hreyfðist ekkert. og við héld-
um hann væri dauður.
Þetta var Pétur Guðmunds-
son, formaður á bátnum.
Maðurinn sem stcð uppi í
bátnum. sem maraði í kafi,
Framhald á 10. síðu.
iiiimmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiimiiiiimiiiiiiuiiiiiimmiimmimmiMiiiiiiimiMiiiimiiimiiiiiiiiimiiiiiiiiimimiimiiiimmiimiiiiii 11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111
Endurreist lýðveldi í Tékkó-Slóvakíu 15 ára
Á miðju meg'inlandi E.vrópu
hefur náttúran hlaðið íjöllum í
viðar sléttur og langa dali; þar
rís háborg álfunnar lukt ri'sa-
fjöhum; þaðan falla ár í allar
höfúðáttir og þar hefur verið
menningarmiðstöð um aldarað-
ir. Fy.rsti háskóli Mið-Evrópu
reis i prag 1348, en í Kaup-
mannahöfn 1471. Karls-háskól-
inn í Prag hafði mikil áhrii'
á menntir ög vísindi Norðurálfu
um langt skeið; þar stunduðu
m.a. ýmsir fræðimenn Norður-
landa nám, og danski stjörnu-
fræðingurinn Tygo Brahe bar
þar beinin landflótta. en grip-
ir úr rannsóknarstöð hans
skreyta söín borgarinnar.
Tékkó-Slóvakar hafa gefið
heiminum undramarga smlldar-
menp í listum, vísindum og
tækni, en framar öllu í tón-
list; tónlistin er annað tungu-
mál Tékkó-Slóvaka, og allir
kannast við Smetana, Dvorak.
Fibich, Janacek og fleiri heims-
fræg tónskáld mætti nefna. En
Tékkó-Slóvakia, hefur ekki ein-
ungis alið marga afburðamenn
eigin þjóðernis, heldur einnig
fóstrað fjölda snillinga annarra
þjóða. Austurríska skáldið
Rilke er fætt 'og uppalið í Prag,
svo að dæmi sé nefnt.
Á morgun eru liðin 15 ár,
frá bví að Rauði herinn sigraði
nazistaliðið í Bæheimi og tók
Prag — og þjóðir landsins
hlutu sjálfstæði að nýju.
Fimmtán ár eru ekki langur
t.mi, en þau síðustu hafa orðið
óvenju viðburðarík í Tékkó-
Slóvakíu. Þótt Tatrafjöll séu
söm og áður og Moldá hraði
ekki för til fjarlægs sævar
frekar venju. þá hefur þjóðfé-
lagsþróun Tékka og Slóvaka
orðið greiðstígari en nokkru
sinni íyrr. Þar hafa kjör
manna farið batnandi ár frá
ári og kaupmáttur launa vaxið.
Iðnaðarframledðsla landsins er
nú um það bil fjórföld á við
það sem hún var fyrir stríð!
Um þessar muhdir er Tékkó-
Slóvakia með haþróuðustu iðn-
aðarlöndum heims. Þótt Tékk-
ar og Slóvakar vrðu fyrir þung-
um búsifjum á stríðsárunum,
þá var eyðileggingin ekki jafn-
gegndarlaus þar í landi og viða
annars staðar á meginlandinu.
Eftir stríð hafa þessar þjóðir
lagt tiltölulega mest fram alh-a
jþjóða til hjálpar hart leiknum
nágrönnum og bjargarlitlum
þjóðum sérstaklega í Asíu.
Sennilega hefur óvíða verið
lagt jafnmikið frátn til lista,
vísinda og almennrar menntun-
ar eins og' í Tékkó-Slóvakíu á
síðustu árum. Þar hafa verið
reistar um 1500 menningarhall-
ir, margar mestu glæsibygging-
ar. en þar geta félög og starfs-
hópar notið listar og stundað
alls konar menningarstörf. Hjá
Tékkum og Slóvökum eru skáld
og listámenn tekjuhæstu menn
þjóðarinnar. Þar stendur tón-
listarlíf með meiri blóma en
víðast annars staðar. Fj'rir
fjórum árum. vissi ég, að rúm-
lega 2000 manns skipuðu . sin-
fóníuhliómsveitir Pragborgar.
þessi i'jöldi var ríkislaunaður
til þess eins að leika í hijóm-
sveitum borgarinnar. og taldi
hún þá tæpa milljón íbúa.
Á tékknesku er árlega þýtt
geysimikið af úrvalsbókmennt-
um erlendum, og hefur einnig
verið þýtt talsvert úr íslenzku.
Þeir eiga marga snjalla höf-
unda og gefst íslenzkum les-
endum vonandi tækifæri að
kynnast einhverjum beirra í ís-
lenzkum þýðingum innan
skamms.
I Tékkó-Slóvakíu gitdir ein-
hver fullkomnasta félags- og
tryggingalöggjöf sem þekkist.
Komist einhver háttvirtur
lesandi alla leið hingað i þess-
ari lesningu, finnst honum ef-
laust, að dökku litina skorti á
þetta Tékkó-Slóvakiumálverk.
Ég veit af eigin raun að Tékkó-
Framhald á 10. siðu.
(Frantisek Skroup, tékkneskt skáld á 19. öld)
Hvert er það land,
hvert er það land,
þar sem niða vötn á völlum,
viðir laufgir kliða á fjöllum,
litskrúð blóms og' bjarmi skýs,
barnsins draumi um paradís
við hvert fótinál fegra birtir,
fegra og sælla óskala^id?
Ættjörð kær,
þú ert það kuid.
Hvert er það land,
hvað er það skjól,
þar sem frjáls í frioi vaxa.
fegurst meðal rósa og axa,
bióm sem ekkert auga leit,
anga þó í hverjum reit —
áslúö, mannvit, orka og gleði,
andans sýn af stjörnu og sól?
Ættjörð kær,
þú ert það skjól.
Þ;éðsönciur Slóvnka
(Þjóðkvæði)
Yfir Tatrafjöllum
þruniuleiftur loga,
yfir TatrafjöIIum
þrumuleiftur loga;
þó mun sól senn skelfa
sorta’ af Ieið og enn hvelfa
regnsins bjarta boga.
Bræður hikum ei
né mikliiin óvæn efni,
bræður, hikum ei
né mikluni óvæn efni.
Veki liljóð þrumanna
vaska þjógi Slóvaka
loks af löngum svefni.
Enn vex grönin há
í hlíðuin Krívan-fjalla,
enn vex griinin há
í hlíðuni Krívan-fjalla.
Hver mun ei ferð búa
feginn og hcim snúa,
ættjörð. er þú kallar.
Þorsteinn VaidimavssOn
ji.vddi.