Þjóðviljinn - 31.05.1961, Blaðsíða 10

||) — þ/óBVILiÍNN — Miðvikudagur 31. maí 1961
Island og Noregskonungar
Framhald af 7. s'ðu.
vera Ingason konungs og
h’aul nafnið brennir, af því
að hann gerði margt illt, fór
með brennum og manriiráp-
um. Að lokum fóru bændur
með her á hsndur Sigurði
brenni og tóku hús á honum.
Þegar Sigurður sá sitt ó-
vænna og flestir menn hans
voru fallnir, bað hann fjend-
ur sína hlýða máli sínu
slundar korn. ,,En er hann
fékk hljóðið, þá mælli hann:
,,Nú er það likast, að þér
munið hafa það erindið hing-
að, sem þór viljið, og þér
munið segja Sverri konungi
frá þessum sigri, er þér hafið
hér unnið og fellt liöfðingja
þessa flokks, Sigurð brenni,
son Inga konungs. Þetla er
miklu minni frásagnar vert
en þér ællið, þá að þér fell-
ið mig, fyrir því að það er
hið sanna að segja yður, að
ég heiti Héðinn, og er sonur
Þorgríms hrossa; er ég is-
lenzkur að allri ætt.“ lEftir
þelta skutu þeir að' honum
og felldu hann. Kalla menn
að þessi maður væri liinn
harðasti“ (Sverris saga 110.
kap.). Þetta gerðisl um 1190
og lauk þannig konungdómi
Islendinga. Færeyingurinn
Sverrir preslur hélt áfram að
stjórna Noregi.
Konungar Islendinga
Þeir Skúli jarl Bárðarson,
Hákon Hákonarson hinn
gamli og Magnús lagabælir
hafa löngum verið taldir
mik’ir örlagavaldar í islenzkri
sögu, þótt hitt muni sönnu
nær, að persónulega hafi þeir
haft minni áhrif Éþ gang
mála en Ölafarnir Haraldur
harðráði og Sverrir. Á 13. öld
var norska konungsvaldið
orðið að stofnun, sem mal-
aði undir sig að veru'egu
leyti óháð persónu þess
manns, sem sat á hæstum
tróni. Á Sturlungaöld var hið
íslenzka þjóðve’di úr sögunni;
í etað þess var risið upp
Konungdæmið síðtrc í Noregi
Framhald af 7. síðu.
upp gegn einni ákvcrðun hans.
. Ólafur krónprins varð stúdsnt
1921, gekk síðan í herskcla og
að loknu prófi þaðan las ham
þjóðarétt og hagfræði ’i Ox-
«srford.
Ríkisarfinn fékk brátt það
orð á sig að hann líktist föður
sínum í látlausri framgöngu.
en íþróttaiðkanir stuöluðu
ekki síður að vinsældum hans
meðal Norðmanna. Ólafur tók
þátt í skíðastökki í Holmer,-
kollen, en mesta stund lagði
hann á siglingar. Á Ólym ■
píuleikunum í Amsterdam
1928 aflaði hann Noregi gull-
verðlauna í sex metra flokkn-.
um á snekkjunni Norn. Hrifn-
irg Norðmanna var svo mikil
að forsætisráðherrann óskaði
krónorinsinum til hamingju
með sigurinn i nafni þjóðar-
innar á ríkisstiórnarfundi.
Enn ‘i dag veit Ólafur kon-
ungur enga betri dægrastytt-
ingu en að láta berast fyrir
seglum um vötn og firði.
Sárindin eftir skilnaðinn
rénu'ðu smátt og smátt hjá
ráðamönnum í Sv'þjóð, og
fullar sættir milli konungs-
fjölskyldna nágrannaríkjanna
voru iiinsiglaðar 21. marz
1929 með giftingu Ólafs og
Martha prinsessu, dóttur
Karls Svíaprins. Þeim hjón-
um varð þriggja barna auðið,
dætranna Ragnhildar og Ást-
ríðar og Haralds sem nú er
ríkisarfi.
Framkoma þeirra feðga Há-
konar VII og Ólafs eftir inr-
rás Þjcðverja í Noreg 9. apríl
1940 er svo kunn að um hana
þarf ekki að fjölyrða. Þeir
sýndu þá báðir hugprýði og
einbeitoi sem gerði þá að
tákni um baráttu Noi’ðmanna
gegn ofureflinu, bæði meðan
barizt var í Norsgi og hin
löngu, dimmu ár sem beðið
var eftir lausn urdan okinu.
Þeir feðgar fylgdust jafnan
með norska hernum en krón-
prinsessan hélt tíl Svíþjóðar
og síðan Bandar'íkjanna með
börn þeirra Ólafs.
Þegar sýnt var að ekki yrði
lengur varizt Þjóðverjum og
ákveðið hafði verið að kon-
ur*gur og ríkisstjórn skyldu
fara til Bretlands og halda
baráttunni áfram þaðan,
bauðst ðlafur til að verða
eftir, svo ekki yrði hægt að
segja að konungsf jölskyldan
hefði yfirgefið norsku þjóðina
í nauðum hennar. Nygaards-
vold forsætisráðherra þakkaði
boðið, en ríkisstjórnin vildi
ekki eiga undir því að nazist-
ar næðu r'íkiserfingjanum ’á
sitt vald.
I Bretlandi sinnti Ólafur
ríkisarfi einkum hermálum og
var æðsti maður norska her-
aflans þegar hann sté aftur
fæti á norska grund 13. maí
1945.
Eftir bví sem aidur færðist
yfir Hákon konung tók ríkis-
arfinn við meiru og meiru af
skyldum hans, einkum þeim
sem höfðu í för með sér ferða-
lög um la'ridið. Eftir að kon-
mgur varð fyrir slysi gegndi
Ölafur s*:arfi r'ikisstióra, og
hrnn tók við kommgdómi við
•lát föður síns 21. sepember
1957. Tók h'n'n sér sama
kjörorð og Hákon VII valdi
er hann kom ú'lendingur til
að +aks. við ríki í Noregi:
Alt for Norge.
Meðan Ölafur var enri rík-
isarfi 5. apríl 1954 dó Martha
kona hans. Ári áður hafði
eldri dóttir þeirra Ragnhild,
gengíð að eiga útgerðarmann-
jnn Erling Lorentzen og eru
þau búsett 'I Rio de Janeiro.
Næst.u árin stcð yngri dóttir-
in Ástríður við hlið föður
sírn, en hún giftist kaup-
mannrpi-rinum Johan Ferner
12. janúar i ár. Ólafur kon-
ungur er bví maður heldur
einmana,. Haraldur ríkisarfi
stundar nám 'i Oxford eins og
faðir hans. Hann er rrá kom-
inn á giftingaraldur og al-
mannprómur var í vetur að
gefa honum eina af grísku
prinsessunum.
hálfgert furstaveldi í land-
inu og íslenzku slórhöfðingj-
arnir börðust um landsyfir-
ráð. Þeirri barátlu hlaut að
ljúka með því, að einhver
Magnús lagabætir, teikning
eftir liöggmynd í Niðarós-
Iiirkju.
þeirra yrði einvaldur. En ís-
land gat ekki orðið konungs-
ríki á miðöldum; það stóð
ekki undir stofnuninni, cg
erkibiskup og páfi höfðu
lyklavöld að hásælinu og
höfðu skipað Islendingum
undir norsku krúnuna þegar
á 12. öld. ís’.enzka þjóðveldið
stóð í rauninni allmiklu leng-
ur en vænta mátii og andieg
menning þess náði undra
miklum þroska m.a. sökum
hei'laríkra samskipta við
Noreg og æðstu stofnanir þar
í landi. Á alþingi 1262 varð
að samkomulagi, að ís-
lenzkir höfðingjar hættu
hjaðningavígum sínum, en
játuðust undir veldi Noregs
konungs. Gamli sáttniáli er
ekki nauðungarsamningur,
því að Noregs konungar
höfðu a’.drei nein tök á því
að kiíga Islendinga; slík
liernaðartækni var ekki til á
miðöldum. Islenzkir höfð-
ingjar vcru á ýmsan hátt
flæktir í póiitísku neti norska
konungsvaldsins og þeir voru
komnir í sjáTheldu með
stjórnarmá’efni landsins. ís-
lenzka alþýðu skorti afl og
forystu til þess að endur-
reisa lýðræðið eða þjóðveldið
réttara sagt, og íslenzka stór-
höfðing.ia skorti gefu til þess
að stofna furstaveldi að
kröfu 'íímars.' Hið mikla
Noregsveldi hlaut einnig sinn
skapadóm; það stóðst ekki og
féll undir Danmörjtu. Hyll-
ingareiðarnir á a’þingi 1262—
1264 voru íslenzkt innanrík-
ismál; Noregskonungar áttu
þar miklu minni hlutdeiM að
en talið hefur verið.
Eflir samningana á alþingi
hófst lagastarfið, og íslend-
ingar sæmdu Magnús Hákon-
arson heiðursheitinu lagabæt-
ir. Þessi frægi löggjafi hefur
varla verið mjög snjall lög-
fræðingur sjálfur, en við
hirð hans reis upp lögfræði-
stofnun, sem sótti lögfræð-
inga suður á ítalíu og norð-
ur til íslands, en á alþingi
var starfandi einhver elzta
lögfræðistofnun Evrópu. Og
allt fór skap’.ega með íslend-
ingum og Noregskonungum
fram undir 1300. Það urðu
nauðalitlar breytingar á hög-
um landsins og stjórnarhátl-
um frá því sem áður var, og
Islendingar önnuðust, hér alla
yfirstjóm. Það er fyrst, að
Hákon Magnússon háleggur
(konungur 1299—1319)
hugðist brjóta íslendinga
undir veldi sht og stjórna
þeim beint frá Noregi. Þá
hófst pís’arganga ncrskra
umboðsmanna á Isláridi.
Snemma vors voru þeir sett-
ir á skip, sem náðu að lok-
um lil Islands oftast nær.
Þar beið þeirra þrákelkinn
og skuldseigur lýður, og nær
haustnóttum hélt umboðsmað-
urinn eftir margs konar
hrellingar á hafið og kom til
herra síns með minna erindi
en erfiði. Þannig var ekki
hægt að stjórna Islendingum
og Hákon háleggur gafst
upp við lilrauniua. Islend-
ingar voru í rauninni sjálf-
stæð þjóð ti] siðaskipta. Is-
lenzkir stórhöfðingjar not-
uðu kenungsva’dið sér til
framdráttar, en konungarnir
höfðu engin tök á því að
kúga íslendinga til hlýðni við
valdboð og fjárkröfur, ef
þeir voru einhuga um það að
láta ekki ganga á rétt slnn.
Endalokin
Magnús Eiríksson minni
skjöldur var kjörinn konung-
ur Noregs og Sviþjóðar
fyrstur manna og ríkti fram
yfir miðja 14. öld. Sæmilega
fór með Magnúsi og Islend-
ingum. Hákon VI., sonur
hans, tók upp þá nýlundu
að leigja mönnum hirðstjóra-
völd á íslandi. Einna ill-
ræmdastur leiguhirðstjóranna
er Smiður Andrásson, sem
ilrepinn var á Gruncl í Eyja-
firði. Hákon átti fremur and-
stælt í konungdómi, og þeg-
ar drstlning hans dó 1363
eru eigur hennar taldar: 2
borðhnífar, 4 silfurskeiðar,
nokkrir slítnir berðdúkar og
línlök mjög notuð. Fátæktin
hefur skriðið inn í norsku
konungshöllina. Það hljóp á
snæri Hákonar, þegar hann
kvæntist danskri prinsessu,
Margréti Valdimarsdóttur,
skömmu s.'ðar. Ekki var hag-
ur þeirra þá glæsilegur. Til
er bréf frá drottningu frá ár-
inu 1370, en það er til kon-
ungsins, manns hennar. „Yð-
ur,' mínum kærasta. hsrra,
heilsa ég Margrét innilega
með guði. ...Þér skuluð vita,
minn kæri herra, að ég og
þjónar mínir þolum mikinn
skort í mat og drykk, svo að
hvorki ég né þeir fáum nauð-
þurftir vorar. Og þess vegna
bið ég yður, minn kæri herra,
að þér finnið leið til úrbóta,
svo að þeir, sem hjá mér eru,
yfirgefi ■ mig ekki sökum
hungurs.“ — Norska veldið
var varla orðið bjargá'.na,
þegar hér-var komið.
Þau Margrét-ál-tri eiftn <son
Ólaf áð nafni. Þegár V^áldi-
mar, afi hans, lézt 1375, var
Ólafur kjörinn Danakonung-
ur 1376, þ'á sex ára, en.
norska ríkið erfði hann eftir
föður sinn 1380. Hann and-
aðist 1387, og náði þá Mar-
grát unclir sig stjórn allra
Norðurlar.da og drotinaði þar
sem voldug frú og réttur
húsbóndi. Þar með voru Nor-
egs konungar endanlega úr
sögunni, unz danskur prins
var kjörinn þar til þeirrar
tignar árið 1905 og nefndist
Hákon VII. Þrátíu cg níu ár-
um síðar endurreistu íslend-
ingar lýðveldið, sem leið und-
ir lok 1262.
Björn Þorstcinssoii.
Sím: 2-33-"«';
Smurt hrauð
snittur
3IIÐGAEÐUR
ÞÓRSGÖTTJ 1.
Trúlofunarhringir, steln-
hringlr, hálsmen, 14 og 18
kt. gulL
Saumavékviðgesðis
fyrir þá vandlátu.
Sylgja.
Laufásvegi 19. -
Simi 1-26-56.
LÖGFR/EÐI-
STÖRF
endurskoðun og
fasteignasala.
Ragnar Ölaísson
hæstaréttarlögmaður og
löggiltur endurskoðandi.
Sími 2-22-93.
■JDrifKJAVWWSTOfA
OC VKtMKJASMUI
Laufásvegi 41 a