Þjóðviljinn - 31.08.1961, Blaðsíða 3

e o
J?að cr flestum kunnugt að
,, fámcnnur hópur mikilhæíra og
frægra leikenda hefur kynnt
valda kaf!a úr sögum stór-
skáldsins Halldórs Kiljans
Laxness víða um land á þessu
sumri og alstaðar verið vel
fagnað, enda ekki meiri menn-
ingarauki að öðrum sýningum;
ég .sá leikinn á laugardags-
kvöldið var. einn í hópi þakk-
’látra og hrifinna gesta. Af
óviðráðanlegum orsökum eiga
allt of fáir Reykvíkingar þess
kost að njóta hinnar ágætu
jsJ^romtTO8r. og fáguðu þjóð-
legu listar og að því ærinn
.*kaði; síð'asta sýningin er í
kvöld.
Viðfangsefnið sjálít, það er
skáldskap Halldórs Kiljans
Laxness ætla ég ekki að ræða,
enda óþarft með öllu, ®n óhætt
mun að fuiiyrða að ekki verði
lífi Jiðinna kynslóða betur
kynnzt á einni kvöldstund, ör-
birgð og niðurlægingu íslenzkr-
ar. vþ.jóðar, óbugandi þreki og
þrá eftir birtu og betra heimi
— héí ét 'allt iðandi af lífi,
stórbrctnar eða fágætiega
skopiegar . söguhetjur á hverju
leiti, leiftursnjöll orðsvör,
mergjuð kimni. Vitna má í þá
örstuttu gagnorðu grein sem
skóldið ritaði í leikskrá fs-
landskhikkunnar forðum og
Lárus Pálsson flytur svo ágæta
vel á bessu Kiljanskvöldi; „Má
vera að oss hitaveitufólki og
rafmaghsljósa veitist erfitt að
setja oss fyrir sjónir mannlíf
sem býr í torfi, samlitt grund-
inni, fólk sem lifir bg trúir
hjá grútartýru bakvið hélaðan
skiá. Þó er betta mannlífið
sjálft. heitt og ríkt; og eilíft;
og stjörnurnar skína ofan af
festingunni. Skálholt; kona
gengur að hitta mann á næt-
urþelú þegar enginn veit. Nú
fer að vora um Breiðafjörð.
En o.far rökum og sögnum,
veridi og gólga, ofar kóngsins
jámi og arbeið og likþráum
andiitum Jóns Hreggviðssonar
á Rein; jó ofar beðmáluná
brúðar og dýrustu eiðum næt-
urinnar rikir eitt lögmál:
skyldan við ísland; við sög-
upa, alda Qg óborna, við hið
eilífa líf landsins“.
Það var Lórus Pálsson sem
„Setti íslandsklukkuna á svið
..'forðurrr'og haíði óvæntan og
'SXT'-
Leiksffóri: Lázus Pálsson
annálsverðan sigur, og enn
hefur samvinna skáldsins og
leikstjórans borið g'óðan ávöxt:
þessi leikræna bókmennta-
kynning' er lifandi Q§ sterk
og í rauninni furðugóð heild
þótt um samhengislítil eða
sundurlaus brot sé að ræða —
það eru snilld skóldsins og list-
ræn einbeitni og næmur skiln-
ingur leikendanna sem binda
saman hin möreu og óliku
atriði; og þar má glöggt kenna
fágað handbragð Lárusar Páls-
sonar. hugkvæmni og innsæi.
Leiktjöld eru að sjálfsögðu
engin. en allmikið vandað til
búninga og misháum pöllum
haganlega komið fyrir á svið-
inu. Kvöldið greinist í þrjá
hluta og er sá fyrsti og lengsti
vígður Paradísarheimt, síðustu
skáldsögu Laxness og þeirri
sem einna minnsta hrifningu
hefur vakið hinna meiri verka
hans að því ætla má. Sum
atriðin urðu ekki svipmikil né
stór í sniðum. satt er það, en
telja má víst að margir leik-
gfesta taki Paradísarheimt út
úr skápnum að sýningu lok-
inni og lesi hina umdeildu
sogu að nýju. Næst eru
„kynntir tveir heiðursmenn og
ein kqna“, skringilegar og
skoplegar persónur í bezta
lagi, enda löngu þjóðfrægar,
Pétur Þríhross, kaupmaður
Guðmundsen og Todda trunta,
og vöktu öll ósvikinn hlátur
og fögnuð í salnum. Loks eru
flutt fóein atriði úr íslands-
kjukkunni og er eitt þeirra
ekki i leikgerð hinnar stór-
brotnu söeu — Við Breiða-
fjörð, kyrrstæð og hljóðlát
svipmynd. en þrungin annar-
legri dýpt og heitri ástríðu,
skírri fegurð.
Allir ganga leikendurnir að
verki með sönnum áhuga
listamannsins og auðsærri
hrifningu af viðfangsefnum
sínum, hjá þeim er ekkert hik
eða hálfvelgju að finna. Leik-
endurnir eru fáir en hlutverk-
in svo mörg að fjögur eða
fimni falla í hlut hvers og eiris
og láta þeim misjafnlega Vel
eins og eðlilegt er; en allir
vinna afrek sem vert er að
geyma í minnum. Eigi sízt er
Lárus Pálsson forkunnlegur
sem Steinar bóndi í Hlíðum,
gervi, látbragð og orðsvör eins
og ég mynd-i helzt kjósa. Manni
þykir þegar í stað vænt um
þennan góðlátlega göfuga al-
múgamann, hlýtt og órætt bros
hans og sanna hæversku; hæst
nær túlkun leikarans er Stein-
ar flytur kónginum hið sér-
kennilega ávarp á Þingvelli og
gefur honum það sem hann á
dýrast i eigu sinni; þau fáu
einlægu orð hljóta að rata til
hjartans. Presturinn í Paradís-
arheimt er ef til viU helzti
fáránlegur. og ekki virðist Lár-
us til þess kjörinn að lýsa Jóni
Hreggviðssyni. hörku hans og
óbilandi þreki; en leikur hans
er látlaus, áhrifamikill og
raunsær og ærinn kraftur í til-
svörum. Það er óblandin á-
nægja að k.vnnast því að nýju
er Jón Marteinsson sýnir
nafna sínum Kaupinhöfn og
sviptir óþyrmilega grímunni af
dönskum stórhöfðingjum og
arðráni þeirra á Islandi, en
bezt afrek Haralds Björnsson-
ar á þessu kvöldi er þó Þjóð-
rekur biskup, heilsteypt mann-
lýsing og magni þrungin. Ekk-
ert atriði Paradísarheimtar
snerti mig meira en meitluð
frásögn hins marghrjáða trú-
boða af eyðimerkurgöngu
Mormóna, og þau orð ílytur
Haraldur af djúpum innileik
og dramatískum þrótti. Björn
á Leirum verður sýnu svip-
minni í meðförum hans; en þó
að ég hafi hugsað mér Guð-
mundsen kaupmann nokkuð
öðruvísi útlits en Haraldur
sýnir hann 'er veru'e" skemmt-
un að hinni einstæðu ræðu
fyrir minni Garðárs Ilólm. bar
er hver setning gædd safaríkri
k'mni. Rúrik Haraldsson kann
líka að slá á marga strengi. en
sniöllust og fyndnust persónu-
sköpun hans er Pétur Þr hross
og auðséð að leikaranum er
það hrein nautn að fá að
bregða sér í bráðsnjallt gervi
hins margíræga skálks og ram.
íslenzka atvinnurekanda. Sér-
staklega l.iós og lifandi er
'brennandi áhugi Péturs á flug-
listinni: ..Vængjum vildi ég
berast kalli minn“ — okkur
blóðlangar til að kynnast betur
þessum kostulega náunga.
Unnustinn í Paradísarheimt er
mjög kátbroslegur sveitadurg-
ur í meðíörum Rúriks og and-
stæðingur Þjóðreks biskup á
Þingvelli af sama toga; í ann-
an stað tekst honum ekki að
gera verulega mikið úr Bene-
diktsen sýslumanni. Arnas
Arnæus er miög gervilegur
maður og viðfeldinn í höndum
hins fjölhæfa leikara og flest
vel um hann, en skortir suma
þá eiginleika sem hinn mikla
vísindamann eiga að prýða.
Helga Valtýsdóttir er eina
leikkonan í hópnum og á að
sjálfsögðu mörgum og vanda-
sömum skyldum að gegna, en
bregst hvergi; skopleg hlutverk
og alvöruþrungin virðast láta
jafnvel hinni gáfuðti listakonu.
Formálsorðin flytur hún með
myndugleik, skilningi og reisn,
og vlðkunna ræðu Toddu
truntu á samkomu Hersins á
Óseyri af mjög hressilegri
kimni og „himneskum krafti
og' jarðneskum“ eins og segir i
sögunni. Hún lýsir hiqni um-
komulausu óhamingjusömu
dóttur Steinars í Hlíðum af
mikilli nærfærni og rikum
skilningi, og er hugþekk og
innileg Snæfríður á fundi
þeirra Arnasar Arnæusar, í
orðum hennar býr Ijúfsár
tregi. Kona Arnæusar, flagðið
með krúnginn, minnir nokkuð
á Regínu Þórðardóttur forðum,
en leikurinn markviss og ör-
uggur á alla lund.
Ég þakka lofsvert framtak
hinna snjöllu leikenda og
ágæta skemmtun.
Á. Hj.
Tímarit Máls og menningar, 3.
hefti þessa árgangs, er komið
út, fjölbreytt að efri.
j Af efni heftisins má nefna
aðra grein Hannesar Sigfússon-
ar um sögu vestrænnar íhiutun-
ar í Kína. Dómsmálaráðherrann
sefur neínist- sjónleikur í tveim
atriðum eftir Erling E. Hall-
dórsson, Hermann Pálsson ritar
ereinina Ari fróði og forsaga
I íslendinga og Sverrir Kristjáns-
: son Tvö rit um sjálfstæðisbar-
áttu íslendinga á lí). öld. Þá er
| birfur útdráttur úr grein sem
: þýdd er úr frönsku tímariti um
| vestur-þýzkt réttarfar og nazista,
j Ijóð eru eftir Jón frá Pálmholti
og Pétur Má. Umsagnir um
bækur rita Baldur Ragnarsson,
Helgi J. Halloórsson og Jón úr
Vör.
Fyrsta útsala
L H. Mullers
f fjörutíu ór
í dag hefst útsala hjá Verzhui
L. H. Mullcr í Austurstræti 17.
Er það fyrsta útsala verzlunar-
innar í 40 ár. Af þvi tilefni bauð
cigándinn, I.cifur Muller, blaða-
mönnum að skoða útsöluvörurn-
ar í gær.
,.Við erum að vísu ekki með
frá síðustu 3 til 5 órum seldar á
neinar 40 ára gamlar vörur“,
sagði Leifur, ,,en hér eru vörur
gömlu verði og með afslætti".
Vörur þær sem verzlunin sel-
ur á útsöluverði eru aðallega
karlmanna- og drengjafatnaöur.
Má þar t.d. nefna karlmanna-
frakka úr poplíni, tweed, mohoie
og ull frá 495—600 kr. og margaf
tegundir af drengja- og barna-
úlpum frá 99 kr. Sérstaka at-
hygli vöktu úlpur úr leðurlíkingu
á drengi sex til níu ára á kr.
285 og aðrar úr nylon-styrktu
nankin á tólf,- til fjórtán ára á
158 kr.
Það má nefna sport- og bíl-
stjórablússur á 398 kr., ódýrar
buxúr, sportskyrtur. nærfatnað,
skíðablússuy á kvenfólk og niol-
skinnsbuxur á drengi sex til
fimmtán ára.
Sann-
orður ritstjóri
Á laugardaginn var birtist
í Staksteinum Morgunblaðs-
ins , mynd af Fúrtsévu
menntamálaráðherra Sovét-
ríkjanna, og i texta sem
•myndinni fylgdi var m.a.
komizt svó að oíði; „í ræðu
sem Fúrtséva, menntamála-
ráðherra Sovétríkjanna, hélt
hér heima á íslandi í sumar
komst hún m.a. þannig að
orði, að ef styrjöld brytist
út milli stórveldanna, þá
gæti engin þjóð verið örugg,
engin þjóð þyrfti að búast
við þv; að sér yrði þyrmt, ef
til stórátaka drægi. Þá væri
i raun og veru ekkert til sem
héti hlutleysi. Þessi ummæli
hins valdamikla Sovétleiðtoga
eru hrein og bein. í þeim
felst fyrst og fremst þetta:
Allt tal um hlutleysi og skjól
af því er gersamlega út í
bláinn. Á þvi er ekkert mark
tákandi.“ Og síðan heldur
blaðið áfram; „Þetta ætti að
vera nytsöm lexia fyrir hina
nytsömu sakleysingja hér á
landi, sem þafa látið komm-
únista ginna sig og gabba til
þess að skrifa upp á Mo.skvu-
víxilinn‘‘ o.s.frv. o.s.frv.
Fúrtséva menntamálaráð-
herra hefur aldrei sagt neitt
líkt þv; sem Morgunblaðið
hefur eftir henni. Ritstjóri
Morgunblaðsins spurði hana
sjálfur 7. júní s.l. hvort hún
teldi að sprengju yrði varpað
á ísland ef styrjöld skylli á,
eins og íslenzkir kommúnist-
ar væru alltaf að hóta, og
daginn eftir skýrði Morgun-
blaðið á þessa leið frá svari
hennar: „Hún kvað það imdir
íslendingum sjálfum komið.
Ef þcir tækju ekki þátt í
stríðinu kœmi ekki til slíks,
en ef rússneskt landsvæði
yrði fyrir árásum frá íslandi,
mundu þær verða eridur-
goldnar. Þetta ætti við um
öll rílti heims.“
Á hálfum þriðja mánuði
hefur Morgunblaðinu þannig
tekizt að gerfalsa sína eigin
tilvitnun og snúa merkingu
hennar algerlega við. Stak-
steina skrifar Sigurður
Bjarnason, sá sem sagði í
Reykjavíkurútvarpinu fyrir
nokkrum dögum að Mqrgun-
blaðið segði aldrei vísvitandi
ósatt. — Austri.
Einrmtudagur 31. ágúst 1961 — ÞJÓÐVILJINN
(3