Þjóðviljinn - 31.08.1961, Blaðsíða 7

GONGO
CABINDA
Bembe
Camachilo
LUANDA
*Ma!ange
9Quiba/a
Vita Texein
ANGOLA
Q—Bengueia\
• Cuito.
Cuanavale
'P^Aiexandn
AFRICA
QELSU
OVEST
&tgeí*iOál: Sameinlní?arílokkur alþýðu — Sósialistariokkurlnn. — Rltstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Siguröur Guðmundsson. —
rpéttaritsfcjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjórl: Guðgelr
lá&gnússon. - Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Ckólavöröust. 19.
límí 17-500 (5 línur). Áskriítarverð kr. 45 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Gegn lýðræði
llyiorgunblaðið birtir í gær forustugreinar um lýð-
ræði. Þar segir að lýðræði sé í því fólgið að þjóð-
in kjósi sér þingfulltrúa á fjögurra ára fresti, þing-
mennirnir myndi ríkisstjórn, og þing og stjórn eigi
síðan að skipa öllum landsmálum milli kosninga. Þjóð-
in verði að una gerðum þings og stjórnar þar til hún
fær tækifæri til að kjósa á nýjan leik, en það sé ó-
hæfa og brot á lýðræði^ef hagsmunasamtök almenn-
ings, eins og Alþýðusambandið, reyni að hafa áhrif á
gang mála milli kosninga: „Það er lýðræðislega kjör-
ið Alþingi og ríkisstjórn sem á að marka stefnuna í
efnahagsmálum og öðrum þýðingarmiklum málum, en
ekki stjórn einstakra hagsmunasamtaka í þjóðfélag-
inu“, segir blaðið.
IZenning blaðsins er þannig sú að fólkið í landinu
V eigi að hafa völdin einn dag á fjögurra ára fresti,
en þess á milli séu þingmenn og ráðherrar einræðis-
herrar í landinu! Slík kenning á að sjálfsögðu ekkert
skylt við lýðræði. Raunverulegt lýðræði er í því fólg-
ið að þegnarnir taki lifandi þátt í öllum meiriháttar
ákvörðunum; þingmennirnir eiga sannarlega ekki að
vera neinir húsbændur kjósenda heldur þjónar þeirra.
Eftir því sem aðstaða almennings er betri til áhrifa
á þjóðmálin er lýðræðið öflugra. Öll hin fjölbreytilegu
hagsmunatæki almennings, stéttarfélög, stjórnmála-
flokkar, dagblöð o.s.frv. hafa þann tilgang að móta
daglegar ákvarðanir um málefni landsins. Ef kenning
Morgunblaðsins um einræðisvald 60 þingmanna og 7
ráðherra væri rétt væru slíkar stofnanir tilgangslausar
með öllu og okkur bæri að afnema flest það sem hvar-
vetna er talið öruggast einkenni á lýðræðislegu stjórn-
arfari.
TAenning Morgunblaðsins er í samræmi við það að
'*'V‘ blaðið hefur margsinnis áður nefnt hagsmuna-
félög almennings „samtök fífla einna“. Hún er einn-
ig í samræmi við þá stefnu ríkisstjórnarinnar að ganga
aftur og aftur í berhögg við vilja almennings, svíkja
hátíðlegustu loforð sín og fyrirheit í verki og svipta
landsmenn sjálfsögðustu réttindum. Það hefur til að
mynda verið eitt meginviðfangsefni stjórnarvaldanna
um meira en tveggja ára skeið að ræna réttinum til
frjálsra samninga um kaup og kjör, en sá réttur er
hvarvetna talinn eitt megineinkennið á lýðræðislegu
stjórnarfari.
TTaunar gengur framkvæmd stjórnarvaldanna mun
lengra en kenning Morgunblaðsins. Vald Alþingis
íslendinga hefur í sífellu verið skert á undanförnum
árum. Hinar mikilvægustu ákvarðanir eru teknar á
klíkufundum utan Alþingis af ábyrgðarlausum „sér-
fræðingum“ og sjálfskipuðum valdsmönnum. Nú síð-
ast hefur Alþingi verið rænt þeim rétti að ákveða
gengi krónunnar en valdið til þess afhent nokkrum
embættismönnum ásamt ríkisstjórninni. Þannig er ekki
aðeins traðkað á lýðræði heldur og á þingræði, en ráð-
herrarnir og nokkrir innlendir og erlendir valdsmenn
kringum þá slcipa málum að eigin geðþótta.
Tjetta er þróun sem almenningur verður að gefa mik-
inn gaum. Jafnhliða kjaraskerðingu er verið að
framkvæma stórfellda réttarskerðingu og gera lýðræð-
ið að innantómu formi, breyta því í andstæðu sína.
Ritgtjórar Morgunblaðsins - fagna þeirri þróun, en eru
allir kjósendur Sjálfstæðisflokksins ánægðir méð það
hlutskipti að fá fyrir náð að greiða atkvæði á fjögurra
ára fresti en vera þess á milli sagt að éta það sem
úti frýs? — m.
anda 6. febrúar sagði 49 blökku-
menn drepna, mörg hundruð
særða, enn fleiri handtekna.
Fjöldamorðunum linnti ekki. 24.
febrúar kom frétt í Time þar
sem það er haft eftir bílstjóra
að hann hafi séð fimm vörubíla
hlaðna líkum sem átti að
brenna öil á sama stað úti í
skógi. Time heldur áfram:
„Meðan á þessu stóð, meðan
brynvagnar og bílar hlaðnir
hermönnum æddu um göturn-
ar að næturlagi, og portúgölsk
herskip og flugvélar grannskoð-
uðu strandlengjuna, varð lækni
nokkrum þetta að oi'ði: ,.Ég veit
ekki hvort ég þoli þetta leng-
ur. Á hverjú kvöldi oru okkur
færðir menn flakandi í sárum
eftir hræðilegar misþyrming-
ar.“ “
En hve hrottalega sem farið
var að dugði það skammt. 15.
marz létu Bakongómenn í
norðurhluta landsins til skarar
skríða. Hóparnir sem höfðu
kornið saman í skógunum til að
bera saman ráð sín, svöruðu nú
illu með illu. Þeir létu koma
hefndir fyrir iilvirki. Þeir brut-
u.st inn á plantekrur og heimili
hvítra manna. Þeir drápu ekki
færri en 200 karlmenn, konur
og börn, oft með villimannlegu
móti. Þetta var bændauppreisn,
gerð af heiftarreiði, og hér kom
grimmd á móti grimmd. Þetta
hefði ekki átt að gerast. En
hvern getur furðað á því?
Það ber mjög á milli í frásög-
um af því hve margir hafi ver-
ið drepnir í hinni fyrstu lotu.
Fréttamaður Sunday Times í
Lúanda segir svo 23. apríl að
„að minnsta kosti 500 evrópu-
menn hafi verið myrtir síðan
15. marz“. í Daily Telegraph
24. apríl eru þeir taldir vera
..meira en 500 bæði af hvítum
og kynblendingum“, en í Time
28. apríl ,,350 hvítir Portúgal-
ar“. En í ái'sskýrslu Gimsteina-
hlutafélags Angóla ’60 ei'u morð
á hvítum mönnum talin vei'a
200 á þessu. tímabili.
Stjórnin og hinir innfluttu
x”ssu nú ekki sit.t. riúkandi ráð.
Stiórn Salazars bjóst til mik-
ihn aðgerða — útrýmingai'styi'j-
'a'dai' — og ihikill viðbúnaður
vnr hafður. „Það hefur frétzt“,
sogir Daily Telegraph eftir
fi-egn frá Lissabon 17. apríl, eða
mánuði eftir að uppreisnin
hófst í Bakongó, „að 25.000
nxanna her verði sendur (til
Angóla) ... þetta sannaðist
síðar.
En jafnframt hömuðust Poi'tú-
galar í Angóla við að myrða
jafnt karla sem konur og börn.
Sjö vikum eftir að uppi'eisnin
hófst í noi'ðui'héruðunum hafði
fréttai'itari Daily Mirror í Lú-
anda það eftir liðsforingja
nokkrum, að hann gizkaði á
,,að við höfum di’epið 30,000 af
þessum „skepnum“. Sennilega
eru eftir 100,000 af þeim sem
eru á bandi hermdarverka-
manna og vinna fyrir þá. Við
munum uppræta þá þegar
þurrkai’nir byrja eftir h.u.b. sex
vikur“. Ýkjur? Fi'éttaritari frá
Observer sem ski'ifaði blaðinu
svo fi'á Lúanda, segir svo 22.
júlí: „Allar líkur eru á að tala
þeirra Afríku.manna, sem horfið ■
hafa og ekkert til þeirra spurzt,
sé um 50.000, þó landar þeii'ra
hér í borg segi að talan muni
véra tvöfalt hærri“. Fréttaritari
Mirrors hefur lýst framferði
hvíti'a við blökkumenn. Hann
sá hvar einum þeirra var kast-
að niður af þaki á sex hæða
húsi. „Skammt þar frá sá ég
hvar svartur maður vay bók-
staflega slitinn í tætlur af
skrílnum — hvítum skríl".
Time segir svo 19. maí: „í Lú-
anda fói’u flokkar hvíti’a manna
í leit að vopnum í fói'um Afr-
íkumanna og skutu þeir 33
menn aí handahófi. Talsmaður
stjórnarinnar var hreykinn af
þessu afi'eki".
Svo mikil var heiftin í hin-
um hvítu að stjórnin sá sig til-
neydda að stöðva aðfarir þeirra.
20. maí, mcira en þremur mán-
uðurn eftir að ái’ásin var gerð
á Sao Paulo, — segir frétta-
ritai'a Sunday Telegraph í Lú-
anda svo frá:
„Ógnaröldin og morð án
dóms og laga á blökkumönn-
um hafa nú loksins vei'ið
stöðvuð — og það var ekki
almenningsálitið sem fékk
því valdið, heldur ótti vald-
hafanna við það að her
þeirra mundi taka sér alræð-
isvald. í staðinn hafa kbmið
villimannlegar „varúðavráð-
stafanir11, Qg hefur þeirn
einnig verið beitt í suður-
hluta landsins, þar sem allt
var áður með friði og
spekt.
Fjöldahandtökur hafa far-
ið fram hvað eftir annað.
1500 voru teknir í Lobito-
hérðai einu saman (400 km
suður af Lúanda). Engar
fangabúðir eru á þessu
landsvæði, svo vitað sé. Hið
eina fangelsi, sem þar er,
tekur ekki nema 100 fanga,
svo enginn skilur hvað orð-
ið hefur af blökkumönnun-
um, sem handteknir hafa
verið, nema sá gi'unur sé
réttur að þeir séu allir dauð-
ir.
Meðal handtekinna eru
kennai'ar, assimilados og
næi'i'i því hver einasti
blökkumaður, sem er læs.
Það hefur bótt nægja til
handtöku að eiga lestrarbók,
útvarostæki eða iafnvel ekki
annað en í'eiðhjól. Stundum
hafa svartir prestar verið
sendir til Portúgal að tilefn-
islausu að bví er virtist, en
í rauninni er þetta þáttur í
þeirri viðleitni að vai'na
blökkumönnum þess að
koma sér uap hæfum for-
ustumönnum".
Það hefur verið margstaðfest,
að þessai'i villimennsku, að út-
rýma hverium menntuðum
blökkumanni. sem hugsanlegt er
að gæti orðið foi'ustumaður
bióðar sinnar. hafi verið beitt.
í júlí höfðu bandarískir meþód-
istar, sem s+m'fuðu í Angóla,
fregnir af því að 17 innbornir
prestar hefðu failið fvrir hendi
Port.úgala, en 30 aðrir væru í
fangelsi og að 90 vantaði. (í
bréfi til The Guardian, 18. júlí
frá C. J. Pársons stai'fandi hjá
trúboðsfélagi batista).
Um ástandið á vxgvöllunum í
norðurhluta landsins, sem lok-
aðir eru aðkomuinönnum má
gera sér nokkra hugmynd af
framburði þeiri'a tíu þúsund
flóttaxnanna sem fói'u yfir
landamærin inn í Kongó.
„Gangandi, ha.ltrandi, óttaslegn-
ir flóttamenn hafa streymt í sí-
fellu yfir landamærin — 800 á
dag til jafnaðar — síðan upp-
reisnin hófst. Allir hafa þeir
sömu sögu að segja um
grimmdai’æði Portúgala". Trú-
hoðar, sem snerú heim, áögðu
syo frá áð unnið væri markvisst
að því að evðileggja þorp í
Angóla norðan'mrðu. oft með
bví að kasta á hau eldsprengj-
um úr lofti. eða napalmspi'engj-
un eða jafnvel tundursprengj-
um.
Á síðustu íimm mánuðum heíur meira verið
skriíað um Angóla en á öllum þeim öldum sem
liðnar eru síðan portúgölsk skip steíndu íyrst
inn ána Kongó fyrir 479 árum. Samt er óvíst
að almennur blaðalesari, hve áhugasamur sem
hann kann að vera, geti gert sér þess fulla grein
af þessum blaðaskrifum, hvernig málum er hátt-
að í þessu landi þar sem hinir kúguðu hafa gert
uppreisn, en kúgararnir tekið á móti. Bæði í
Portúgal og Angóla er hin strangasta ritskoðun,
fréttaritarar fá ekki að fara frjálsir ferða sinna,
þetta afar víðlenda og fjarlæga land er flest-
um ókunnugt, allt þetta veldur þeim miklum
erfiðleikum, sem vill vita hið sanna um at-
burðina sem gerzt hafa í þessu landi á þessu
tímabili. Hér mun verða reynt að sýna hvernig
ástandið er og hvernig horfir um átökin. Grein-
in er þýdd úr brezka vikuritinu New Statesman.
Höfundur hennar, Basil Davidson, er víðkunnur
fyrir rit sín um málefni Afríku.
STAÐREYNDIR
Eftir BASII, DAVIDS0N
Fyrst skal telja fáein atriði úr
landafræði og sögu þessa lands
mönnum til glöggvunar. Ný-
lendan Angóla, sem í orði
kveðnu kaliast fylki úr Portú-
gal, er álíka víðlend og öll
Vesturevrópa. Af íbúunum eru
200.000 innflytjendur frá Portú-
gal (flestir bændur) en 4,5
millj. innborinna afi'íkumanna.
Landið heitir eftir afrísku ríki
sem Poi'túgalar fundu á 15. öld,
og fram á miðja nítjándu öld
höfðu þeir Íítil sem engin yfir-
í'áð neinstaðar í landinu, nema
helzt úti við sti’endurnar þar
sem þeir náðu bezt til. „Eign-
arnám og friðun“ landsins
byrjaði ekki svo að orð sé á
gerandi, fyrr en fyi'ir tæpum
hundi'að árum. íbúar landsins
reyndu að spyrna á móti eftir
megni, og gerðu þeir margar
uppreisnir, en af þeim er sú
mest, sem nú stendur yfir, —
jafnvel meiri en hin fi'æga
uppi'eisn Ovimbúndúmanna ár-
ið 1902, eða uppreisn Bakongó-
manna árið 1913.
Það var í kring um 1950 sem
Angólabúar hófust handa um
að binda endi á þrældóm sinn
á plantekrunum inni í landinu.
Plantekrueigendur snerust á
móti, ,en samt varð breyting á.
Alger ánauð breyttist smátt og
smátt í „tímabundna ánauð“,
og þetta dulbúna þrælahald
hefur varað við síðan. Það er
stutt lagaákvæði, sem skyldar
hvei'n fulloi'ðinn, vinnufæran
karlmann (nema fáeina assini-
ilados, blökkumenn sem tekið
hafa upp siði Portúgala) til að
ráða sig hiá hvítum vinnuveit-
enduiri sex mánuði af árinu.
Þessi lög hafa ætíð vei'ið mis-
notuð, og mai'gur verkamaður,
sem kallað er að hafi af frjáls-
um vil.ia ráðið sig, en hefur í
rauninni verið rænt með of-
beldi eða verið teki-nn til fanga
að undirlagi yfirvaldanna, losn-
ar ekki úr slíkri ánauð fyrr
en eftir rnörg misseri.
Hcnrique Galvao höfuösmað-
ur. sem gerður hafði verið að
eftirlitsmanni í nýlendunum,
hefur lýst þessu með fáum en
skýrurn ;orðum í skýrslu til
stjórnar Salazars árið 1947:
„Að suniu leyti er ástand-
ið (í Angóla) verra en af-
dráttarlaust þrælahald. Þar
sem það viðgengst, gengur
hinn innborni kaupum og
sölum eins og skepna, og
það er í þágu eigandans að
fara ekki verr með hann en
húsdýrin, svo hann vinni
honum því meira gagn. En
hér er hinn innboi’ni ekki
seldur, heldur tekinn á
leigu, enda þótt hann kall-
ist frjáls maður. Og vinnu-
veitandinn skeytir því engu
þó hann veikist og deyi
meðan hann vinnur hjá hon-
um, því þó að svo fari er
jafnan auðvelt að ná í ann-
an.“
Gegn þessu höfðu innbornir
engin lög sér til verndar. Þeim
hefur ekki verið leyft að hafa
neina stjói'narfai'slega ábyrgð.
Aðeins lítill minnihluti nýtur
nokkurx’ar menntunar. Læknis-
hjálp hafa þeir vai'la neina.
Stjórn Salazars hefur vanrækt
íiest nema fyriiiitninguna.
Fyrsta mótsnvrnuhreyfingin
kom uon á siötta tug aldarinn-
ar og var í fyi-stunni veik og
leynileg. Afiiskir menn inn-
bornir fóru ásamt portúgölsk-
um stjórnai'andstæðingum að
hóoast saman í Lúanda og öðr-
um borgnm, „til að ræða að-
stöðu sma“ og hvemig hún yrði
bætt. Hvar sem lögreglan vax’ð
vör við het.t.a. hurfu þessár
menn ýmist inn í dvflissur eða
fangabúðir svðst í landinu eða
úti á eviunni Sao Tomé. En
ekki stöðvaðl bet+a samtökin.
Árið 1957 mvndxiðust leynileg-
ir stiórnmálaflokkar — hinir
helztu þeirra hétu Movimento
Pooular de Libertacao de Ang-
óla og Uniao das Populacoes de
Angóla.
Þessu var svarað bæði í Ang-
óla og PortúBal með hví að
herða á kúguninni. Árið 1960
voru 45 Afríkumenn og s'ö
Portúgalar dæmdir fvrir ,.þ1óð-
bæt.tulena starfsemi". Leyni-
dómstóM dæmdl menn í hai'ðar
refsinear. Meðal Afríkumanna
sem handteknir voru í iúní. var
séra Joaouim Pinto de Andr-
ade. afrískur ráðunautur hins
MÁLSINS
Fyrri Wuti
kaþólska ei'kibiskups í Lúanda,
og dr. Agostinho Neto,. afx'ísku^'
rithöfundur og skáld, .doktor í
læknisfræði j og . andlegur ,for-
ustu.maður hinnar nýju and-
spyrnuhreyfingar.
Fyrsta blóðbaðið
Handtaka Neto varð uppþaf
mikilla tíðinda. Han.rr. var fraÆi-
ur meðal innborinna Angóla-
búa og þó einkum hjá ætt-
bálki sínum í Kimbúndú, og_
talinn vera leiðtogi þjóðar sinn-
ar í sókn hennar til bjartari-
framtíðar. Eftir .að hapn var
handtekinn. barst til Evrópu á-
væningur af fi'egnUm um ínót-
mælahóngöngu og eftii-fylgjandi
f.iöldamorð framin af portú-
gölskum herflokkum sem sehd-
ir voru á vettváng. og'var þetta'
staðfest fiórum mánuðum síðai’-
með greinargerð sem barst"til
London, en heimildarmannsins-
get ég ekki. Rximsins vegna er
ekki unnt að birta bessa grein-
argerð í heild, en bár er frá
bví skvrt að borpsbúár' nokkrir
frá béraðí Netos fýrir.. sunnan
I ,úand.a hafi komi.ð ti'l Catela
8. júní til a.ð krefiSst þess áð'
hann yrði. látinn laus. en her- .
flokkur hefði verið sendur. *á
mót.i beim með skioun um að
skióta á þá„ og he+ðu 30 veríð'
skotnir og enn fleii’i sæfðir.
Daginn eftir fóru .hessh’ samu
hermenn til Icalo og Bengo,
— boroanna sem menn þessir
voru. frá, og dránu þar ' eða
handt.óku hvei'n sem þeir.
fundu.
Aftur dró til tíðinda^stutlu
seinna norðar, ( lándihu. í júlí
var hinn belgiski hhtti Kongó
gerður að lýðveldi. Þetta kveikti
óðara eldmóð hiá Angólabúum.
Bakongómenn í norðui'hluta
landsins komust að því að
frændur beirra.í hinuni írahska
hl.uta Kongó hefðu fengið'
frelsi, og einnig frændur þeii'ra:
í hinum befgíska hluta lands-
ins. Nú , fpru menn að hópast.
sáman í frumskógunum..
Allt árið 1960 ióksfr ólgan
svo við lá að .unD0 út '.syði.-
Hverig mönnum vap . i.nnan-
brlósts má siá af ,;fregn. fi'Á.-afr-ff
ískum nresti í I.úandxx
neyðist ég aftur til að þegja
um heimildarma'nninn.) Honum
tókst að' lauma á' vin sinn sem
var áð fara til Nígeríu, bréfi
til vinar síns í Lóhdon.
„Útgöngubann eftir kl. 10
e.h. hefur verið lagt á alla
Afríkumenn. En þó að ekki
hina hvítu, muni verða út-
rýmt. Flugvélar æða um —
og fljúga lágt — til þéss að
hi'æða fólkið. Meii'i og meii'i
brögð eru að því að ski'ifuð
séu slagorð á veggi, svo sem
Angola Iivere (Angóla
frjálst)".
Þessax’i sívaxandi ólgu svör-
uðu Portúgalar á sama hátt og
jafnan áður. Þeir hertu á tök-
unum. Þeir gerðu ráðstafanir að
miskunnarlausum hópmorðum.
En ekki voru uppi’eisnarmenn
því samþykkir að láta leiða sig
eins og-lömb til slátrunar. 1
febrúar 1961 gerðust þau tíð-
indi að mótspyrnan magnaðist
til fulls, breyttist í uppi'eisn.
Fyrstu atbuiðir uppi'eisnar-
innar gerðust 4. febi'úar, en þá
voi'u mótspyrnumenn svo
hvekktir orðnir að þeir svör-
uðu í örvilnan sinni í fypsta
sinn ofbeldi með ofbeldi. Hópar
Afríkumanna sóttu að fengels-
inu §ao Paulo í Lúanda. Þeir
komu lögreglunni að óvörum
ny virðast ekki hafa misst nema
Kort af Angóla o g nágrannalönclum.
sé orðið svo framorðið, að-
eins ef sól er 'sétzt, mega
þeir búast við hrakningi af
hendi lögreglunnar 'eðá jafn-
vel handtöku . . . Tnnfluttir
menn telja innbornum trú
um að ófriður milli hvítra
og svai’tra sé yfirvofandi, og
að öllum blökkiimönnum,
sem óhlýðníst' 'Portúgal og
ekki. taki höndufn sámán' við
sjö menn í þessari fyrstu at-
lögu. önnur árás var gei'ð dag-
inn eftir, og. féllu þá fleiri. Her-
inn og lögi-eglan höfðu tekið
saman ráð . sín . ura nóttina,
vopnað innflutta menn og ráð-
izt ásamt þeim inn í hverfi
Afríkumanna og farið þar um
með barsmíðum og manndráp-
um án dóms og laga.
Sjónarvottur sem fór fi'á Lú-
JG) —i ÞJÖÐVILJINN —« fimmtudagur 31. ágúst 1961
Fimmtudagur 31. ágúst 1961 — ÞJÓÐVILJINN — (í