Þjóðviljinn - 10.10.1961, Qupperneq 6

•ðÐWIUINN
Utgcfandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. — ^ Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Siguröur Guðmúndsson. —
Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir
Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðust. 19.
Sími 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 50,00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Ríkisstjórn hefndarinnar
Cá atburður, er gerðist í ágústmánuði s.l., er ríkis-
^ stjórnin gaf út bráðabirgðalög um að fela seðla-
bankanum gengisskráninguna og breyta jafnframt
gengi krónunnar um 13,2%, mun vera hreint einsdæmi
í íslenzkri stjórnmálasögu. Fyrir utan það höfuðatriði,
að ríkisstjórnin skuli leyfa sér að draga s'vo þýðing-
armikið vald úr höndum Alþingis á þennan hátt,
hefur hún með slíku pennastriki valdið þeirri .óða-
aukningu verðbólgunnar, sem nú magnast dag hvern.
iMikið hefur verið reynt að afsaka þetta- með þeirri
fullyrðingu, að þær 11—12% hækkanir á kaupi, sem
knúðar voru fram í vor hefðu gert þetta nauðsynlegt.
Nú liggja fyrir ljósar sannanir þess, að þetta er full-
komin blekking, sem nú skal sýnt verða.
;að var margviðurkennt af stjórnarblöðunum í vor
að 6% kauphækkun gætu atvinnuvegirnir borið
bótalaust. Þetta var það sem þau hafa talið hinar
raunhæju kjarabœtur. Nú veit hver maður það að
kaupgjald er aðeins hluti framleiðslukostnaðar, dá-
lítið misjafn að vísu, en áreiðanlega allsstaðar minni
hlutinn. Nú varð kauphækkunin til verkamanna að-
eins tæplega helmingi hærri en stjórnarflokkarnir
töldu hægt að veita, á-n þess að verðhækkunum þyrfti
að valda. Það er því ekki nema aðeins tæpur helm-
ingur af hinni margumtöluðu heildarhækkun, sem
börf var að fá unn aftur Rieð hækkuðu verði, sam-
£\ cciix l nennmgum ríkisstjórnarinnar sjálfrar. En verk
hennar eru sannarlega allt önnu-r, sem bezt skýrist
með eftirfarandi dæmum.
U'yrir skömmu fór Eimskipafélag íslands fram á það
að mega hækka sína þjónustu alla um 10%. Um
þetta var háð hörð deila í verðlagsnefnd, þar sem fulí-
trúi Alþýðubandalagsins stóð einn á móti þessum
kröfum. Það stóð svo sem ekki á samþykki stjórnar-
flokkanna. En það athyglisverðasta varð það, að j afn-
jramt voru lagðar jram upplýsingar um að af þessum
10% hœkkunar kröfum stöjuðu aðeins 3,6% af fyrr-
nefndum kauphækkunum, en 6,4 af gengislœkkun-
inni. Samkvœmt því sem stjórnarliðið áður hafði hald-
ið fram að hœgt væri að veita 6% kauphœkkun, sem
yrði raunverulegar kjarábœtur, þá hefði aðeins helm-
ingur þeirra 3,6% sem þar um ræðir þurft að koma
fram í verðlaginu, þ.e. 1,8%.
'T'aka mætti mörg fleiri svipuð dæmi, en þetta verður
látið nægja. Það sýnir hvernig ríkisstjórnin hefur
vísvitandi gert ráðstafanir til að brjála efnahagskerfið.
Þegar fram er knúin dálítil kauphækkun, sem að
dómi hennar eigin málgagna hefði þurft að valda að-
eins 1,8% verðhækkun, þá notar hún þetta til þess að
lækka gengi krónunnar um 13,8%. Og síðan er sú
hækkun aftur notuð til þess að heimila atvinnurekend-
um eins og Eimskip að hækka þjónustu sína um 10%,
eða því sem næst sex sinnum meira. Er yfirleitt hægt
að hugsa sér fráleitari stjórnanháttu? Jafn vel þótt
einhverjir vildu halda því fram að atvinnuvegirnir
hefðu þurft að fá alla kauphækkunina endurgrei-dda í
verðhækkunum, þá er það staðreynd að gengislækkun-
in hefur þrefaldað þá uppþæð hjá Eimskipafélagi ís-
lands og sama mun gilda um flesta aðra. .
jþað sem núverandi ríkisstjórn gerir í þessu tilfelli
er að segja blákalt við. þjóðina: Af því að með
kauphækkununum voru gerðir hlutir, sem að okkar
dómi valda okkur erfiðleikum, hefnum við okkar með
því að gera aðr-a hluti, sem ma-rgfalda þessa erfiðleika.
Fyrsta viðbragð venj-ulegs manns er það, að hann spyr:
Er þetta hægt? Mun ekki þessi ríkisstjórn fó það að
launum, að hér eftir verði hún í stjórnmálasögu þjóð-
arinnar ætíð merkt með því ohugnanlega viðurnefni I
nkissVjómWéfbímfinar? 'ÍUt*m $9*1 íaí;i«íra ’ig

- 40* októher -1961
í dag, 10. október, er þess -minnzt, aö
lið’in er öld frá fæðingu Friðþjófs- Nan-
sen, vísindamannsins og mannvinarins,
eins af beztu sonum sem Noregur liefur
alið. ’!* 'j r 1-1*1 !#'IW|j
Friðþjófur Nansen vann brautryðj-
endastc-rf á sviði heimsskauta- og haf-
rannsókna cg 1 dýrafræði. Ferðabækur
hans eru í tölu sígildra rita. Svo mikla
hæfileika sýndi hann sem teiknari og
málari að fróðustu menn töldu aö hann
hefði átt að helga sig listinni óskiþtur.
Ómetanlegt starf vann hann þjóð sinni
á sviði stjórnmála og utanríkismála, þeg-
ar mest á reið 1905 við sambandsslit
Noregs og Svíþjóöar, svo og í fyrri heims-
styrjöldinni.
Allt þetta hverfur þó í skugga hins
mikla starfs er hann lagði* af mörkum
til eflingar alþjóðlegu samstarfi og sam-
hjálp á þriðja tug þessarar aldar; mann-
úðarstarf hans í þágu stríðsfanga, flótta-
manna og annarra nauðstaddra, ekki sízt
milljóna Rússa, sem hungurvofan sótti
heim á árunum 1921—1822 eftir heims-
styrjöld og borgarastríð, var einstætt.
Friðþjófur Nansen.
Friðhiófm’ Nansen fæddist á
Stóru-Fön á Vestur-Akri, rétt
norðan við Kristjaníu. nú Osló,
hinn 10. olctóber 1861. Þar ólst
hann upp og vandist snemma
útilífi og útiveru. 1 skóla >sótt-
ist honum námið vel. Hann
hlaut loflega einkunn-við gagn-
fræðapróf og stúdentspróf 1880.
I sögu, náttúrufrseði, , sem var
eftirlætisnámsgrein hans, teikh-
ingu. og stæröfræði lilaut hann
hæstu einkunn. •
Á stúdentsárum sínum, vorið
og sumarið 1882. fór -Friðþjófur
Nansen í sinn fyrstá rannsókn-.
arleiðangur til Jan Mayen á..
seglskútunní Víkingi. Um haust-
ið gerðist hann aðstoðarmaður
í Björgvinjarsafni og þar vann
. hann að fyrstu sjálfstæðu ra"nn-
sóknarstörfum sínum, en fjórum
árum síðar hélt hann til náms
við lífeðlisfræðistofnunina í Na-
- pólí á Italíu, og doktorsprófi
lauk hann 1888.
® Yfir meginjökul
Græniands ,
Hugmy.ndinni um að fara á
-skíðum j'fir þveran Grænlands-
• jökul sk.aut. fj'rst upp kollinum
í huga Friðbjófs N.ansens er ár
var .liðið frá leiðangri hans til
Jan Mayen. Grænlandsjökull
var þá ókannaður með öllu og
hugmyndir manna um hann
margvíslegar. Nansen vildi sjálf-
ur rannsaka þetta ókunna land
og taldi heppilegast að fara
förina á skíðum. Það var al-
mennt álit manna í Noregi, ef
undan eru skildir fáeinir vís-
indamenn, að Grænlandsleið-
angurinn væri hið mesta feigð-
arflan. Eitt af blöðum stjórnar-
innar lét svo um mælt, að eng-
in ástæða væri til þess fyr-
ir norsku þjóðina að greiða fé
til þess að styrkja „prívatmann“
til skemmtiferðar í Grænlandi.
öðrum fannst siðlaust að að-
stoða mann við að fremja sjálfs-
Framhald á 10. síðu
as
orðursins
Fáir munu þeir núlifandi ís-
lendingar vera, sem sáu Frið-
þjóf Nansen þegar hann stóð á
hátindi frægðar sinnar. Einn
þeirra var Jóhann J. E. Kúld
rithöfundur, og hefur hann rit-
að eftirfarandi grein fyrir Þjóð-
viljann.
Ég hafði ekki lengi dvalizt
með frændum vorum Norð-
mönnum á árunum eftir fyrri
heimsstyrjöldina, þegar mér
varð Ijóst hvaða maður það var
í Noregi, sem bar þá höfuð og
herðar yfir samtíð sína. Á þeim
árum gátu menn deilt um allt
milli himins og járðar, eins og
áður og .síðar. En þrátt fyrir
skiptar skoðanir í flestum mál-
um, voru þó allir Norðmenn
sammála um einn mann, og
það var Friðbjófur Nanpen.
Nansen var á beim árum ein-
iiigartákn norsku þjóðarinhar,
hafinn yfir atlt og alla. Hann
var hinn hvíti ás norðursins,
sem öll norska bjóðin dáði og
var stolt af. Þeear hér var
Jcomíð sögu,. hafði Friðþjþfur
Nansen að baki glæsilegan fer-
hlotið heimsfrægð fyrir rann-
sóknir sínar í norðurhöfum og
á jöklum Grænlands. Vegna
hinna miklu afreka þessa
mann-s, sem heimskunn voru,
svo og óviðjafnanlegrar glæsi-
mennsku, og gáfna, þá stóðu
honum allar dyr opnar jafnt
hjá konungum sem öðrum fyr-
írmönnum þjóða.
Þegar heimsstyrjöldinni fyrri
lauk 1918, og Evrópa lá í sár-
um eftir hið mikla blóðbað,
komu. fljótt fram í dagsljósið
hörmungar stríðsins, hungui’,
sjúkdómar og allsleysi. Þetta
voðalega ástand sem birtist í
hvað mestri neyð í Mið-Evrópu-
löndum, kallaði á hjálp heims-
ins.
Það var þá, sem hinn hvíti
ás norðursins ,reis upp í fullri
stærð sinni. Friðbiófur Nansen
hóf bá nýtt ævistarf. Hann
heyrði betta neyðarkall og brá
skiótt við. Nansen ferðaðist víða
um lönd, þar á meðal um
Bandaríki Norður-Ameríku,
hélt fvrirlestra. lvsti neyðar-
ástardínu og krafði um fiár-
framlög til hiálnar. Sarohiálp
sem kennd; hefur verið yið
Fram í ísnum.
fluttur til þeirra sein þjáðúst •
af hungri, læknishjálp- og lyf
veitt þeim sem þjáðust af-sjúk“ú
dómum. Þá eins og • ævinlega;
eftir stórstyrjaldir var -flótta-
mannavandamálið -érfitt> v-ið-
fangs, en Nansen > tók • það ’líka <
á sína -sterku arm’a:. Menn sem .. og'
höfðu engin skilríki; fengu hin
svokölluðu Nansensvegabréf, og.
þau voru tekin gild uná ailan
heim. Hér- h'afði; komíðó'fram >
á sjónarsviðið maður sem heim-
urinn varð að
Það var ekki
Rússlandi, ásamt nokkrum
brezkum togurum. Bretar svör-
uðu mcð. því, að senda her-
skipaflota til Hvítahafsins til
að vernda veiðar sinna togara
innan landhelginnar, en Rússar
tóku þá- togarana e.ignarnámi
sendu; skipshafpirnar heim.
Norska.. stjprnin kallaði Jiins-
vegar iá Friðþjóf Nansen og
spurði. • hann ráða. Nansen tók
að sér að.Iej'sa verkefnið. Hann
brá triskyndingu .; austur til
taká afllit '.’öl'.oí Moskvu.viog það er. haft fyrir
undarlegt'• þó:n satty; aö, hann . hafi komið þar
Noregur væri stolturmf því, að'“ seint um kvöld. En ,eins og
hafa alið-slíkan'SoniVl allsstaðar, þá:,,;stQðU' Rreml-
t ■uigutj ,xiRqo ’tRitíi múrar opnir, þegar það spurð-
Mer er minnisstætí^atvi^.frá., ist' hWr ýærí’þaf'á!!férð. Það
irinu 1923, sem Jysir fvel hyí- , er ■þátaWámá kvöld
árinu
líkur afburðarnað^r Jj^nsén (
var. Þá ura sutparjcl’ getþ ’sjpýyn
bolsévika...
landhelgisiín.u ,,í -. jLvijábafjU og’
vnr hún >
Þetta leiddi t.U þess. j
hópuy sélfang§^.;.v§®.tekb9n .jaj,.
haff'Wá’nsen ög ‘ Lehih 'gert út
um'þétfa inSl. ét'fax hæSta dag
vpfú- ’állir n'pfSkú selfangararn-
ir íátnih ‘iíiúsif-” óg :héi8ú af stað
til Nöfögs’jfet Nahséfi’kóhi heim
til- ‘Kfereýí,- riíe8' sáittning' með-
. feréis; fiSéiííl'*hgvhj?á8if£íneirskum
j Friðþjófur Trausti Valdimarsson
hinnar settu landhelgislínu
gegn ákveðnu gjaldi og settum
reglum um árabil.
í byrjun árs 1924 var skoll-
in á markaðskreppa svo erfitt
var með sölu saltsíldar í Nor-
egi. Þá var Nansen enn spurð-
ur ráða, og hann kunni einnig
ráð gegn því. Hann fór ennþá
í austurveg og seldi Rússum
meginhlutann af allri stórsíld-
arframleiðslunni, gegn víxlum
sem stjórn bolsévika gaf út til
tveggja ára. Það er sagt að
Nansen hafi sagt við stjórn
Noregsbanka, begar hann kom
til baka: Ykkur er chætt að
kaupa þessa víxla, þvi að beir
eru sama og gulltryggðir, þeir
verða áreiðaniega greiddir á
greiðsludegi að tveim árum
liðnum. Ég stend ábyrgur fyrir
því.
Að svo búnu kevpti bankinn
víxlana og greiddi norskum
framl.eiðendum síldina strax.
Þetta sýnir líklega betur
heldur en nokkuð annað hví-
líkur afburðamaður Nansen
var, bað efaðist enginn Norð-
m.aður um orð hans.
Ég sá Friðbióf Nansen aðeins
ei.nu sinni, og hó verður mér
hann minnisstæðastu.r allra
manna. Hann var með alhæst.u
mönnum og samsvaraði sér vek
beinvaxmn oa faf’nr-lirnaður.
glæsimenni f sinn. Höfuðið vn’’
sérstaFieea gáfnaleet, andli.t
frftt, svinnrinn breinu og heið-
ur. svo að segia mátti að baö
Jvst.i af honum. Þonnan mann
hlutu allir að hekkia úr innan
um búsnnair nnnnrra manna.
Nú á 100 ára afmnpli hessa
afreksmanns onr mannvinar bá
mun hans állss+aðar m’nnzt í
hinum siðmonntaða heimj, sem
eins af bn•/1u spmim iarðarinn-
ar. ng sagan mun> blessa- hans
Minningarkveðja
xilusém?jlanaköniiuðiu' og> hafði ^Nansen var stofnuð, roatur vartoíiVeiðuiiKfog finttur til rhB&tRnotlwselföngaiurh íit voiðaií Siiimanrov'nafHiv luiBtií.Jtuaioia töv
r== Olgeir Eyjólfsson
gg — H^FN 4. okt. 1961.
== í dag fór fram minningarat-
höfn um skipverjana sjö sem
H= fórust með vélbátnum Helga
== þann 15. september sl. Ég get
HH ekki látið hjá líða >að kveðja
== þá með fáum orðum. Það hefur
= skeð hér sem stundum vill
S verða í sjávarplássum, þar sem
Hp afkoma manna byggist að
== mestu leyti á sjávarafla, að at-
== vinna fólksins er goldin með
|§! lífi þeirra hraustu drengja, sem
= gera sjósóknina að sínu ævi-
5=1 starfi, og þetta er það sem að-
== standendur sjómanna mega
5S alltaf búasfc við. Þótt sjóslysum
= hafi farið fækkandi hin síðari
H1 ár vegna aukins öryggisútbún-
= aðar og betri skipastóls, þá eru
þó alltaf einhverjir á hverju
'íáti'.hsem ’sjáuánibakiBlá&fwmurh
sínum í hina votu gröf hafsins
Og hér hefur það hörmulega
skeð að seaia má að fjórir
vaskir drengir hafi farið úr
sömu fjölskyldunni. Eiginkonur
hafa rnisst menn sína, foreldr-
,ar syni, börn feður og systkini
bræður.
Þegar ég minnist þessara
manna er mér oft efst í huga
æskufélagi minn Biarni Run-
ólfsson, enda held ég að öllum
sem kynntust honum hafi orð-
ið sú minning kær. Þegar ég
flutti hingað á Höfn 19 ára
gamall varð Bjarni fljótt 'einn
minn bezti kunningi þótt hann
væri dáiítið yngri en ég, enda
vorum við báðir sama sinnis í
landsmálapólitík og höfðum
ungir tekið ákveðna afstöðu í
þeim málum. Bjarni var vel
gefinn, léttur í skapi, bráð-
fyndinn og jafnlyndur. Ég minn-.
ist margra ánægjustund.a í fé-
lagsskap hans í Ungmennafé-
laginu Sindra. Og þótt hann
færi ungur að heiman, fyrst í
skóla í Neskaupstað, síðan í
Stýrimannaskóiann í Reykja-
vík og gerðist svo stýrimaður á
oiíuskipunum, þá var alltaf
jafn gaman að' hitta hann að
máli.
Ég hitti hann nokkrum sinn-
um í Reykjav'k er ég sat þar
alþýðusambandsþing. Hann
hafði mikinn áhuga fyrir því
sem þar gerðist, enda áttu
verkalýðurinn og lágiaunastétt-
irnar hug hans allan. Einu
sinni hitti ég hann er yfirmenn
skipa höfðu staðið í verkfalli,
þá var á honum að heyra að
hann hefði fremur kosið kaup-
hækkun til handa þeim sem
iægst væru launaðir heldur en
yfirmönnunum, þótt hann
sjálfur ætti þar hlut að máli.
Ólafur bróðir Bjarna var að
nokkru ólíkur honum í skapi.
Hann var meiri alvörumaður í
daglegri umgengni og hafði
ekki til að bera hið leikandi
létta viðmót Bjarna, þótt hann
væri hinn ágætasti félagi.
Hann byrjaði ungur að stunda
sjóinn eins og þeir bræður
allir, og tók við skipstjórn á
bátum eftir ,að hann hafði lok-
ið prófi úr Stýrimannaskólan-
um. Aldrei vann ég undir hans
stjórn en vel gæti ég búizt við
að gott hafi verið að vera sjó-
maður hjá honum, enda var
hann líka aflasæil formaður.
Þá vildi ég aðeins minnast
Olgeirs Eyjólfssonar sem var
mágur þeirra bræðra. Þar fór
iíka hinn ágætasti . drengur.
Þótt hann hafi ungur byrjað
að vinna sjóvinnustörf, þá átti
veran á sjónum ekki vel við
hann og var hann því ofast
landmaður við báta, og í nokk-
ur ár lagði hann sjósókn á hill-
una og gerðisl vélsjóri hjá
frystihúsi Kaupfélags A-Skaft-
fellinga, þar til hann keypti
vélbátinn Helga á móti Ólafi
mági sínum.
Það er erfitt að skilja þau
rök lífsins, að þó þeir, þessir
þrír vinir og mágar, væru
tengdir traustúm böndum, þá
skyldu leiði'r þeirra allra þurfa
að liggja saman í dauðann
svona ungra.
Trausta Valdimarsson hafði
ég lítið þekkt þótt hann hafi
dvalið hér álllengi og róið með
þeim föðurbræðrum sínum, en
ekki er vafi á því að þar fór
dugnaðarmaður.
Eg mromst þess að Einar
Pálsson byrjaði sín störf við
sjóinn í baitingaskúr hjá mér,
er ég var meðeigandi í vélbát.
Sá ég bað fljótt að þar var
dugnaðarmannsefni þó rólynd-
ur væri og ekki mikill á ferð-
inni. -Enda reyndist það svcPver
hann fór unsur á s’óinn að
hann var dugnaðarmaður. Voru
þeir Ólafur miög samrýmdir og
þv: oft sarrrskipa.
Birni Jóhannssyni kynntist
ég lítið en samt nóg lil þess
að sjá að þar fór drengur góð-
ur og hinn efnilegasti í alla
staði.
Bragi Gunnarsson byrjaði
ungur að stunda sjó og mun
hafa verið dugandi sjómaður
enda dugnaðarfólk í hans ætt.
Það má segja um þá Braga
og Trausta að þeir höfðu tæp-
lega hlauDÍð af sér gönuskeið
ungdómsáranna og því erfitt
fyrir bá sem ekki þekktu þá
því betur að sjá hvað í þeim
bjó.
Það er v:’st oftast venja að
Framhald á 10. síðu.
Ólafur Ruuólfsson
Bjarni Runólfsson

£ J '■ÞJÓMfttáiV&vm WÖStótegöiplflo októbtœaMQth4
ÞriðítóagBifólflci oatóhíasiá»^«4 Þaö©3MUB&S*£>Uí ^ | a