Þjóðviljinn - 21.12.1961, Page 13

Bern
Bernharð Stefánsson: —
ENDURMINNINGAR,
ritadar af honum sjálf-
um. Útgefantli: Kvöld-
vökuútgáfan Akureyri.
V
Hér um ræðir endurminning-
ar þess stjórnmálamanns, sem
einna lengst helur átt sæti á
Alþingi Islendinga eða frá
1923—1959. Bókin hefst á hans
íyrstu minnum ásamt skýrslu
I um ættir til beggja handa og
*' ekki staðar numið fyrr en við
•; lýðveldisstofnunina 1944. Að
/ lokum eru hugleiðingar um
■;i æskilegar stjórnarskrárbreyt-
ingar, svo að tryggja megi bet-
ur lýðræði í land.i en gert er
með núverandi skipan. Lesmál
er 297 bls., og síðan kemur
nai'naregistur, sem tekur yfir
11 bls., því að margir koma
við sögu, svo sem vænta má.
Auk þessa eru í b.ókinni 35
myndir aí fjölskyldu höfundar
og nánum ættmennum, vinum
og samstarísmönnum. Frágang-
ur allur er hinn myndarJegasti
og vandaðasti. Þó hefur bókin
ekki með öllu sloppið við lýti
af völdum prentvillupúkans.
Margt mælir með því, að bók
þessi þyki girnileg til fróðieiks.
Bernharð á stóran kunningja-
hóp, og í þeim hópi hefur hann
hlotið mjög almenna viður-
kenningu sem skemmtilegur fé-
lagi og ekki ólíklegur til að
bera minningar sínar f'ram í
því formi, að góð skemmtun
muni að. Þá mætti þykja auð-
sætt. að hann hefði frá ýmsu
sögulegu að segja, þegar hann
lítur yfir farinn veg af s.iónar-
hóli áttunda aldurstugar. Og sið-
ast en ekki sízt gerir maður
■ ráð fyrir því, að í b<'k hans
sé atlmikinn fróðleik að sækja
um íslenzk stjórnmál á skeiði
þeirra tveggja áratuga, sem
hann minnist sem albingismað-
ur í þessari bók sinni.
Still er látlav.s, en ekki svip-
mikill. 1 orðavaJi r’k'r helzt
til mikil fábreytni. Bílar eru
keyrðir endalaust, en aldrei er
þeim ekið, og fer sú sögn þó
miklu betur í íslenzku máli.
: Hér mundi Bernharð sagt hafa,
að hún færi mikið betur. Sú
málvil'a kemur títt fyrir í end-
urminningum hans, en sú þyk-
ir mér einna hvimleiðust þeirra
sem nú eru að ryðia sér til
rúms í daglegu tali. Frásögn er
skýr og greinileg og samband
atburða í tíma og rúmi Ijóst og
rökrænt. En reisn er ekki mikil
og spenna lægri en vænta
mætti í frásögnum af sviði
stjórnmála á síðustu árum þing-
- bundinnar konungsstjórnar á
Islandi. Bernharð virðist ekki
. hafa áttað sig á því, að sitt af
. hverju, sem okkur verðurminn-
f isstætt, þarf ekki að vera að
sama skapi hæft til frásagnar.
Bernharö_er gamánsamur mað-
ur og er'manna næmastur fyrir
hstrcenni iyndni.. 1 minninga-
safn sitt tekur hann ýmsar
gamansögur, ekki sízt úr sam-
kvæmislíii með starfsbræðrum
sínum og kunningjum. En svo
skemmtilegt sem það getur ver-
ið að minnast atburðarins, þá
getur það Verið ærnum erfið-
leikum bundiö að segja svo frá,
að gamanið njóti sín, hvort
heldur það er minni ráðherra-
kvenna hjá Magnúsi Toriasyni
eða eitthvað annað. Og ástæðan
er sú, að ýmislegt þess, sem
snjal.last er sagt, er fyrst og
fremst snjallt íyrir þá sök, hve
listrænt það íellur inn í um-
hverfi augnabliksins, og getur
svo farið, að það sé lítils eða
einskis virði að því augnabliki
liðnu, annars staðar en þar sem
það augnablik lifir sínu ódauð-
lega lífi í minningu þátttak-
anda. Bernharð fer til útlanda,
þegar hann er kominn á sex-
tugsaldur. Honum verður sú för
harla minnisstæð, hann man
hana skref fyrir skref og segir.>
hana nákvæmlega frá degi til
dags. En það bregður hvergi j
fyrir lifandi myndum, sem les-
anda verða minnisstæðar. Höf-
und brestur næmleika fyrir aí-
stöðu. lesandans.
Eftirtektarvérðastar eru frá-
sagnir hans í sambandi við op-
inber störf. Ein nálgast að vera
meistaraverk í allri sinni nekt
og látleysi. Það er þegar hann
sem settur útibússtjóri við Bún-
aOarbankann á Akureyri fékk
senda fyrstu upphæðina, 300
þús. krónur, rétt íyrir jólin
1930, þegar kreppan var að
heija innreið sína. Annars eru
frásagnir af þingmálum dauí-
ari en ég átti von á og minni
lróöléik til þeirra að sækja.
Nokkru spiilir hér um, hve per-
scnulegar minningar hans eru.
Fráscgnin verður víða ekki eins ;
skipuleg fyrir það, hve opinber-j
um málum og persónulegum j
er lítt haldið aðgreindum. A- j
hugi hans er meir bundinn mál-
um, sem varða hérað hans, en .
heildarstraumum í þjóðmálum. j
Bók hans gefur nákvæma i
skýrslu um það, hvernig einn j
vegarspottinn í Eyjafirði af j
öðrum kemst í þjóðvegatölu |
og hvað gert er í lendingarbót-
um út með firðinum að vestan-
verðu. Annars virðist frásögn
hans af gangi þjóðmála vera
• næsta tilviljanakennd og yfir-
borðsleg og það látið liggja í
þagnargildi, sem sögulegast er
þó í þróun mála. Þess er getið
í sambandi við þingkosningarn-
ar 1937, að Alþýðuflokkurinn
hafi tapað nokkrum þingsætum.
Hins er ekki getið, að þá fékk
Kommúnistaflokkurinn fyrst
þingmenn kjörna. Þess hefði þó
mátt geta til skýringar á tapi
Alþýðuflokksins, því að það
var ekki von, að Bernharð gæfi
þá skýringu, sem gat þó skýrt
hitt hvort tveggja, að. Alþýðu-
flokkurinn hafði glatað trausti
vegna samstarísins .við., Fram-
sókn. 'pstir hverjar kosningar
nelnir ‘hölundur nokkra ménn,
sem kosnir eru til þings í
íyrsta sinn hverju sinni, en
aldrei er nokkur kommúnisti
eða sósíalisti þeirra meðal, og
það er ekki fyrr en komið er
íram yfir 1940, að það kemur
ótvírætt í Ijós, að þeir eigi. setu
á þingi. Þrátt fyrir mikla hóf-
semi í írásögn dylst ekki, hve
mikla andúð höfundur hefur á
þeirri manntegund. Þegar hann
segir írá finnsk-rússneska
striðinu 1939, segir hann, að
„kommúnistar hér heimskuðu
sig auðvitað á því að verja at-
hæíi. Rússa“. Síðar lýsir hann
þó ánægju sinni, þegar Rússar
eru komnir með í styrjöldina
gegn nazistum, en ekki geíur
það honum tilefni tiJ. að hug-
leiða, hve horfur helðu orðið
aðra.r, ef Þjóðverjar heíðu feng-
iö að hreiðra um sig við landa-
mæri Rússlands í skotmáli við
Leníngrað.
Forvitnilegust í frásögnum
Bernhatós e*ai álök á ýrasurn
timumfj^ in^Jm ^'ramsól^Wr|r
llokksins. Þar fer mest fyrir á-
tökunum eftir 1930, sem ollu
siðar klofningi og leiddu til
stoínunar Bændaflpkksins,. _ og
svo hin síendurteknu átök við
Jónas frá Hriflu. Víða er skil-
merkilega skýrt frá, hverjir
voru með hverjum og hverjir
voru á móti hverjum. En það
er mjög þoku hulið, hver á-
greiningsefnin vóru. Þess er þó
getið um þá Hannes á Hvamms-
tanga og Jón í Stóradal, að
þeir hati gert sinn uppsteit
gegn bandalagi við Alþýðu-
flokkinn, aí því að þeir höfðu
pata af því, að þá ætti kaup
aö hækka í vegavinnu. Engar
ályktanir dregur Bernharð þó
af þessari staðreynd um stefnu-
ágreining, en telur persónuleg-
ar ástæður hafa valdið deilun-
um og kloíningnum. Hann tek-
ur það meira að segja beinlín-
is fram, að „bæjarradíkalarnir“
undir forustu Hermanns og Ey-
steins hafi sízt verið meira til
vinstri en hinir. Hið íhaldssama
stórbændasjónarmið, scm kem-
ur i'ram í andstöðu þeirra Jóns
og Hannesar gegn kauphækkun
verkamanna er svo samgróið
innsta eðli Bernharðs, að hann
áttar sig ekki á því, að það
geti verið undirrót að klofningi
í ílokknum. Greinilegt er, að
samúð hans er hægra megin í
þessum deilum, en atkvæðið er
vinstra megin, af því að sú
lausn var ílokknum fyrir beztu.
Nú bið ég góða lesendur að
taka orð mín um íhaldssemi
Bernharðs ekki sem hnjóðsyrði.
Gömul viðhorf til viðíangsefna
lífsins er einmitt hans sterk-
asta hlið og mesta prýði end-
urminninga hans. Hann er
bændahcfðingi 1 húð og hár.
Hann er eins og skapaður til
,að vera .leiðtogi síns héraðs, i
^Aiða fraiWúr vVpda sveitunga’
stnna ogr ltaldá úppi sóme:
þeirra með rausn og höföings-
skap. Fornar dyggðir okkar
bændasamfélags eru honum;
runnar í merg og blóð, og ein
þeirra dyggða er að verjast I
spillingaráhrifum breytilegs tíð-,vj|
aranda og framandi sjónarmiða. j
Það skín af hverri síðu bókar- ;i
innar, með hve mikilli alúö
hann gengur að hverju þvi
starfi, sem honum e.r falið á:|;
hendur af umbjóðendum sínum. , i
Það er þessi alúð hans í fé- ■
lagsstörfunum og innileiki fjöl-
skyldulífsins, sem öðru fremur
gerir þessa bók hans hugnæm- :
an lestur. En hann á erfitt aö'-j
átta sig í straumkasti þessararj
makalausu samtíðar. Skilningur;
hans á stéttamótsetningum auð-'J
valdsþjóðfélaga nútímans er /
mjög takmarkaður. Þess vegna’-
verða fyrirbæri eins og komm-'
únismi uppáfinning hálfgerðra”
vandræðamanna til að raska róo
og friði gamalla og góðra þjóð-
félagshátta.
I endurminningum eins og
þessum þykir oít orka tvímælis,
hve rétt er munað. Ég sé ekki,
að skortur þess muni verða
þessari bók að fótakefli. En
svona til gamans vil ég víkja
að því, er hann segir á einurri
stað um sameiginlega ferð okk-
ar með skipi til Reykjavíkur.
Við þá sögu get ég ekki á neinn
hátt kannazt. Hann segir þá
ferð í febrúar 1932 og segir mig
þá prest í Saurbæ. En þá var
ég ekki prestur í Saurbæ. en
þar með er ekki sagt, ,að ég
hafi ekki getað verið á íerd
fyrir Norðurlandi. Hann segir
Framhald á 14. síðu
ÚRIN ERU ÖDÝR
M i k i ð ú r v a 1
aí úrum
Eldhúsklukkur
Stcfuklukkur
V ekjaraklukkur
Elringar frá 1 5 kr.
Armbönd frá 1 0 kr.
Hálsmen frá 25 kr.

M , I Ð U R L a ii g a v e g i 3 9
Fimmtudagur 21. desémber 1961 — ÞJÖÐVILJINN
(13.