Þjóðviljinn - 21.12.1962, Blaðsíða 7

▼
ÞJÓBVILJINN
Föstudagur 21. desember 1962 -
Langt
Hannes Pétursson: —
STUND OG STAÐIR —
Helgafell. Rvík 1962.
Ekki þarf að kvarta um upp-
skerubrest á akri ijóðlistarinn-
ar. Rétt fyrir jólin koma Hann-
es og Jóhannes, Jón Helgason
og Þorsteinn, svo að nefndir
séu þeir stóru í stafrófsröð;
Davið og Guðmundur Böðvars-
son eru í fersku minni, en
Snorri og Tómas sjálfsagt á
næsta leiti.
1 dag er síðasta bók Hannes-
ar Péturssonar til umræðu.
Mikið breytist það skáld í lífs-
ins ólgusjó, og víst er allt
gott um það að segja að
skáldskapurinn hjakki ekki í
sama farinu. En hvar er nú
glæsibragur fyrstu bókar hans
eða seiðurinn „í sumardölum"?
Nú yrkir hann þung kvæði og
gleðisnauð, full af táknum, en
vel kveðin eins og jafnan fyrr.
Hann er einhvern veginn enn-
þá knappari og afsleppari en
áður, kaldari og fjarlægari. Ég
er ekki fyllilega búinn að sætta
mig við þennan Hannes; ég
kann að eiga það eftir.
Fyrsti hluti bókarinnar,
„Raddir á daghvörfum", eru
tilbrigði við tíu þjóðsögur.
Menn hafa verið að baksa við
að skýra þessi kvæði — þama
hefur hann þetta í huga, hérna
hef ég
á hann við hitt —. En bezt er
að forða öllu rósamáli við
hnjaski og leyfa hverjum að
leita og finna i listaverki það,
sem honum tekst. En svona rétt
til þess að sýna hve skilning-
ur á þjóðsagnaljóðum Hannes-
ar gæti verið margvíslegur,
mætti bæta þeirri tilgátu við
framkomnar skýringar að Ámi
á Hlaðhamri og athæfi hans
táknaði Portúgala í Angólu. og
þegar lesið er kvæðið um
Drangey kemur vitanlega ekk-
ert fyrr í hugann en „heiðna-
berg íhaldsins" sem annar á-
gætur Skagfirðingur hefur lýst
þannig, að lengi verður í minn-
um haft. En þetta eru sem sagt
tíu nafnlausar þjóðsögur, rifj-
aðar upp og þannig í pottinn
búnar að saga virðist búa bak
við hverja sögu, og getur les-
andinn svo spreytt sig á að
þekkja aðalsöguna og leggja
sinn skilning í hina sem felst
á milli línanna.
1 næsta kafla sem heitir
„Hinar tvær áttir“ eru megin-
stefin söknuður, heimþrá, von-
brigði, uggur. Við emm
borizt
Innan gripmáls órafjarlægra
vopna.
Ösýnileg þau vofa mér yfir
hvirfli
hirði sem brynnir lagðprúðum
ám við læk
leikur í blómsælum hvammi
aleinn á flautu.
Þessum ugg bregður oft fyr-
ir í bókinni; það mætti með
nokkrum rétti segja að hún
stæði í skugga „hins vopnbúna
dags sem er skollinn á“.
Skrímslin Mínotáros og Fenris-
úlfur eru á næstu grösum og
krumlur fálunnar i Drangey
láta enn á sér kræla í bókar-
lok þótt búið væri að gera þeim
skil í upphafi.
„Stund einskis, stund alls“
heitir þriðji kaflinn, sjö ör-
stutt kvæði, dálítið loftkennd
og reikandi eins og nafnið
bendir til: Hvers mega sín
orð ljóðsins? — Skoplitla þjóð
undir stórum himni vorborinn-
ar sögu. Eldlega hugsun hvað
dvelur þig? o.s.frv. En í næsta
kafla sem ber heitið „Staðir“
stendur skáldið aftur föstum
fótum á jörðinni og hér hitt-
um við endrum og eins að máli
okkar gamla góða Hannes Pét-
ursson. Ég tek sem dæmi kvæði
ort í Kaupmannahöfn „1 göml-
um húsagarði".
Sjónhverfing? Undur? Götunn-
ar gnýr þagnar!
Gekk ég inn í spegil þegar ég
sneri
úr straumþungri umferð stræt-
isins hingað inn?
Ég skynja húsin líkt og lands-
lag í draumi
ég laugast tíma sem er ekki
minn
Allt hér sem forðum. Engin
haust gátu firrt
hin öldnu tré því laufi sem
greinamar skrýðir!
Syngjandi flögra svölur og
þrestir um garðinn
og syngja þá, ekki nú. AUt
stendur kyrrt!
Bókinni lýkur á nokkrum
kvæðum sem höf. nefnir sonn-
ettur. Þar má enn lesa ýmis-
legt milli lína og marga lær-
dóma af draga, en oft hefur
mér við lestur þessara ljóða
orðið hugsað til þess sem skáld-
ið segir í kvæðinu „Útlegðin":
Langt hef ég borizt burt frá
þeim dögum er óx
í brjósti mínu sú veröld sem
augun litu.
Guðinn Janus sem nokkuð
kemur við sögu í þessari bók
hafði tvö andlit og horfði jafnt
fram sem aftur. Vonandi held-
ur skáldið tryggð við sinn upp-
runalega, heillandi tón, þótt það
horfi fram og nemi ný lönd.
Þórarinn Guðnason.
Islendingur kynnir sér vinnu-
brögð BERLINER ENSEMBLE
BERLÍN —
Erlingur E. Halldórsson, leik-
stjóri, hefur dvalið hér í Berlín
í þriggja mánaða boði mennta-
málaráðs Þýzka Alþýðulýðveld-
isins og kynnt sér vinnubrögð
Berliner Ensemble.
Fréttaritari blaðsins hitti hann
að máli í leikhúsinu fyrir
skömmu og lagði fyrir hann
eftirfarandi spumingar.
— Hver er tilgangur þinn
með dvölinni hér?
— Kynna mér vinnubrögð
Berliner Ensemble. Þegar ég
kom var verið að ljúka við
æfingar á „Dögum kommún-
unnar” eftir Brecht undir leik-
stjórn Wekwerths og Tensch-
erts, sem eru lærisveinar
Brechts. Ég fylgdist með sein-
ustu æfingunum á því leikriti,
sem var frumsýnt við mikið
lof snemma í nóvember.
Síðan var tekið til við að
æfa „Schweyk í annarri heims-
styrjöldinni” eftir Brecht undir
leikstjórn Erich Engels, sem er
gamall samstarfsmaður Brechts.
Ég hef fylgzt að heita má ó-
slitið með æfingum á því leik-
riti frá byrjun.
— Hvaða gagn hefur þú hs. j
af að fylgjast með æfingunum?
— Ég þekkti áður en ég kom
leikhúskenningar Brechts all-
náið, en hér hefur mér gefizt
kostur á að kynna mér þær
í reynd, sem skiptir miklu máli,
Erlingur E. Ilalldórsson
til þess að átta sig á leikhúsi
Brechts.
Tvímælalaust veldur miklu
um ágæti sýninganna, hversu
leikstjórarnir hafa mikinn tíma
til umráða og svo einnig hitt,
að hér er ekki einn leikstjóri
heldur tveir eða fleiri með
virkri þátttöku leikara. Og þó
að aðalleikstjórinn hafi úrslita-
orðið er honum ómetanleg stoð
að samvinnu hinna.
— Hver er menntun þessara
leikstjóra?
— Wekwerth t. d. var barna-
kennari og hóf leikstjómar-
starfið hjá áhugamönnum. Ten-
schert og Pintzka eru leiklist-
arfræðingar að menntun.
— Að hvaða leyti er þetta
leikhús sérstætt?
— Það leikhús, sem Brecht
keppti að, kallaði hann gjaman
leikhús vísindaaldar. í því hug-
taki felst afar margt: sam-
virkar vinnuaðferðir en ekki
stjömuleikur, mjög nákvæm
vinnubrögð, ekkert er sjálf-
sagt, hvert smáatriði skiptir
máli, mælikvarði allra hluta er
veruleikinn sjálfur. T. d. við
sviðsetningu „Daga Kommún-
unnar” var saga f rönsku komm-
únunnar rannsökuð og stuðzt
við samtíðaheimildir, ljósmynd-
ir og teikningar.
En að sjálfsögðu verður þessu
ekki svarað í fáum orðum.
— Hvað hefur þú kynnt þér
annað hér en starfsemi Berlin-
er Ensemble?
— Starfsemi frístundaleikara,
sem ég hef sérstakan áhuga á,
er hér með miklum blóma og
mjög örvuð af stjómarvöldun-
um. 1 mörgum iðjuverum eru
starfandi leikhópar, sem fá við-
urkenningarheitið verkamanna-
leikhús (Arbeitertheater), þegar
þeir hafa til þess unnið. Oft
vinna þessi verkamannaleikhús
undir handleiðslu atvinnuleik-
húsanna. Ég hef átt þess kost
að kynnast starfsemi þessara
leikhúsa og sjá sýningar þeirra.
Ennfremur fékk ég að fylgjast
með upptöku á útvarpsleikriti.
— Hvað segir þú um almennt
leikhúslíf héma í Austur Berl-
ín?
— Það fyrsta, sem manni
dettur í hug, er, að leikhúsin
eru afar mikið sótt. Berliner
Ensemble er hér engin vin í
eyðimörk. Af viðfangsefnum
annarra leikhúsa má nefna:
Biedermann og brennuvargana,
Vilhjálm Tell og Ræningjana
eftir Schiller, Florian Geyer og
Vefarana eftir Hauptmann, Lear
kóng eftir Shakespeare, Kirsu-
berjagarðinn eftir Tsjekhof,
Þjónn tveggja herra eftir Gold-
oni og Friðinn eftir Aristophan-
es o. m. fl. En áhugi minn hef-
ur verið mjög bundinn við Berl-
iner Ensemble, því tími minn
er naumur.
Ég er mjög hrifinn af um-
ræðufundum, sem leikarar og
leikstjórar halda nokkuð oft
með áhorfendum eftir sýning-
ar.
— Og hvað hyggst þú fyrir,
þegar þú kemur heim?
— Undanfarna tvo vetur hef
ég starfað hjá Bandalagi ís-
lenzkra leikfélaga víðs vegar
um landið, og ég býst við, að
ég geti haldið því áfram eftir
áramótin. Erfiðleikarnir eru
miklir, sérstaklega við leikrita-
valið, en dvölin hér hefur ver-
ið mér hvatning og lærdómur.
Og ég hlakka til að byrja á
ný. — Gág.
__________________- SÍÐA 7
Hlustað á Gríkki
Ein af þeim bókum sem út
komu í afmælisútgáfu Máls og
menningar er „Grískar þjóð-
sögur og ævintýri", Friðrik
Þórðarson valdi og þýddi.
Friðrik Þórðarson segir í eft-
irmála: „Varir mig að kunnug-
um þyki margt hér í lítilfjör-
legt, . en sakni annars bæði
skemmtilegra og frásagnar-
verðara og er það þá ekki
nema satt“.
Þessi stutta bókarfregn er
alls ekki skrifuð af kunnugum
manni; hinsvegar tel ég víst
að íáir lesarar muni taka undir
sjálfsgagnrýni þýðarans og á-
líta „margt lítilf jörlegt" í
þessu safni. Þvert á móti: þetta
er með aíbrigðum skemmtileg
og fjörleg bók, lesarinn leyfir
sögumönnum fúslega að leiða
sig um frjósöm lönd grískrar
söguskemmtunar og finnst að
hann heyri aðeins mjög minn-
isverð tíðindi.
Sögur þessar eru ýmsrar ætt-
ar. Fyrst fara ævintýri og eru
mörg af alþjóðlegum stofni:
skrímslið og stúlkan íagra,
slitnu dansskórnir prinsessunrv
ar og fleiri góðir kunningjar.
Á öðrum stað finnum við gam-
ansögur sem gerast án yfirnátt-
úrlegra atvika; ég vil nefna
„Enn er kóngur að“, sem seg-
ir frá kauðalegri frammistöðu
jarls nokkurs og soldáns hans
í kvennamálum, — þetta er
smellin saga og sver sig
skemmtilega í ætt við Gyllta
asnann, Tídægru og aðrar á-
gætar bækur Miðjarðarhafsins.
Síðari sögur bókarinnar eru
„grískastar"; eiga sér þó sjálf-
sagt ýmsar alþjóðlegar hlið-
stæður margar hverjar. Hér
kynnumst við grískri þjóðtrú:
draugum furðulega mögnuðum,
álfkonum, ógæfusömum í mann-
legu hjónabandi, glæpsamlegum
jólasveinum, óvinsælum skegg-
leysingjum og fleira fólki.
Fomir og nýir guðir koma einn-
ig mjög við sögu — bæði Dí-
onýsíos og Kristur.
Enn eru nokkrar sögur sem
lýsa á gagnorðan hátt ýmsum
raunum sem þessari ágætu
þjóð hafa verið sendar, svo og
þeim vonum sem lifa með henni
á hverju sem gengur. Tyrknesk-
ur jarl og grískur sveinn, sem
þjónar honum, á í fjallshlíð.
Sveinninn horfir yfir það fagra
Lakverjaland og stynur þung-
an: hann er angri gripinn þvi
áður réðu Grikkir þessum hér-
uðum unz Tyrkir tóku þau
ránshendi. „En það er trú mín.
enda letrar svo forn fræði vor,
að sú mun koma tíð er vér ráð-
um hér löndum að nýju“, seg-
ir hann við jarl. Jarl brást
reiður við, þreif steikartein og
rak ofan í jörðina og kvað
„Sérðu teininn þann arna. En
þann dag er þessi staður ber
laufgaðar greinar mun trú þín
rætast að hér muni Grikkir
ráða löndum í annað sinn“.
En að morgni næsta dags
hafði teiknninn skotið rótum og
stóð með allaufguðum greinum
og bar hátt yfir skóginn í hlíð-
inni“.
Ennfremur má lesa fróðlegar
sögur um það hvemig alþýða
brást við þegar brezkir heldri-
menn komu til landsins að
glápa á fom hof og safna fom-
gripum: „Englendingar eða
Mýlorðar eru ekki kristinnar
trúar, enda hefur enginn séð
þá gera krossmark fyrir sér.
Ætt þeirra er komin af fom-
um skurðgoðadýrkurum. Varð-
veittu þeir auðæfi sín í .kastala
og kölluðu Bræðraborg eftir
bræðrum tveimur er hann
reistu, konungssonum. En er
þau Kristur og María komu
hingað til landsins og lands-
menn allir tóku kristna trú,
þótti þeim í Bræðraborg hyggi-
legast að hypja sig á brott. Flutt-
ust þeir búferlum vestur í
heim, þar sem Grikkir kalla á
Frankverjalandi, og höfðu með
sér auð sinn allan. Af þeim eru
Mýlorðar komnir, og koma nú
austur hingað til Grikklands og
trúa á stokka og steina“.
Leikmaður á þess h'tinn kost
að gera grein fyrir sérkenni-
legum frásagnarstíl grískra
sagnamanna. Hann verður þess
var að ímyndunarafl þeirra get-
ur veríð einstaklega hraðfleygt
og óstýrilátt. Einnig þess, að
þeir gleyma ekki ýmsum „lág-
um“ smáatriðum: kóngur á
ekki aðeins syni og dætur, hann
á og hundrað kúa; illvirki þyk-
ist þurfa út að pissa þegar
hann finnur stund heíndarinn-
ar nálgast. Og oft þykist maður
finna skyldleika við íslerizkar
hugmyndir í þessum gríska
sagnaheimi: draugar virðast
furðulega magnaðir suður þar,
einnig forlagatrú. Okkur finnst
einnig við þekkjum vel þann
bónda sem ekki gat tollað í
himnaríki sakir forvitni og fé-
lagslyndis, finnst við hefðum
vel getað búið hann til sjálfir,
þótt svo sá fomgríski ferju-
maður Karos sé önnur aðal-
söguhetjan.
Þýðingar Friðriks Þórðarson-
ar eru ágætt afrfk. Hann hef-
ur samið þeim stíl sem er mjög
skyldur okkar þjóðsögum og
hefur á honum fullkomið vald.
Málfar hans er einfalt og
sterkt. — A. B.
Barnabækur
Menningarsjóðs
Það er ekkert vafamál að
meginþorri þeirra barna- og
unglingabóka, sem út eru gefn-
ar hér á landi hefur alvarlega
spillandi áhrif á lítt mótaða
lesendur sína. Mun jafnvel ekki
fjarri sanni að margar þessara
bóka séu sízt betri um þetta
en rit þau er gengið hafa und-
ir samheitinu sorprit. Veit ég
ekki hvort þar er verra amer-
ískar hasarbækur eða vellur
þær sem kallaðar eru skáldsög-
ur fyrir ungar stúlkur.
Er ekki kominn tími til að
haft sé eitthvert eftirlit með
því hverskonar rit hér eru gef-
in út og auglýst sem bama-
bækur, en bamabókaútgáfa ku
vera orðin einn arðvænlegasti
atvinnuvegur á landi hér, og
einn af þeim féu sem ber sig
án opinberra styrkja. Má því
segja að jólin séu haldin bam-
anna vegna i fleiri en einum
skilningi.
Sumir kunna að segja að
ekki sé hægt að bjóða bömum
til lestrar alvarlegar bókmennt-
ir, því þau skilji þær ekki, og
fái þvi ekki notið þeirra. Sjálf-
sagt er nokkuð til í því, en
margur býr að fyrstu gerð, og
skiptir áreiðanlega miklu hvers-
konar lestrarefni börn venjast
á í æsku. Og þótt þau gleypi
ekki þyngri bókmenntir þegar
í stað, kemur skilningurinn
smám saman síðar meir. Ekki
vildi ég t.d. hafa farið á mis
við það, að læra lestur á aðra
eins bók og þjóðsögur Jóns
Ámasonar.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
hefur lengi misjöfn verið, en
nú hefur hún rekið af sér
nokkurt slyðruorð með útgáfu
tveggja íslenzkra bamabóka.
1 lofti og læk, nokkrar dýra-
sögur eftir Líneyíu Jóhannes-
dóttur, og Spói, stutt saga eftir
Olaf Jóh. Sigurðsson eru hvort
tveggja mjög viðfelldnar bæk-
ur og vel fallnar til lestrar
þeim, er fremur kjósa að í-
huga hlutina, en lifa í glóru-
lausum taugaspenningi. Saga
Ólafs Jóhanns fjallar um gor-
geirinn sem þykist of mikill og
vitur til þess hann geti verið
Framhald á 9. síðu.
i
i
1
í
t
t