Þjóðviljinn - 06.01.1963, Blaðsíða 6

g SÍÐA
Þ.TÓÐVIL.WNN
Sunnudagur 6.
janúar 1963
Ágreiningurfer
vaxandi á milli
USAogEBE
Komin er upp mjög alvarleg deila milli Banda-
ríkjastjórnar og Efnahagsbandalagsins um tolla-
mál. Landbúnaðarráðherra USA hefur sakað EBE
um að undirbúa svonefnt „dumping“ á landbún-
aðarvörum, þ.e. selja með tapi í stuttan tíma til að
koma keppinautunum á kné, en hækka svo verð-
ið stórlega, þegar markaðirnir eru unnir.
Meöal bandarískra stjóm-
málamanna ríkir nú svo mikil
gremja í garð forystumanna
Efnahagsbandalags Evrópu, að
fréttamenn telja að aldrei frá
stríðslokum hafi leiðtogar USA
verið jafnharðorðir um vestræn-
ar þjóðir og nú seinustu dag-
ana. Undirrót þessarar deilu er
sú ákvörðun EBE að leggja all-
háan toll á innfluttar banda-
rískar landbúnaðarvörur, sem
eru yfirleitt mjög ódýrar vegna
offramleiðslu þar í landi. Lönd-
in í EBE og þá sérstaklega
Frakkland eru andvíg þessum
ódýra innflutningi, en tollmúr-
amir, sem nú hafa verið reist-
ir gera bandarískar landbúnað-
arvörur svo tíl ósamlceppnis-
hæfar á markaðnum.
Bandaríkjamenn eru þó sér-
staklega reiðir yfir því, að EBE
virðist einnig ætla að knýja
önnur lönd í Vestur Evrópu og
nýju ríkin í Afríku til aðsneiða
hjá bandarískum matvörum.
EBE og þá fyrst og íremst
Frakkland vill einoka matvöru-
söluna. í mikjum hluta Vestur-
Evrópu og Afríku, en Banda-
ríkjamenn fullyrða, að verðið
verði lækkað í stuttan tima
(dumping), meðan verið sé að
ryðja keppinautum úr vegi. en
verði síðan hækkað stórlega
aftur og muni hafa versnandi
lífskjör í för með sér í lönd-
um Vestur-Evrópu að Frakk-
landi undanteknu.
Stökk úr 25
km. hœð í
fallhlíf
Þessi ungi maður heitir Evg-
ení Andrééf og er majór í sov-
ézka flughernum. Hann situr í
Aðalflugmálahúsi Moskvuborg-
ar og segir fréttamönnum frá
því afreki sínu að kasta sér
í fallhlíf niður úr stratósfer-
unni — úr tuttugu og fimm
kílómetra hæð. Þetta stökk er
heimsmet.
★ Um jólahelgina sigraði Aust-
urríkismaðurinn Franz Gam-
weger í alþjóðlegri skíðastökk-
keppni í Bavos. Hann stökk 69
og 75 metra og fékk 215.2 stig.
Herbert Schmid frá Sviss varð
annar með 204.7 stig (72 og 66
m.\
USA óttast „ringulreið“
Bandaríski landbúnaðarráð-
herrann, Orville Freeman, hélt
fyrirlestur fyrir nokkrum dög-
um í Chicago Board of Trade
og ræddi landbúnaðarstefnu
EBE. Hann sagði, að í ráði væri
að auka landbúnað í Frakk-
landi stórkostlega, og þegar
væri hafin gífurleg aukning á
hveitiframleiðslunni. Einnig
verði ræktun suðrænna ávaxta
aukin stórkostlega, en ávextir
frá Kaliforníu, Flórída og ísra-
el muni verða útilokaðir.
Freeman ræddi einnig ráða-
gerðir EBE um „skipulagt
dumping". Þessari sýndarvcrð-
lækkun verður ekki aðeins
stefnt gegn bandarískum af-
urðum, sagði ráðhcrrann, held-
ur einnig gegn vesturevrópsk-
um þjóðum utan EBE. Eftir á-
kveðinn tíma mun svo EBE
hækka verðið langt upp fyrir
það, sem nú er á matvörum í
Evrópu. Freeman fullyrt'i, að
slík þröun myndi hafa í för
með sér „ringulreið á hinum
alþjóðlega matvörumarkaði“.
Bandaríkjamennimir eru einn-
ig gramir, vegna þess að þeim
þykir samninganefndarmenn-
irnir frá EBE vera hrokafullir
í framkomu. Kunnur þingmað-
ur í bandarísku nefndinni, sem
ræddi við EBE, sagði opinber-
lega, að leiðtogar EBE svöruðu
sanngjömustu tillögum „með
hlátri“! Og franski landbúnað-
arráðherrann lýsti því yfir við
bandaríska ráðherrann, Free-
man, að amerískar matvörur
„ógnuðu sambandi EBE við
þjóðirnar í Afríku", — með
öðrum orðum: Frakkar yrðu
að hafa einkarétt á matvöru-
sölu í þessum ríkjum.
EBE gengur aftur á bak
Eftir að ráðherrann hafði
lýst óánægju sinni með stefnu
Efnahagsbandalagsins, bætti
hann við: „Efnahagsbandalagið
í dag gengur aftur á bak“.
Bandaríkjamenn eru sérstak-
lega reiðir vegna þess, að þeir
hafa boðizt til að lækka tolla
á vömm frá EBE, ef bandalagið
hækkaði ekki tolla á vörum frá
USA. En EBE svaraði þessu
tilboði með því að reisa tolla-
múra í stíl við gamaldags,
þröngsýna verndarstefnu, segja
Bandaríkjamenn.
Samkvæmt upplýsingum ráð-
herrans hafa Bandaríkjamcnn
nú í huga að stórhækka toll á
vörum frá EBE. Verzlunarstríð-
ið er að hcfjast. í Bandaríkj-
unum er einnig rætt um, að
stjórnin muni bdita áhrifavaldi
sínu í löndum utan EBE til að
skaða útflutning bandalagsins.
Og meir og mcir er nú rætt
um, að USA og Bretland muni
hafa forystu um stofnun nýs
efnahagsbandalags, er muni
keppa við EBE.
Ef slíkt bandalag verður
má heita víst, að Norðurlöndum
og þá um leið fslandi verður
örugglega boðin aðild. Þá er
taflinu snúið við, og spurning-
in er þá ekki Iengur, hvort fs-
Iand eigi að gerast aðili að
EBE, heldur hvort fsland eigl
að gcrast andstæðingur sexveld-
anna!
Stórhneyksli í listalífí Norðmanna —
Nútímafíst borin saman við
bamateikningar og apakrass
Joan Miro „Figúra” 1955.
Málverk eftir 13 ára stúlku á fávitahæli
Það er víðar en í Sovétríkjunum sem deilt er
um abstrakt málaralist. Um árabil hafa deilurn-
ar staðið á Vesturlöndum, og nú seinast í Noregi
varð mikill hvellur í hópi listamanna, er opnuð
var í Osló samanburðarsýning á verkum fræg-
ustu abstrakt málara heimsins og teikningum
smábarna, apa og fávita.
Það var Norðmaðurinn Knut
Brodin, sem stóð fyrir sýning-
unni í hinni virðulega bygg-
ingu listafélagsins í Osló, sem
byggð var á 18. öld, og sýning-
in var, nefnd „Rabbel og
kunst“, sem mætti kalla á ís-
lenzku „Klessuverk og lista-
verk“. Sýning þessi vakti
meiri hneykslun og umtal í
blöðum en nokkur dæmi eru
áður um í menningarlífi Norð-
manna. Margir listamenn og
gagnrýnendur töldu Brodin hafa
unnið mikil helgispjöll með þvi
að hengja upp verk eftir Klee,
Kandinsky, Miro og margra
aðra mestu listamenn heims-
ins við hlið „listaverka", sem
shimpansinn Kongó í dýragarð-
inum í London hafði gert eða
Lennart, sex ára gamall dreng-
ur, Lone þriggja ára eða fá-
vitar og böm, sem orðið höfðu
fyrir andlegu áfalli,
26 málarar, aðallega abstrakt-
menn, vildu að sýningin yrði
sniðgengin, en gagnrýnandi og
leiðarahöfundur sama blaðs voru
oft algjörlega ósammála um
réttmæti sýningarinnar. Fjölda-
margir kröfðust þess, að sýn-
ingunni yrði lokað, aðrir heimt-
uðu, að stjóm listafélagsins
segði af sér, og enn aðrir vildu,
að höfðað yrði mál gegn Brodin
fyrir að vanvirða listamennina.
Fullyrt var, að þeir reiðustu
hefðu undirbúið samræmdar
aðgerðir gegn sýningunni og
stefnt að því, að ryðjast með
valdi inn í sýningarsalinn og
rífa apateikningarnar í tætlur.
Fjárhagur listafélagsins í
Osló. sem áður var mjög slæm-
ur, er nú aftur orðinn góð-
ur.
Hver var
tilgangurinn?
Nú munu sjálfsagt margir
halda, að tilgangur sýningar-
innar hafi verið að sanna, að
abstrakt málaralist sé svo ó-
merkileg, að smábarn og jafn-
vel api geti leikið eftir lista-
mönnunum. Og listspekingar á
Morgunblaðinu munu sennilega
álykta sem svo, að nú séu
kommúnistar teknir að ófrægja
abstraktlistina samkvæmt skip-
un frá Krústjoff. Þess vegna er
vissara að taka það fram, að
aðstandendur sýningarinnar
kunna vel að me.ta abstraktmál-
aralist. Með sýningunni voru
þeir ekki að vekja athygli og
umræður um gildi verkanna,
heldur benda á athyglisverð
einkenni í sálarlífi listamann-
anna.
Knut Brodin er fæddur í Sví-
þjóð, stundaði þar tónlistarnám
og varð píanóleikari. Um skeið
kenndi hann teikningu á tón-
listarskóla íyrir böm í Stokk-
hólmi, og þá furðaði hann sig
á, hve margt er líkt með nú-
tímalist og vissum skrefum í
þroskaskeiði barna.
— Listamaðurinn í dag er
vandamál geðlæknisfræðinnar,
segir Brodin í viðtali við danska
blaðið Information, og takið
eftir, að ég segi listamaðurinn,
ekki listin. Það er þetta vanda-
mál, sem ég vildi vekja at-
hygli á, án þess að ég ætli að
reyna að leysa það. Og vanda-
málið er til eins og sjá má af
því, að úr sálarlífi mannsins
koma fram í teikningum á-
kveðnar táknmyndir, sem skapa
myndræna undirstöðu.
Myndsköpun
smábarna
Þessar undirstöðumyndir koma
ljóslega fram í „list“ bama og
apa, þar sem engin áhrif frá
fínheitum listanna komast að,
og við getum fylgzt með þró-
un bamssálarinnar stig af stigi
með því að athuga táknmyndir
barnanna.
Smábarn með nokkra litkrít-
armola fer að krassa heilmikið
á blaðið, án þess að gæta nokk-
urs skipulags, en þó heldur það
sig nokkurn veginn innan við
ramma pappírsins — ef það
stingur þá ekki krítinni upp í
sig og gleypir hana.
Síðar birtist hringur í teikn-
ingum barnsins, og á næsta
stigi fer það að gera strik,
sem smám saman fá á sig mynd
nefs, munns og augna í and-
liti manns; tveir fætur koma
í ljós, — og bamateikningin
af manni er orðin til.
Næsta skref er ferningurinn,
sem breytist í hús, og nú fyrst
koma fleiri hlutir inn í heim
barnsins; — barnið byrjar með-
vitað að tjá sig.
Það er almennt viðurkennd
kenning í barnasálfræðinni, að
bamið heldur sig við krass- og
klessuverkin eins lengi og heili
þess reynir ekki að koma skipu-
lagi á hlutina. Þessu má líkja
við húsbyggingu, þar sem bygg-
ingarefnið liggur hvað innan
um annað við lóðina. Síðan er
grunnurinn lagður: hringurinn.
Barnið fer að kannast við: það
táknar ég-ið í teikningunni af
„manni“. Hringurinn verður
þannig táknmynd fyrir hugtakið
ég, en túkn umheimsins er fer-
hyrningurinn, sem táknar um
leið móðurina vegna útsýnis
barnsins, í myndfræðinni
tákna lóðréttar línur hreyfingii,
láréttar línur og ferhymingar
ró, en hvöss hom og dökki lit-
urinn táknar árekstur.
List apanna
Vinir okkar, apamir, höfund-
ar verkanna, sem mest er deilt
um, ná aldrei því stigi, að þeir
kannist við sig og geti tjáð sig
í myndum. í bókinni „The Bio-
logy of Art“ (Líffræði listarinn-
ar) segir dr. Desmond Morris
frá shimpansanum Kongó úr
dýragarðinum í London, sem
hann hefur gert athuganir á í
þrjú ár og fullyrðir, að apinn
hafi sýnt vissa tilhneigingu til
myndbyggingar. Fengi hann í
hendur pappírsörk með fer-
hyrningi lengst til hægri, gerði
hann hliðstæð tákn lengst til
vinstri á örkina. Á stórar papp-
írsarkir teiknaði hann stórar
myndir og á lítil blöð minni
teikningar. Af litum notaði
hann aðallega rautt og rauð-
gult til skiptis.
Desmond Morris hefur með
samanburði á klessuverkum
Kongós og hinum ósjálfráðu
stefnum nútímalistar, action
painting og tachisma, komizt að
þeirri niðurstöðu, að „maður-
inn sé í myndsköpun sinni kom-
inn á það stig, þar sem áhuga-
mál hans eru í grundvallar-
atriðum (basically) hin sömu og
shimpansanna".
Leiðir á
veröldinni
Brodin tekur ekki eins sterkt
til orða og Desmond Morris.
Hann lætur sér nægja að hengja
upp myndimar til þess að vekja
athygli á þessu rannsóknarefni,
en einnig telur hann, að skýr-
ingin á því hvers vegna nú-
tímalist er eins og hún er, sé
leiði margra listamanna á um-
heiminum.
Klee, Marc, Malewitch og
Framhald á 3. síðu.