Þjóðviljinn - 27.01.1963, Page 9
Sunnudagur 27. janúar 1963
ÞJÓÐVILJINN
SlÐA 9
ser
Fyrir nokkru var sagt frá
því 'í sovézkum blöðum, að
kona ein frá borginni Nísjní
Tagíl, Roza Kúlésjova gæti
lesið blindandi venjulegan
prentaðan texta með fingur-
gómnum, svo og greint liti
einstakra hluta. Þóttu þetta
mikil tíðindi sem vonlegt var.
Fræðimenn komu fyrst með
allskynsamlegá kenningu á
þessu fyrirbæri: Roza hefur
mjög næmt snertiskyn, og
henni tekst að finna fyrir yf-
irborði bókstafanna. Aðrir
sögðu: hún hefur óvenjunæma
tilfinningu fyrir hita og Ijósi,
hæfileika til að sundurgreina
með einhverju móti efnasam-
setningu þess sem þreifað er
á. 1 nóvember var Roza til
rannsóknar í læknisfræði-
stofnun í Sverdlovsk, og þar
komust menn að þeirri niður-
stöðu, að í henni hefði gerzt
sérstæð aðlögun snertitauga
að ljósgjafa.
1 byrjun desembermánaðar
var Rozu boðið til Moskvu og
hún rannsökuð í lífeðljsfræðj-
stofnun Akademíunnar. Þar
komust menn að þeirri ótrú-
legu staðreynd, að undir húð
Rozu Kúlesjovu, eða ef til vill
í sjálfri húðinni eru nokkurs-
konar sjónfæri.
Fyrsta tilraunin sem gerð
var, miðaði að því að gengið
yrði úr skugga um það hvort
Roza gerði greinarmun á ljósu
og dökku aðeins eftir því
hvemig yfirborð hlutarins
væri. Mynd var kastað á hálf-
gagnsætt gler — vegna þess
að með því móti er sjálft yf-
irborð ýmissa hluta flatarins
alls ekki háð því hvaða ljós
fellur á þá. Og þrátt fyrir
þetta gat Roza greint að
dimma og ljósa bletti er hún
lagði fingur sína að glerinu..
Af þessu mátti aðeins draga
eina ályktun: að fingurgómar
Rózu námu einfalt Ijós —
K með öðrum orðum: þeir sjá.
* Allt var þetta í senn svo ein-
falt og svo ótrúlegt, að til-
raunamennirnir sjálfir gátu.
varla trúað á árangurinn.
En varúð vísindamannanna
sagði til sín: máske er hér
sncmr Ærtr jr ÆHW jnmw ÆKST
Mikla athygli hafa vakið frásagnir um unga rússncska konu frá borgiinni Nísjní Tagil Cozu
Kúlésjovu: Það kemur á daginn að hún hefur auga á hverjum fingri í bókstaflcgum skiilningi.
Hún Ies blindandi venjulegan bókartcxta, sömuleiðis skynjar hún lit með hinum sérkennilcgu
fingruni sínum. 'Væri’ þcs’siTiona íslénzk myndi hún að öllum líkindum öðlast ðulargáfur á
skammri stund og valda miklum andlcgum hræringum.
ekki um ljósskjmjun að ræða,
heldur einfaldlega hár-
fín skynjun hitabreytinga. Þvi
hinir ljósu partar flatarins
eru — þó ekki sé nema um
hundraðasta hluta úr gráðu
að ræða — „hlýrri“ en þeir
dökku. Þessi vandi var leystur
með aðstoð tveggja, sérstakra
ljósfiltra. Fyrst var brugðið
upp fyrir framan ljósgjafann
filter sem hleypti ekki í gegn
infrarauðum (hita-) geislum
— Sem fyrr gat Roza greint
dökka og ljósa bletti. Síðan
var settur upp filter sem
hleypti ekki í gegn ljósi en
infrarauðir geislar gátu hins-
vegar komizt í gegnum hann
nokkurnveginn hindrunar-
Á tjaldinu kom fram
„hita“mynd, en
áður gat Roza ekki
skynjað hana. Þannig var
kenningunni um hárfínt hita-
skýn kollvarpað — eins og
kenningunni um næmt snerti-
skyn hafði verið kollvarpað
áður. Eina skýringin sem eft-
ir var var sjón — sjón í fing-
i
Þegar þessi niðurstaða var
fengin var ákveðið að rann-
saka möguleika þessarar sjón-
ar.
Eins og kunnugt er, er
skarpleiki sjónar okkar háður
þéttleika ljósnæmra elementa
á nethimnu augans. Því var
næst spurt hvort hægt væri
að tala um „skarpleika sjón-
ar“ í fingrum Rozu Kúlesj-
ovu — eða hvort um væri að
ræða aðeins eitt „ljósviðtæki"
í hverjum fingri. Tilraunir
veittu einnig svar við þessari
spumingu. Með aðstoð sér
stakra teikninga — lína úr
punktum, sem komið var fyrir
í ýmsri fjarlægð — var það
staðfest að á hvern fermilli-
metríi fingurgómanna voru
um það bil tíu ljósnæm ele-
ment. Tíu á hvern!
Næsta vanda var einna erf-
iðast að leysa: Með hvaða
móti greinir Roza Kúlesjova
milli lita. Eins og kunnugt er.
er i hverju „prikj" manns-
augans þrír ljósviðtakar: einn
bregst betur en aðrir við blá-
um lit, annar við rauðum,
þriðji við grænum. Hver þess-
arra viðtakara „finnur“ einn-
ig aðra liti, en miklu ver en
aðallitinn.
Liturinn hefur áhrif á við-
takara, og þeir gefa frá sér
tvö eða þrjú merki. Úr þess-
um merkjum og innri afstöðu
þeirra vinnur heilinn svo og
ákeður litinn. Gulur litur ert-
ir til dæmis grænu og rauðu
viðtakarana, og það þýðir að
„gul áhrif“ má fá fram með
því að blanda saman grænum
lit og rauðum í vissum hlut-
föllum. Einnig þetta er gert í
litljósmyndum, ,eða i litkvik-
myndum 'þar sem augað er
einfaldlega blekkt með því að
blanda grunnlitina prjá í
hauðsynlegúm hlutföllum. Á
svipaðri blekkingu byggist sú
aðferð sem notuð er til að á-
kveða línurit ljósnæmis
hverra hinna þriggja Ijósvið-
takara. Til þess er helmingur
ákveðins flatar lýstur með
hreinum lit, til dærnis gulum,
en hinn helmingurinn með
blöndu úr grurmlitum — í
þessu tilviki rauðum og græn-
um. Og er þeim þá þannig
blandað að báðir hlutar flat-
arins verði óaðgreinanlegir.
Síðan er gengið úr skugga um
það hvaða hlutfall er á milli
þeirra lita sem koma í stað
hins hreina litar, og ákveða
þannig hvernig hver ljósvið-
takaranna nemur þá. Einmitt
á þennan hátt var Roza Kúl-
esjova rannsökuð.
Niðurstaðan var þessi: í
fingrum hennar eru þrír Ijós-
viðtakarar, og línurit ljós-
næmis þeirra samsvarar ná-
kvæmlega þeim sem eru í
augum okkar.
Með hverri tilraun kom bet-
ur í ljós hve líkir fingur Rozu
eru sjónfærum okkar. Ef
skyndilega eru höfð skipti á
rauðum lit og gráum þá sjáum
við bláan — og fingur Rozu
brugðust eins við. Það er
sömuleiðis vitað að augað er
alltaf á hreyfingu, þótt við
tökum ekki eftir því — ef sú
hreyfing stöðvast hættum við
einfaldlega að sjá. Eins er
með Kúlésovu — til að sjá
hlutina verður hún að hreyfa
fingurna.
Nú geta menn spurt: allt er
þetta forvitnilegt, en hefur
þetta nokkra praktíska eða
vísindalega þýðingu?
Hin „önnur sjón“ Rozu Kúl-
ésjovu hlýtur að vekja athygli
fulltrúa ólíkra sérgreina. Þeim
sem fást við líffræðilega þró-
un ætti hún að hjálpa að
skilja hvernig ljósskyn og lit-
skyn varð til, hvemig þau
störfuðu í upphafi. Vefjafræð-
ingar munu rejma að komast
að því hvernig hin nýju sjón-
element eru byggð. Tauga-
fræðingar fá yfir sig margar
gátur: hvernig merki um ljós
og liti berast til heilans,
hvernig þau eru ráðin og
hvemig þau virka í samstarfi
við önnur merki. Ennfremur
er eftir að svara þeirri spum-
ingu sem þýðingarmest er:
hafa aðrir menn ljósnæma
fingur, eða er þetta mjög
sjaldgæfur eiginleiki?
Meira verður ekki um þetta
sagt á þessu stigi málsins. En
allir sérfræðingar sem til hafa
verið kvaddir eru sammála
um að þessi merka uppgötvun
sem getur borið margvíslegan
vísindalegan og praktískan á-
rangur, sé öll að þakka Rozu
Kúlésjovu einni. —
eríir banet
Sigríður Hagalín í hlutverki sínu.
Leikflokkurinn Gríma mun
senn hefja sýningar á leikriti
eftir Jean Genet; það nefnist
Vinnukonurnar.
Það er autt sviðið í Tjarnar-
bæ. Vigdís Finnbogadóttir bið-
■jr viðstadda að láta ímyndunar-
aflið koma til sín: hér á að
/era stofa, frönsk og úrkjmjuð.
\Tei, leiktjöldin eru ekki komin
■pp ennþá — en þau gerir Þor-
rímur Einarsson, leiksviðsstjóri
jóðleikhússins. Það verða
ýrstu leiktjöld sem hann gerír
yrir leiksýningu hér á landi.
Leikstjórinn, Þorvarður
lelgason, kemur skálmandi og
vartar yfir kulda í húsinu:
Etlið þið að gera konurnar
línar þerklaveikar? — Það
ru nefnilega aðeins þrjú hlut-
erk í þessu verki — og allt
ænhlutverk. Með þau fara
<ríður Hagalín, Bríet Héðins-
■ttir og Hugrún Gunnarsdótt-
•; þær Bríet og Hugrún luku
ámi við leikskóla Þjóðleik-
ússins í vor leið.
Æfing á að hefjast klukkan
sjö — og það er ekki langur
tími til stefnu því frumsýn-
ingin verður á þriðjudagskvöld.
★
Þrjú kvenhlutverk segirðu. Er
þá ekki verkið tómt níð um
kvenfólk?
Nei, Þorvarður bar á móti
því. Leikritið væri alls ekki
þannig skrifað. Og því mætti
heldur ekki gleyma, að Genet
vildi sjálfur að strákar lékju
þessi hlutverk. En leikstjórinn
sem hann upphaflega að
skrif. ■ sig tók það ekki í
mál, og það hefur víst aldrei
verið gert.
— Leikritið og efni þess?
— Þar segir frá Frúnni og
tveim Vinrtukonum hennar, sem
ljúga sig í sátt við sitt eigið
auðnuleysi. Þetta er þeirra
harmleikur í lífinu, þær geta
ekki annað, þeim eru öll sund
lokuð. Þetta er annað leikritið
sem Genet skrifaði, það var
frumsýnt 1947 og vakti mikið
hneyksli. f því kemur fram 'sú
aðferð sem hann hefur miklar
mætur á og notar til dæmis í
„Svalirnar“ sem nú eru frægar
um mörg lönd: að nota leik
innan leiksins. Allan fyrri part
verksins eru vinnukonurnar „að
leika sér að leika“.
Höfundurinn — einhver
helzti avantgardisti Frakka.
líklega fræknastur þeirra sem
eru af franskri ætt. Þið vitið
kannske að þetta er illmenni
og skepna — eða var það að
minnsta kosti. Hann hafði verið
dæmdur í ævilangt fangelsi fyr-
ir ýmisleg afbrot; þar skrifaði
hann bækur sem gengu manna
á meðal, líklega fjölritaðar
enda mjög óvenjuleg lesning.
Þar til Obeliskútgáfan var kom-
in af stað fyrir alvöru. Þessar
bækur urðu til þess að ýmsir
menntamenn . og rithöfundai
sendu forseta lýðveldisins beiðm
um að honum yrðu gefnar upp
sakir, og var það gert. Einr
þeirra var Sartre — hann hefu:
skrifað mikið rit um heilag-
leik og píslarvætti Genets, og
álítur hann hinn sanna exíst-
ensíalista. Hitt fylgir ekki sög-
unni, hvort Genet tekur skil-
greiningar meistarans góðar og’
gildar.
Ekki hefur frétzt annað en
hann hafi látið af öllum ó-
spektum síðan hann slapp úr
fangelsi — nema þá hómó-
sexúalisma.
— Það væri rétt að minnasi
á það, Þorvarður, að við ætlum
að hafa stutta kynningu á höf-
undinum áður en sýningin hefst
— eins og við gerðum þegar
við sýndum Luktur dyr eftir
Sartre.
— Hver flytaert
— Þorvarður Helgason og
Erlingur Gíslason.
— Og hver þýddi leikinn?
— Vigdís Finnbogadóttir.
Já, segir Vigdís, þetta er
þriðja leikritið sem við sýnum:
í fyrra vorum við með Luktar
dyr og Bicdermann og brennu-
vargarnir eftir Max Frisch. Svo
lásum við upp íslenzkt leikrit
eftir Halldór Þorsteinsson —
það gekk ágætlega, þvi var vel
tekið.
Við erum seinna á ferðinni á
þessum vetri en við ætluðum
— en satt að segja er erfitt að
halda þessari starfsemi gang-
andi: allir meðlimr Grírnu eru í
vinnu annarsstaðar, öll vinna
sem unnin er er sjálfboðavinna.
Verstu erfiðleikamir, segir
'■■orvarður, erú í því fólgmr að
bafa ekkert heppilegt húsnæðí.
Þar af leiðir að æfingarnar
verða alltof stuttar. 1 stað þess'
ið æfa fjóra tíma í senn eins
og við þyrftum, getum við ekki
náð nema svo sem tveggja tíma
æfingum — og erum með þetta
hér og þar í bænum. Það væri
tiltölulega auðvelt að koma
upp sýningu á 4—6 vikum ef
við hefðum eðlilegan æfinga-
tíma. Og helzt ætti æfing að
standa sex stundir.
/ ★
Vigdís segir: Markmið okkar
var alltaf þa'' að þessi starf-
semi gæti orðið íslenzkri leik-
ritun að gagni. I fyrra sendum
við öllum meðlimum rithöf-
undafélaganna tveggja bréf, þar
sem við báðum þá að senda
það sem þeir kynnu að hafa
falið í skúffum sínum. Ég verð
nú að segja, að undirtektir voru
heldur dræmar. Þó fengum við
níu leikrit frá fimm höfundum,
þar af voru tvær konwp. O?
tveir ungir menn, sem ekki hafa
birt neitt eftir sig, og eru ekki
í rithöfundafélögum. Það er enn
ekk> afráðið um sýningar á
Framhald á 12. síðu.