Þjóðviljinn - 30.04.1963, Qupperneq 7

Þriðjudagur 30. april 1963
HðDVIUINN
SIÐA 7
1883 -1963
Fangaverðirnir skyldu afhenda Svejk herprestinum Otto Katz
en drnkku sig fulla á lciðinni og voru sjálfir fengnir fanga sínum
til gæzlu. Svejk: Jæja nú vitiö þið að minnsta kosti að stríð
er ekki til að leika sér að. Ég hef lent í vandræðum, eins og þið,
en loksins hefur gæfan brosað við mér eins og maöur segir . .
— Jósef Lada prýddi Svcjk þeim ágætu myndum sem síðan hafa
fylgt honum um allan heim.
Tékkneski rithöfundurinn Jar-
oslav Hasek hefði orðið átt-
ræður í dag 30. apríl. En hann
varð ekki gamall maður, dó ár-
ið 1923, ekki fertugur orðinn,
frá því verki sem bar nafn
hans út um alla veröld — Æv-
intýrum góða dátans Svejks í
heimsstyrjöldinni.
Hasek byrjaði snemma að
skrifa — þegar fyrir aldamóf1''
hafði hann markað fyrstu spor
sín á ritvellinum. Hann vann
þá, sem og oft síðar, við ymis
blöð, og fékk brátt töluvert
nafn sem hvass og fyndinn
penni. Hann skrifaði frósagnir
og kjallaragreinar úr daglegu
lífi, og snemma gerðist hann
meistari hinnar stuttu ádeilu-
sögu. Margar þessara , sagna
voru að efni til skrýtlur úr
daglegu lífi, og oft voru bær
hlaðnar töluverðu pólitísku
púðri ýmissar ættar — napur-
legum staðreyndum um það
austurríska yfirvald sem í bann
tíð þrúgaði Tékka. um her og
kirkju. um ættarhroka og bióð-
rembu., um skriffinsku og fleiri
gömul og góð viðfangsefni.
1 þessum anda er til dæmis
dæmisögusafn hans „Dýragarð-
urinn minn“. Þar segir frá
merkilegum kristilegum krafta-
verkum — eins og þegar 280
þúsund veggjalýs. sem hrjáðu
heilagan Eusebius. marséruðu
mórgun nokkurn. er hann hafði
gert heita bæn til guðs gegn
þeim, út úr klefa hans í skipu-
legri halarófu og á haf út. I
annan stað er getið um ágæt-
an lögregluhund sem ekki
hlaut forfrömun og nafnbótina
Yfirhundur vegna þess að hann
- lét lögregiuna hlaupa apríl. en
þessháttar gaman er bannað i
öryggisþjónustunni. Þar er og
lögregluhur)dur sem rekinn er
úr þjónusWini með skömm
fyrir að færa höfuðsmanni sín-
um hinn heilaga fána herfylk-
isins i stað handklæðis. Sömu-
leiðis er vikið að hryssunni
Lolu: „Næsta dag var hún seld
til slátrunar. Rétt áður en hún
var sleginn af’ Sagði hún virðu-
lega við gamlan. haltan Vall-
aka: „Ég banna vður að þúa
mig. því ég er hin eldflióta
Lola, alin upp í Chateau d’ill:
ég hef unnið fyrstu verðlaun <
hindrunarhlaupi í Mainz oh
bikarkeppnina í Braunsch-
weig“ . . Það mætti tilfæra
mörg svipuð dæmi — en það
sem mestú móli skiptir er. a'
allar virðast bessar sögur rök
réttur og beinlíni'
undirbú--' •'ð hví að Hvi>’
gæti skrifsiö höfuðverk sitt.
Heimsstyrjöldin fyrri brauzt
út og Hasek var tekinn í
herinn. En honum, eins og
mörgum öðrum Tékkum, hefur
þótt lítil ástæða til að láta
mola bein sín fyrir þann aldna
keisara Franz Jósef og hið
feyskna tvíríki hans, Austur-
ríki-Ungverjaland. Enda lét
hann Rússa taka sig til fanga
. p- tækifæri gafzU||'j| m ** ■:
Það hefur verið sagt að Has-
ek hafi verið hlynntur öllum
tékkneskum stjórnmálaflokkum
og fyrirlitið alla. Ekki skulum
við taka ábyrgð á slíkri stað-
hæfingu — hitt er víst, að bylt-
ingin í Rússlandi hafði mjög
útskýra fyrir þessum óupplýstu
sauðfjárraektendum markmið
og stefnu Leníns.
Heim sneri Hasek eftir að
friður komst á, og hefur
í Prag snúið sér að öðrum
málefnum en beinlínis heims-
byltingunni. Skal ekki farið
nánar út í þá sálma hér, nema
getið um það verk sem skaut
Hasek upp á himin heims-
frægðarinnar, söguna um góða
dátann Svejk, sem hefur verið
þýdd á öll hugsanleg tungumál,
oftsinnis sviðsett og kvikmynd-
uð. Það er áreiðanlega ekki al-
gengt að rekast á mann sem
. ekki kannast við þann alúðlega
hundasala, sem var svo ótrú-
lega lengi á leið til vígvallanna
þrátt fyrir „góðan vilja“ — eða
réttara sagt: vegna hans. En
vann samt mörg ágæt verk og
eftirminnileg á geðveikrahæl-
um, í herfangelsum, £ þjónustu
drykkfellds herprests og kven-
sams höfuðsmanns.
Einkennileg saga þetta. Það
er varla hægt að lesa hana án
þess að láta sér detta það í hug
að hún sé öðrum þræði nokk-
urskonar skopstæling á bók-
menntum '(enda 'igt að Hasek
hafi haft næ'sta 'ar mætur á
.rithöfundum) En fyrst og
fremst er hún mikið spott um
flest það sem hefur verið tal-
ið Virðingarvert og heilbrigt:
keisarann, yfirvaldið, embættið.
kirkjuna, herinn, stríðið fyrir
föðurlandið. Og er þetta sett
fram á þann hátt, að enginn
sæmilega gerður maður gleym-
ir — í ótrúlega fjölbreyttu
dæmisöguefni, er minnir á þá
tíma þegar Tídægra varð til, og
einliver frumlegasta söguper-
sóna aldarinnar, Svejk, bindur
saman mjög frjálsmannlega og
mjög örugglega.
fylgt honum um allan heim.
þetta athæfi á almannafæri og
lét leiða fangann inn í tóma
skemmu bak við járnbrautar-
stöðina, þar sem hægt var að
misþyrma þeim i næði.“ Á öðr-
um stað færir Svejk sönnur á
að „það er enginn smáræðis
búhnykkur fyrir bændama
þegar herfylki rotna á jörðum
þeirra".
Þá er önnur aðferð til að^.
segja óheppilegan sannleika
sem Svejk er gefin af örlátum
höfundi sínum — en hún er
fólgin í því að góði dátinn
leggur af slægð sinni svo þung-
ar áherzlur á ýmsar opinberar
fullyrðingar, að þær leysast
upp í einberan..fábjánaskap:
„Ég hugsa ekki vegna þess að
hermönnum er bannað að
hugsa. Þegar ég var f.yrir
nokkrum árum í 91. herdeild
ei leyst af yfirvaldinu og sér-
fræðingum þess, þá gat Svejk
synt sína leið í illri veröld og
sagt um aðild sína að styrjöld-
inni: „Það er alltaf gaman að
skoða ókunn lönd sér að kosnt-
aðarlausu".
Einn borgaralegur hefur -call-
að Svejk „huglausan glamrara.
sem hress og illþefjaður og
með sigurvissu sinna hunzku
yfirburða bjargar skinni sínu
f blóðbaðinu mikla". Einn
marxisti heldur því fram. að
Svejk tjái hina óvirku mót-
spyrnu, sem oft hafi orðið
hlutskipti tékknesku þjóðar-
innar í sviftingum sögunnar.
Við höfum slegizt í hópinn og
kallað Svejk þann káta hvers-
dagsmann sem með réttmætum
skálkskap, nauðsynlegri slægð
og trúðs yfirbragði heldur gleði
sinni, skynsemi og lífi i
heimskri veröld og trylltri.
Göngu góða dátans Svejks um
heiminn lauk ekki bann
dag sem Hasek lézt. og ekki
heldur í viðbót þeirri sem rit-
höfundurinn Karel Vanek
prjónaði aftan við.
Og við eigum þá ekki við
allar útgáfumar, eintakaf.iöld-
ann, allar þýðingarnar, kvik-
myndimar.
Sagt er að Svejk hafi lifnað
aftur á árum heimsstyrialdar-
innar síðari. Þá hafi tékknesk-
ir rithöfundar skrifað nýiar
sögur af þessum ágæta dáta. af
ævintýru.m hans á þeim árum
hegar ákveðið hafði verið í
Berlín að Tékkar skyldu sum-
nart drepnir, sumpart gerðir að
Þjóðverjum. Og hafi bessum
sögum verið dreift meðal b.ióð-
arinnar á ólöglegan hátt.
Sjálfsagt hefur þessi Sveik
verið fullur af nauðsynlegri
gamansemi og kunngð maraar
margar sjaldgæfar sögur. En
hann kunni meira — hann var
orðnir snjall skemmdarverKa-
maður gegn nýjum herrum
landsins, enda frá upphafi bú-
inn ýmsum góðum kostum til
þeirra starfa. Og við hljótum
að samþykkja. að betta var
eðlileg þróun: það var svo
miklu meira í húfi en vafa-
samur heiður og vafasöm ein-
ing hins austurríska keisara-
dæmis. (á.b. tók saman).
Nokkur orð um
netaveiðar
og kjör sjómanna
Æfintýri góða dátans hafa oftar en einu sinni verið kvikmynduð
Svejk sem vinsæl hefur orðið.
Tékkar gerðu brúðumynd um
ákveðin áhrif á Hasek. Þegar
hún brýzt út er hann staddur
í herfangabúðum í Austur-Si-
beríu. Og þegar borgarastyrj-
Óldin er hafin, hafnar hann
samneiti við tékknesu legíón-
irnar sem studdu hvítliða í á-
tökunum, og gekk í flokk
bolsévika. Hann vann að ýmis-
konar pólitískri áróðursstarf-
semi, einkum meðal stríðsfanga
úr austurrísk-ungverska hem-
um; það er einnig í frásögu
fært, að hann hafði ásamt
kennara einum af búrjötsku
kyni gefið út blað fyrir Búrjat-
mongóla sem eru allfjölménnir
þar í sveitum og reynt þar að
Menn hafa haft ýmsar skoð-
anir á því hver þessi Svejk
sé í raun og veru. Hann hefur
verið kallaður hunzkur — og
víst er það rétt, að hann er fús
að lána manni ól til að hengja
sig í því hann „hefur aldrei
séð mann hengja sig áður“. En
því má ekki heldur gleyma. að
það er siður Haseks að ,áta
rætt um ýmsa hræðilega hluti
í hryssingslegum hálfkæringi
sem bítur miklu betur en
nokkur siðferðilegur dómur:
ungverskir lögreglumenn
skemmta sér við að pína stríðs-
fanga þar til „V'ks bar þar að
lögregluforingja, sem bannaði
sagði kapteinninn okkar við
okkur: — Hermennimir eiga
eki að hugsa. Yfirmenn þeirra
hugsa fyrir þá. Um leið og
hermaður byrjar að hugsa, er
hann ekki hermaður lengur.
heldur borgaralegur kláðageml-
ingur“. Það er ekki að furða
bótt umhverfið komist f mikinn
vanda með þessháttar mann, og
sé næsta varnarlaust gagnvart
honum, eins og herlæknarnir
sem skoðuðu hann: „Helming-
ur af þeim (lækunum) stað-
hæfir, að Svejk væri fffl, en
hinir álitu að hann væri borp-
ari sem gerði gys að hernum"
Og þar eð þessi gáta var aldr-
Hin takmarkalausa vinnu-
þrælkun er að verða tízka á
nokkrum bátum flotans f sam-
bandi við mikla netanotkun
sem engin takmörk eru sett í
samningum. Þetta byggist á of
lágri hlutaskiptingu. allt of
lélegum tryggingum og lágu
fiskverði til sjómanna um
netaveiðitímabilið, auk bess
sem ákvæði vantar í kjara-
samninga um eðlileg fri og fri-
daga og að ekki sé lagt í veiði-
ferð nema lágmarkstala skips-
hafnar sé um borð og að ör-
ugglega verði gengið frá þvi að
allir sem um borð eru f hverj-
um róðri séu fullkomleaa
skráðir og þar með tryggðir.
Einn vel þekktur skipstjóri
og smáútgerðarmaður borgar-
innar auglýsti f fyrra í blöð-
um eftir mönnum á bát sinn og
bauð einum þriðja hærri kaup-
tryggingu en samningar hljóð-
uðu um. Hann hefur vfst haft
sama háttinn á nú á þessari
vertíð og talið það borga sig
fullkomlega.
Fyrir þessa netavertfð var
auglýst hvað bátamir ætto að
hafa mörg net í s.ió miðað við
mannskap, en spurningin er:
Verður þessari samþykkt nokk-
uð framfylgt meðan ekkert er
um þetta skráð í samningum
sjómanna? Fyrir 20—30 árum
var netafjöldinn um borð í bát-
um með átta til níu manna á-
höfn um 60 net, en þau voru
þá þriðjungi til helmingi
grynnri en nú tíðkast almennt
En nú er orðinn siður. að bát-
ar af svipaðri stærð séu með
90—105 net, allt upp í 120 os
iafnvel fleiri. en áhöfnin 6—9
menn. Þetta skapar helmingi
meiri vinnu og vel það, því að
djúp net er lengur verið að
greiða en grunn net og má ætla
það allt að þriðjungi meiri
vinnu ef fiskur er að nokkru
ráði. Hér er höndum manna
ætlað að afkasta helmingi
meiri vinnu en sjómenn iður
fyrr töldu hæfilega. Við sió-
menn megum vera kirkjunni
þakklátir fyrir að hafa sefið
okkur tvo frjálsa daga til að
sofa um netatímabilið. föstu-
daginn langa og páskadag, og
eflaust yrðum við trúrri kirkj-
unni ef kirkjufeðurnir sýndu
okkur meiri trúnað á þessum
sviðum. En áróðurinn er sterk-
ur frá fínu mönnunum. sem
fiska á þurru landi ágóðan af
þrældómi þeirra sem vinna á
sjónum.
Eflaust yrði þvf haldið fram
af einhverjum að sjómannafé-
lögin hér í Reykjavik og ná-
grenni ynnu að því að rvra
gæði fisksins. ef bau kæmu á
samningsbundnum frium.
Verkalýðsfélögin við Breiða-
fjörð hafa ákvæði um heigar-
frí í samningum fyrir meðlimi
sina um aðalnetatimabilið. og
mættu verkalýðsfélög hér syðra
vel taka þau sér til fyrirmynd-
ar að þessu leyti. Tveggja nátta
fiskur er ekki hættuleg vara
hvað gæði snertir. enda hefur
fiskmatið sýnt bað og sannað
að hlutfallslega er útkoman
betri á tveggja nátta fiski os
bar að auki betri útkoma í
sambandi við aflabrögðin. ovi
að hið sífellda grjótkast við
botninn hefur áreiðanlega sin
áhrif á hreyfingu á fiskinum.
en um betta liggja ekki fyrir
neinar visindalegar rarrns-Át;n-
ir.
Framhald á 10. síðu.
i
i
i
í