Þjóðviljinn - 26.05.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagurinn 26. maí 1963
Erenburg
Minnisverð
tíðindi
Landbúnaður hefur verið
helzta dagskrármál síðari
vetrarmánuði 5 Sovétríkjunum
hin síðari ár. Á þessu áii hafa
bókmenntir og listir þokað
kjöti og mjólk til hliðar.
Árið 1962 var auðugt að
bókmenntalegum viðburðum.
Bondaréf, Erenburg, Solzjenit-
sín og fleiri skrifuðu skáld-
sögur og endurminnimgar þar
sem lýst var ýmsum verstu
hliðum Stalíntímans; Dorosj,
Jasjin og fleiri lýstu lífi sveit-
anna á raunsærri hátt en
menn áttu að venjast; ung
ljóðskáld voru mjög athafna-
söm og ræddu kynslóð sína,
hlutskipti henar og hugsanir
af mikilli ástríðu og höfðu
þar að auki til að bera mjög
virka forvitni á sviði forms-
ins. Flest þessara verka birt-
ust á síöum tímaritsins Novi
mfr. Þekktir ungir menn eins
og Evtúsjénko og Voznesénskí
ferðuðust um Vestur-Evrópu,
lásu upp og héldu tölur og
var vel fagnað af áheyrendum
og — ekki sízt — blaðamönn-
um.
Ljóðlist hefur ekki siðan
á tíð Majakovskís notið því-
líkra vinsælda og nú á síð-
ustu mánuðum — upplög
ljóðabóka voru furðustór, og
það reyndist jafnan ógeming-
ur að finna nógu stór salar-
kynni, er ný ljóð skyldu lesin
up.p, Þótt svo gripið væri til
íþróttahallarinnar í Moskvu,
sem mun visa um 15 búsund
mönnum til sætis.
Fundarhöld
HOÐVIUINN
SIÐA
FRETTIR AFSOVEZK
þroska er hann eendi franska
blaðinu L’Express (sem ein-
hverra dularfullra hluta vegna
er kallað mjög afturhalds-
samt borgaralegt málgagn)
sjálfsævisögu sina.
Ákærur
Þessi afstaða flokksforyst-
unnar gaf þsim öflum innan
rithöfundasamtakanna byr
unöir vængi sem hafa iengi
sýnt það í verki, að þau hafa
óttazt, að þær breytimgar, sem
orðið hafa í menningarlifi
landsins síðan 1956, myndu
skaða aðstöðu þeirra og á-
hrifavald í bókmenntaheimin-
um. Meðal þessara manna má
nefna skáldið Ni'kolai Gribats-
jof. Hann hefur sjálfur lagt
fram sinn skerf til umræðna
um vandamálið „feður og syn-
ir“ og talar frá sjónarhóli
feðranna — í kvæðinu „Nei,
drengir" segir hann við þá
ungu menn, að þeir hafi ekki
reynt þrautir fortiðarinnar,
ekki hlotið eldskírn styrjald-
arinnar, og ættjörðin, særð og
þreytt, hafi ekki alið þá upp
til að þeir yrðu „trúðar á
Snemma vetrar hófust svo
umræður og ráðstefnur bæði
með flokksforystu og mennta-
mönnum og svo á vettvangi
listamannasamtakanma sjálfra.
Upphaflega var fyrst og
fremst rætt um myndlist en
sfðar ■— og einkum þegar
komið var fram á árið 1963,
snerust málþing þessi æ meir
um ástand og horfur 1 heimi
bókmennta. Flokksforystan
var óánægð með mörg hinna
nýrri verka — einkum var
skeytum hennar beint gegn
endurminningum Erenbúrgs
(er ásakaður var fyrir að lýsa
Stalintímabilinu í „of dökkum
litum“ og að taka upp vöm
fyrir „rangar stefnur" í vest-
urevrópskri og rússneskri list
okkar aldar), og gegn skáld-
unum Évtúsjénko og Voznés-
enskí (sem voru taldir sekir
um að „sverta“ fortið landsins
sem „þrátt fyrir“ Stalin var
rik af afrekum, ennfremur um
að „blása upp“ vandamálið
„feður og synir“ — þ. e. að
stilla sannleiksleitandi og
heiðarlegri „'kynslóð 20.
flokksþingsins" gegn feðrun-
um, „spilltum" af stjórnar-
háttum fortiðarinnar). Og
voru þessar syndir skáldanna
taldar koma fram fyrst og
fremst í viðtölum þeirra og
greinum erlendis — sérstak-
lega var Évtúsjénko talinn
hafa sýnt pólitískan van-
BOKMENNTUM
Eftir ARNA
BERGMANN
myndalegum frávikum, að
skapa mynd hinnar jákvæðu
hetju — og er þá litið hýru
auga til ungra höfunda „úr
framleiðslunini'‘, höfunda utan
af landi, sem sé miklu gefnari
fyrir hetjuskap en kollegar
þeirra, atvinnuhöfundar
Moskvu og Leníngrad.
Hæpnar
fullyrðingar
Vissulega er ekki sann-
gjarnt að neita því, að sitt-
im
Évtúsjenko.
sölutorgi og gjtarleikarar ang-
urværra kvenna".
Með nokkrum undantekn-
ingum var það andi þessara
manina sem sveif yfir vötnun-
um á nýafstaðinni ráðstefnu
ungra rithöfunda, sem haldin
var á vegum Rilhöfundasam-
bandsine og Ungkommúnista-
sambandsins. Þar komu — í
ýmsum tóntegundum — fram
allar helztu ása'kandrnar á
hendur þeim yngri skáldum
sem mest nafn hafa hlotið:
Að sumir þeirra hafi í við-
tölum og greinum erlendis,
svo og í ýmsum verkum glat-
að félagslegri ábyrgðartilfinn-
ingu.
Að þeir hafi kosið sér að
lærifeðrum ýmsa erlenda og
innlenda höfunda (Heming-
way, Böll, Pasternak) sem
séu að vísu miklir hæfileika-
menn, en byggi verk sín á
heimssýn, sem fjarlæg sé
kommúnistískum hugsunar-
hætti. Og eru þeir spurðir:
Hafið þið gleymt þeirri bók-
menntalegu hefð, sem tengd
er nafni Gorkís?
Að í verkum um hetjudaga
(t.d. stríðssögum Baklanofs
og Okudzjava) gæti tilhneig-
ingar gegn hetjuskap.
Að í verkum um æsku sam-
tímans sé alltof mikið daðrað
við viljalitla unglinga stefnu-
lausa og fulla efasemda, og
taki skáldin þá undir verndar-
væmg sinn í stað þess að sýna
hetju samtímans „í fullri
stærð".
Að þeir yngri höfundar hafi
oftrú á formnýjungum.
Andsvarið við öllum þessum
voða er svo eitthvað á þessa
leið: að berjast gegn hug-
Voznesénskí
hvað af þeirri gagnrýni sem
fmm hefur komið hefur við
rök að styðjast. Það er til að
mynda full ástæða til að bera
Évtúsjémko á brýn skort á
smekkvísi, ennfremur að full-
yiða að allt hans brauk og
braml samsvarar ekki raun-
verulegu gildi verka hans.
En gagnrýni þessi er mest-
an part byggð á hæpnum rök-
um. Og ekki bætir það úr
skák að í henni ber ónotalega
mikið á valdsmannlegum
hmeykslunartón sem kemur í
stað skynsamlegrar röksemda-
færslu. Ómerkilegar hvatir
hafa og gert sitt til að draga
umræður niður á lægra svið.
Nefnum dæmi frá ofan-
greindri ráðstefnu. Skáldið
Kúznetsof frá Leníngrad tók
svo til orða: „Á siðustu tím-
um hefur það gerzt I bók-
menntum o'kkar — einkum er
rætt er um þá ungu, að mesta
frægð hlutu þeir sem gerðu
sig seka um flestar villur. Um
þá deildu gagnrýnemdur, um
bá skrifuðu þeir os töluðu. En
allur þorri þeirra sem starf-
aði á sviði bókmennta, starf-
aði satt og flokkslega, var eft-
ir skilinn í skugga hinna.
Þetta er ekki réttlátt!"
Nemum stuttlega staðar við
aðrar hliðar þessa máls.
Það er sagt: hetjuskapinn
vantar í bókmenmtir; og er
þá jafnan vitnað til hetju-
sagna eem urðu til um borg-
arastyrjöldina, um umbrota-
árin eftir hana, um stríðið
gegn nazismanum. Og sagt:
takið ykkur þessa höfunda til
fyrirmyndar. Margt getur bú-
ið á bak við slika kröfu —
en við getum að sinni látið
okkur nægja að segja að i
henni birtist neitun á stað-
reyndum. Timinn skrifar bæk-
ur fyrir okkur, Hetjubók-
menntir eru eðlilegt fyrirbæri
I þjóðfélagi sem berst fyrir
tilveru sinni við frámunalega
erfið skilyrði. Ef hinsvegar
rithöfundur (ungur eða rosk-
inn — aldurinn skiptir ekki
svo rniklu máli) vill gefa
sanna lýsingu á lifi nútímans,
á þeirri æsku sem nú marsér-
ar inn á sviðið. Þá verður
hann að sýna því fulla at-
hygli að tímarnir hafa breytzt.
Sú æska, sem mú gengur fram
á sviðið gengur inn í þjóðfé-
lag, sem er að vísu í hraðri
þróun, en er þegar til, hefur
staðfest sig í heiminum, hefur
skapað á'kveðin lifsform, hefur
tryggt sér ákveðin lífsskilyrði
sem allir vita að batna og
munu batna. Slík æska hugsar
öðruvísi en feður hennar, sem
stöðugt þurftu að duga eða
drepast, hún hefur betri tíma,
fleiri tækifæri, hún spyr fleiri
spurnánga og persónulegri
spurninga, hún verður ekki
afgreidd með formúlu eða
herópi. Það er auðvitað
heimska að túlka þessa æsku
og skáld hennar sem fjand-
menn sósíalisma. En hún tek-
ur ekki við honum sem gefn-^
um hlut, heldur sifelldu um-
ræðuefni.
Það er og lltil ástæða til
að ásaka umrædda menn um
skort á þjóðfélagslegri á-
byrgðartilfinndngu —• þótt svo
Évtúsjénko eða Aksjonof láti
ekki eintóma vizku frá sér
fara. Það er einmitt einkenni
þeirra verka sem mest hafa
vezið rædd að undanförnu hve
höfundar þeirra hafa af mik-
illi alvöru, já siðferðilegti al-
vöru, skráð og túlkuð sam-
tíðarsögu þjóðarinnar, hugs-
anir hennar og áform. Menn
geta með góðri samvizku
fundið margt að þessum verk-
um — en ekki það, að þau
séu skrifuð í einhverju bría-
ríi.
Það kann að vera freistandi
frá pólitísku sjónarmiði að
stilla upp voldugum hetjum
sem auðveldlega vinna bug á
öllum félagslegum og persónu-
legum erfiðleikum (eins og t.
d. Sturla í Vogum). En það
er skammgóður vermir bæði
bókmenntum og þjóðfélagi.
Það „jákvæðasta" sem sov-
jjézkir rithöfundar geta gert
pvézkri menningu og sov-
zku þjóðfélagi er alvarleg og
öttn túlkun á því mannlifi
sem lifáð er i landinu. Þeim
beztu rithöfundum hefur orð-
ið töluvert ágengt Í glimu
sirani við þetta verkefnl —
einkum eftir 1956. Og það er
ekki ástæða til a'ð ætla, að
þeir nemi staðar, þótt nokkrir
þeirra hafi nú orðið fyrir
harðri hrið.
Viðtal
við Tvardovskí
Rétt er að minnast á, að
það er langt frá þvi að
„valdsmannlegur hneykslunar-
tónn“ hafi svifið yfir öllum
skrifum blaða og tímarita um
bókmenntir. Fyrir tveim dög-
um birti Pravda viðtal Tvard
ovskís við Moskvufréttaritara
United Press. Ummæli Tvard
ovskis vekja jafnan mikla at-
hygli — hann er ritstjóri
tímaritsins Novi mír, sem hef-
birt flest vinsælustu verk síð-
ari ára, hann er eitt bezta
skáld landsins og hann er
meðlimur í miðstjórn Komm-
únistaflokksins.
I viðtalinu telur Tvardovskí
rangt að tala um vandamál
tveggja kynslóða í sovézkum
bókmenntum og leggur mikla
áherzlu á það er sameinar
sovézka rithöfunda — tengsl
við byltinguna og sósíallsm-
ann og ábyrgðartilfinming
gagnvart þjóðinni. Hann segir
að forysta flokksins hafi rétti-
lega gagnrýnt ýmsar tilhneig-
ingar í menningarlífi lands-
inis. En hann er fjarri því að
ákæra eða foidæma nokkurn
mann. Hann segir t.d., að
borgarapressan hafi sýnt
nokkrum „börnum okkar" eýis
og t.d. Évtúsjénko og Voznés-
énski mjög ógagnrýna athygli:
„Þetta stafar af ósk um að
sjá í þessum „börnium" söngv-
ara nokkurskonar andspyrnu
gegn ,,feðrunum,“ af tilhneig-
ingu til að nota þessi ungu
nöfn í óbókmenntalegum til-
gangi. Auðvitað getur slík til-
hneiging ekki getið annað af
sér en slæma senjsasjón og
skaðar fyrst og fremst þessa
ungu menn sjálfa. Eg vona að
ég þurfi ekki að taka það
fram, að þetta segi ég aðeins
vegna þess að ég óska þeim
góðs og alvarlegri, ábyrgðar-
meiri afstöðu til köllunar
sinnar." Tvardovskí lofar verk
eftir Bondaréf og Jasjíni, sem
orðið hafa fyrir nokkru að-
kasti. Hann minntist á þá
gagnrýni, sem beint hefði ver-
ið gegn endurminningum Er-
embúrgs — en gat þess um
leið að flokksforystan hefði
einnig lýst Erenbúrg sem
merkilegum höfundi.
Tvardovskí sagði ennfrem-
ur að tímaritið Novi mir
myndi standa við allar skuld-
bindingar gagnvart lesendum
á þessu ári ■— væri senm von
á nýjum verkum eftir Akson-
of, Tendrjakof, Vladimof —
sem allir eru ungir og eíni-
legir höfundar; Solzjenítsín —
höfundur fangabúðaskáldsög-
unnar um Ivan Denisovitsj —
væri að ljúka við nýtt verk.
fyrir timaritið, ennfremur
myndi Konstantín Fedín senn
birta í því annað bindi skáld-
sögu sinmar „Bálið“. Og fleiri
traustvekjandi nöfn voru
nefnd í viðtalinu.
Það er ekki rúm hér til að
rekja ítarlega efni þessa langa
viðtals. En þetta rólega og
yfirvegaða framlag Tvard-
ovskís til umræðnanna er lík-
legt til að hafa jákvæð áhrif
á það andrúmsloft sem skap-
azt hefur í bó'kmenntaheimin-
um.
Hvar eru þeir?
Framhald af 5. siðu
þeim monnum sem sýndu hina
sérkennilegu iþrótt i þá daga.
Ekki er ósennilegt að gam-
alt þakklætl til Guðmundar
hafj ráðið mestu um það að
hann varð við óskum Guð-
mundar um mjólkurskammt.
inn, og að þar hafi flokkurinn
notið glímukappanna frá 1908.
Strang-ur kennari
Að lokum verður svo vikið
aðeins að kennslu Guðmundar
í hinum ýmsu greinum, og er
gaman að heyra hann segja
frá því hvernig hann losaði
fólkið t-d. við vatnshræðsluna,
sem gerir mörgum erfitt fyrir
við sundkennslu.
Ég rak mig fljótt á það að
vatnshræðslan truflaði kennsl-
una mjög, svo ég varð að
finna ráð til að laga það. Þá
tók ég upp þá reglu. að áður
en fólkið fór í vatnið tók ég
fulla stóra fötu af vatni. lét
fólkjð leggjast á fjóra fætur
og dýfa höfðinu niður { föt-
una. og hafa augu og munn
opin, ofan í fötunni, Þetta var
endurtekið þar til þetta var
leikur einn. Þvínæst fór ég með
það út á svolítið dýpi, i hné
eða mitt læri, lagði það þar
endilangt og varð það að rétta
vel úr sér. Varð að hafa
augu nef og munn opin og
láta sig sökkva í rólegheitum
til botns. Var þetta endurtek-
ið þar til þetta var lí’ka auð-
velt og enginn „vandi"! en
þá var líka öll vatnshræðsla
horfin.
Ég byrjaði einnig strax á
þvi að láta fótkið æfa sund-
tökin á þurru landi. Þessa að-
ferð notaði ég t.d. í Vest-
mannaeyjum 1910—1913, en
þar var ég tima og tima á
þessum árum,
Guðmundur hefur oít feng-
ið orð fyrir að vera nokkuð
strangur kennari. og er þar ef
til vill að finna eina af ástæð-
unum fyrir því að hann náði
svo góðum árangri, sem raun
var. í því sambandi segir hann
eftirfarandi sögu er hann var
við sundkennslu (kenndi raun-
ar frjálsar íþróttir líka) við
Reykjaskóla við ísafjarðar-
djúp:
— Þar kenndi ég tíma og
tíma rétt áður en ég fór utan
(1912 og 1913), og komu marg-
ir til sundnámsins. Var þar
m.a. sonur sýslumannsins á
ísafirði. Hafði hann verið þar
oft áður, en var samt ósyndur.
Fór hann sínu fram og vildi
ekki fara eftir ráðleggingum
kennaranna. Ég var ekki á
því að gefa piltinum eftir. og
varð hann að fara með höfuð-
ið í fötuna stóru eins og hin-
ir, og sama var það með þá
aðferð að láta sig sökkva til
botns, en það gerði hann
nauðugur Strákamir brostu
að þessu og þótti gaman, að
sýslumannssonurinn skyldi nú
ekki geta sloppið!
Eftir viku vildi hann fara
heim og losna undan þessu ó-
frelsi. og skrifar með Djúp-
bátnum, sem flutti mat til
okkar vikulega, og skýrir
sennilega meðferðjna á sér
fyrir föður sínum. Ég fékk svo
bréf frá sýslumanninum. þar
sem hann segir á þessa i«ið:
Haldið áfram að þjálfa dreng-
inn eins og þér eruð byrjaðir,
og látið hann hlýðn. mér hef-
ur ekki tekizt það!
Bréf þetta sýndi é? piltin-
um, og varð hann að hlýða. að
sjálfsögðu!
I upphafi þessa spjalls okk-
ar spurði ég þig um fyrsta
afrek þitt, og fékk ég svar við
bví. sem sagði anzi mikið. en
nú langar mig til þess að
spyrja hvert hnfi verið siðasta
afrek þitt?
Guðmundur verður dálítið
ibyggjnn lítur á mig og segir:
— Síðast.a afrekið hefur ekki
verið unnið enn!
Frimann.