Þjóðviljinn - 14.07.1963, Side 7

Sunnudagur 14. júlí 1963
HÖÐVIUINN
ÞJÓÐFÍLAGSINS
eirri kenningu er nú oft
hampað að auðvaldsþjóð-
félagið hafi tekið stakkaskipt-
um, að eðli þess sé breytt, að
kapítalisminn hafi fundið
leiðir til að sigrast á eðlis-
bundnum mótsögnum sinum,
að sdð þjóðfélagi hans blasi
leið, skrykkjótt kannski en ó-
slitin þó, til aukinnar velmeg-
unar allra þegna þess, „Icið-
in til betri lífskjara'*.
|7ngum kemur til hugar að
Hi neita því að ólíkt er nú
umhorfs í flestum auðvalds-
löndum en var á dögum
kreppunnar miklu, að hinn
endumærði kapítalismi eftir-
stríðsáranna er að mörgu
leyti geðfelldari en sú ófrýni-
lega skepna, sem tröllreið
mannkyninu, meðan hin al-
þjóðlega verkalýðshreyfing
var á gelgjuskeiði og áður en
þriðjungur mannkynsins hafði
tekið upp búskaparhætti sósí-
alismans og þannig með
fordæmi sínu neytt auðvaldið
til að bæta ráð sitt. En þetta
ætti þó ekki að villa um fyrir
neinum. Eðli auðvaldsþjóðfé-
lagsins er óbreytt; því er um
megn að sigrast á eðlislægum
andstæðum sínum.
Hvergi er það augljósara en
einmitt i auðugasta landi
veraldar og því landi þar sem
kapítalisminn er kominn
lengst á veg. Bandaríkjunum.
Fimm milljónir vinnufúsra og
vinnuþurfandi Bandaríkja-
manna geta enga vinnu fengið
og eru flestar bjargir bannað-
ar. Þeir eru dæmdir undir
sligandi ok iðjuleysisins og
ekki aðeins þeir, heldur böm
þeirra og bamabörn. Menn
hafa ýmsar skýringar á reið-
um höndum, t.d. þær sem
nefndar eru í þeim greinar-
kornum sem hér birtast: að
æskufólki fjölgi örar en áður
vegna aukinnar fr jósemi eða að
ör tækniþróun, vinnuhagræð-
ing og sjálfvirkni, hafi leitt
til svo aukinna afkasta, að
stöðugt minnki þörfin fyrir
vinnufúsar hendur.
En af þeim skýringum verð-
ur aðeins dregin ein á-
lyktun: Það þjóðfélag sem
þannig býr að þegnum sínum,
að þeir verði utangarðs og
óalandi, fylgi þeir boðorð-
inu um að uppfylla jörðina og
takist um leið af hugviti sinu
og snilli hagda sinna að nýta
þá fjársjóði sem þeir fcngu
í vöggugjöf, — það þjóðfélag
á engan rétt á sér. — ás.
Earl, hafði ekki haft vinnu í
tvö ár. Hann hafði farið til
Cleveland og meira að segja
til Kent.ucky í vinnuleit en
enga fundið. Hann var vanur
jarðýtuekill og hafði fengizt
við rafvirkjun, sagði hann. Það
var honum til láns að hann átti
börn, því að það veitti honum
aðgang að alvinnubótavinnu
fyrir einn dollara á klukku-
stund. Sú vinna var í geymslu-
skemmu fyrir offramleiðsluaf-
urðir sem ætlaðar voru honum
og öðrum atvinnuleysingjum.
Hefði hann verið barnlaus.
hefði hann enga atvinnubóta-
vinnu fengið; í Vestur-Virgin-
íu ríkir hugarfar fátækralag-
anna. Hann vann sér inn 40
dollara á viku. Hann hafði ekki
ráð á að kaupa föt á böm sín,
en skólasystkini þeirra höfðu
gefið þeim föt. Syderfjölskyldan
neytti einnar kjötmáltíðar á
mánuði.
Fátækt
Earl Syder hafði mikinn hug
á að böm hans fengju þá
menntun sem hann skorti sjálf-
an, en það var einmitt sá
menntunarskortur sem hann
taldi eiga sök á íátæktinni.
(Wirtz ráðherra neitaði því
annars að nokkur fátækt væri
í Bandaríkjunum. Aðrir telja
að 30 milljónir bandarískra
þegna séu fátæklingar. Það fer
eftir því við hvað er miðað).
En hvaða líkur eru á því að
Snyderbörnin geti aflað sér
menntunar, lokið framhalds-
skóianámi? Svo margar þeirra
barnmörgu fjölskyldna sem ég
ræddi við höfðu látið í 1 jós
svipaðar óskir, en urðu að játa
að elztu synir þeirra eða dæt-
ur hefðu verið tekin úr skóla
til að vinna fyrir nokknim
dollurum við bílaþvott eða
önnur þess háttar íhlaupastörf.
Þessi börn sem enga starfs-
kunnáttu hafa geta ekki
fengið fasta vinnu. En þau
munu sjálf eignast böm sem
ekkert kunna til verks og
'---koll af kolli,
Öfugmælið
Allt bendir til þess að fjórð-
ungur þeirra unglinga sem nú
eru í menntaskólum muni helt-
ast úr lestinni fyrir átján ára
aldur. Og þar sem vinnupláss-
um fyrir ófagl^erða fækkar ört,
fjölgar þeim stöðugt sem ekki
ljúka skólanámi. Við það bæt-
ist að margir unglingar eru nú
við nám í starfsgreinum sem
eru að hverfa. á sama tíma og
fólk vantar í aðrar greinir. En
á hitt ber einnig að líta að
enginn er viss um að fá vinnu
þótt hann hafi lokið framhalds-
skólanámi. Blökkupiltar og
stúlkur sem ég ræddi við í
Pittsburgh kvörtuðu yfir að þau
hefðu enga von um að fá vinnu,
sem þau héldu að þau hefðu
áunnið sér rétt til með því að
ljúka skólanámi. Þau kenndu
þetta að nokkru leyti kynþátta-
misréttinu, en minntu þó jafn-
íramt á að mörg hvít skólasyst-
kini þeirra væru jafn illa sett.
Piltarnir gerðu sér vonir um að
geta í hernum lært iðngreinir
sem iðnfélögin í Pittsburgh
meina þeim aðgang að. Stúlk-
urnar vonuðust til að geta
krækt sér í mann. Hinn „ame-
ríski draumur" hljómaði sem
háðuglegt öfugmæli.
SÍÐA J
Ekkert rúm í
gistihúsinu
SMÁSAGA EFTIR EDNA FARBER
„Enginn" er fæddur í Einsk-
ismannslandi.
1 United Press birtist þessi
fregn 25. okt. 1941:
Barn er faett í Einskismanns-
landi fyrir sunnan Bmo, þar
sem 200 Gyðingar hafa lifað
landrækir á landræmu milli
Þýzkalands og Tékkóslóvakíu í
tvær víkur, og hlaut nafnið
Niemand (Enginn), í dag.
Hún hafði saumað hvert spor
með eigin höndum. Bókstaflega,
og sporin voru svo smá, að
þau urðu varla greind með beru
auga. Hver flík var ný af nál-
inni. 1 því var nú varla nokk-
urt vit, með tilliti til þess hve
laun manns hennar vom lítil-
fjörleg, auk þess sem viðbúið
var að hann missti þau, og svo
þessar skelfingar, sem farnar
v’oru að dynja yfir. Elísaþet
frænka hennar hafði boðizt til
að gefa henni föt af sínu barni,
sem það var vaxið upp úr, en
því hafði hún neitað, kurteis-
lega, en ákveðið.
„Þakka þér fyrir, Lísa mín,“
hafði hún sagt. „Líklega er það
gikksháttur hjá mér að þiggja
þetta ekki, og jafnvel heimsku-
legt, og líklega get ég ekki gert
þér það skiljanlegt. En ég vil
helzt að allt sé nýtt, sem hann
á að klæðast í. Ég vil sauma
það allt sjálf. Hvert spor.“
Elísabet frænka Maríu var
tvöfalt eldri en hún. Hún féllst
á þetta, það var gott að koma
henni í skilning um hvaðeina.
Og gott að mega leita til henn-
ar með öll vandamál, því hún
viidi allt bæta og hafði lag á
því. „Nei, þú skalt ekki halda,
að mér þyki það heimskulegt.
Margur heldur mann af sér. Ég
hugsaði alveg eins og þú, þeg-
ar ég átti von á honum Nonna
mínum.“ Svo hló hún ertnislega
og sagði: „Af hverju ertu svona
viss um, að það verði dreng-
ur? Þú ert alltaf að tala um
það.“
María haíði setið hljóð og
þolinmót við sauma sína, hvert
sporið öðru smærra, svipurinn
bjartur og alvarlegur. „Láttu
mig vita það.“ Svo leit hún á
frænku sína, og sagði hlýlega:
„Þó að hann gerði ekki nema
komast í hálfkvist við hann
Jóhannes þinn, þá væri ég
ánægð.“
Elísabet leit á vögguna, þar
sem Jóhannes svaf. „Ef ég
mætti svo segja, verður því
ekki neitað, að hann er ekki
óefnilegur eftir aldri." En svo
bætti hún við eins og til að
afsaka sig: „Við Sakarías erum
raunar ekki ung. Og það er
sagt að börn foreldra, sem eru
orðin miðaldra, séu oft efnilegri
en önnur börn.“
María, sem var átján ára,
brosti fallega við þessu. „Jósep
minn er miðaldra" sagði hún
hreykin. Svo roðnaði hún fal-
lega af æsku og saklej'si, því
Jósep hafði orðið nærri því enn
meira hissa en hún, þegar hún
segði honum frá því, að þau
ættu von á barni. Báðum sýnd-
’st þeim þetta hljóta að vera
kraftaverk æðri máttarvalda.
Það var Elísabet sem hafði
komið þeim saman á sínum
t’ma, slíkt miseldrj sem annars
var með þeim. Engum hafði
sýnzt þetta vera hæfilegt gjaf-
orð fyrir hana, en samt vtssu
allir, að hún var óvenju þrosk-
uð og fullorðinsleg eftir aldri,
kom oft á óvænt með skemmti-
legri fyndni, en þess á milli
var hún þögul og undarlega
þurr á manninn, eins og oftviil
verða hjá þeim sem hafa mikla
lífsreynslu, og þekkingu. Jósep
var henni allt i einu, eiginmað-
ur, faðir, bróðir. Það var ó-
metanlegt. Þeim kom ágætlega
saman. Og eftir það að lifið í
þessum undarlega heimi hafði
snúizt á þá sveif að verða
svona hræðilegt, hættulegt og
hroðalegt, var það henni meira
virði en nokkru sinni fyrr að
hafa hann hjá sér. svona
traustan og vænan og skiln-
ingsgóðan. Hann var skjól
hennar og skjöldur. Hún vissi
um yngri menn, sem ekki
höfðu getað stillt sig, — þeir
hurfu um nótt og sáust aldrei
síðan. Jósep lét ekkert á sig
fá. En á hverjum morgni er
hann fór að heiman, sagði
hann við hana: „Farðu ekkert
að heiman fyrr en ég kem aft-
ur. Og ef þú þarft að fara í
búðir, skaltu biðja Elísabetu
frænku þína að íara með þér.
Farðu aldrei einsörhul út“.
„Heldurðu að það væri nokk-
ur áhætta?“ sagði' hún. „Hver
ætti svo sem að viija gera mér
mein?“ Því barnshafandi kon-
ur nutu sérstakrar 'vefndar hjá
þessum stjórnarvöldum. Þau
vildu fá sem mest af sveinbörn-
um til þess að aldrei skyldi
skorta efni í hersveitir.
„Þeir vilja ekki okkar börn“,
sagði Jósep beisklega.
Og þau höfðu lítið um sig,
hlýddu lögum, komu aldrei
meðal fólks. Tveir menn af
lægri miðstétt. Margt hræðilegt
var sagt gerast, ólýsanlegir
atburðir, en hún gat ekki skil-
ið að neitt slíkt ætti eftir að
henda hana, né mann hennar
né hið ófædda barn hennar.
Það hlaut að greiðast úr þessu.
Annað mátti ekki eiga sér stað.
Hún hafði nóg að gera allan
daginn. Stofurnar voru tvær,
og hún þvoði þær og snurfus-
aði, keypti í matinn, sauð
hann, saumaði. Það var enginn
hægðarleikur að fá í matinn,
heldur varð hún að hlaupa búð
úr búð til þess að ná í, þó ekki
væri nema lítinn bita af
smjöri, egg handa Jósep, eða
kjötbita, ólseigan og bragðill-
an. Oft var það þegar hún kom
heim úr þessum ferðum og
var komin upp þessa þrjá
stiga og inn í litlu íbúðina í
þessari þröngu götu, að svitinn
rann í taumum um andlitið,
varir og enni, og henni var
þröngt um andardráttinn, þó
hún væri bæði heilbrigð og
ung. Samt _var alltaf jafngaman
að geta sýnt Jósep hvað hún
hafði getað önglað í, hvort sem
það var kaka til að hafa með
kaffinu eða kjötbiti eða þó ekki
væri annað en smjörklípa. Á
föstudögum reyndi mest á hana
að ná í fuglasteik, oftast af
beinhoruðum fugli, eða nauta-
ketsbita eða dilkakjöt, — þvi
sabbatshelgin rann upp á
föstudagskvöldi. Henni lukkað-
ist það sjaldnast, en því meiri
varð gleðin, ef það tókst.
María hafði sauma sína í
körfu sem hulin var þokkaleg-
um drifhvítum dúk. Stöðugt
hækkaði í körfunni. Jósep var
alveg ókunnugt um það, ad
st’jndum hafði hún sleppt mál-
tíð til þess að geta keypt eitt
stykkið i viðbót handa syni sín-
um. Stundum tók hann upp
eina af þessum ofurlitlu Ðik-
uni, svo hlægilega litla, og hún
sýndist enn rninni í þessum
stóru eriiðismannshöndum.
Hann hló við, tók hana upp
á einum fingri, og sveiflaðí
henni svolítið. Honura fannst
það ekki geta verið að nokkur
lifandi vera af mennsku holdi
og blóði gæti komizt í svona
skelíing iítið spons. En allt í
einu þagnaði hláturinn og hann
varð sorgbitinn. Síðan horfði
hann á hana og hún á hann,
og þau fóru að hlusta, þegj-
andi, eftir því fótataki i stig-
anum, sem þau óttuðust mest.
Að þvo gólf, hreinsa potta og
pönnur, elda mat, sauma, í
þetta fóru dagarnir, og það
nægði henni, og meira til. Hún
hafði erft það frá foreldrum
sínurn, bændum, að láta sér
annt um að allt væri i fegursta
lagi. I því var sjálfsvirðing
hennar falin.
Mennirnir sem komu upp
stigann voru svo fljótir að
María og Jósep höfðu varla
heyrt neitt skóhljóð af þessum
þungu stigvélum fyrr en þéir
voru teknir að iemja utan
hurðina með hnefunum. Jósep
þaut á fætur og hún stóð upp,
og bar upp að brjóstinu hönd-
ina sem hélt á litlu bleiku
treyjunni, sem hún var að
prjóna. Síðan ruddust þeir inn.
fylltu litla þokkalega herberg-
ið hávaða og bölvi, þessir lura-
tegu, stórvöxnu brúnstakkar.
Þeir virtu Jósep og Maríu varla
viðlits, heldur fóru að róta í
skápum, og rifu út úr þeim
borðbúnað og fatnað, og tröðk-
uðu fótum. Einn þeirra þreif
treyjuna úr höndum hennar og
hélt henni upp við ljósið og
setti síðan á hausinn á sjálf-
um sér, stórann og þykkan,
stakk upp i sig fingri og saug
hann. „Vertu ekki að þessu‘!
sagði einn af mannskapnum.
„Við höfum engan tíma til að
vera með nein kjánalæti." Og
hann þreif treyjuna. snýtti sér
i hana, og fleygði henni svo út
í horn.
í eldhússkápnum fundu þeir
nokkrar kökur nægiiega mikið
af steikarfloti og annarri feib
til að steikja þetta í, og ofan
á hverrj þeirra var sletta af
ávaxtamauki. Jósep hafði haft
tvær þejrra t.il kvöldverðar, en
sjálf sagðist hún ekki vilja
neitt, því þetta væri svo fit-
andi. Drengurinn hefði ekki
gott af því. Hinar tvær voru
geymdar handa Jósep til næste
morguns.
„Nei, sko!“ hvein i þeim sem
hafði fundið þetta. „ekki neme
það þó — kökur- Þessar skepn-
ur hafa kökur og svo mikið aí
þeim að þeir torga því ekki.1'
Hann braut aðra þeirra milli
fingranna, þefaði af bitanum
eins og hundur, stakk honum
upp í sig og át græðgislega.
„Svona nú,“ öskraði yfirmað-
urinn. „Hættu þessari helvíti*
fíflsku og haltu áfram að gera
eitthvað. Heldurðu að við ætl-
um að vera að dóla hérna f
þessu rottubæli í alla nótt. Við
eigum eftir að koma víða. A«
fram nú. Út!“
Framhald á 10. síðtt