Þjóðviljinn - 31.10.1963, Qupperneq 7

Fimmtudagur 31. október 1963
- ÞJÓÐVILJINN
SÓSÍAUSTAFLOKKURINN
25 ÁRA
Eg hygg að það sé ekki of-
mælt ef sagt er, að stofnun
Sameiningarflokks aiþýðu —
Sósíalistaflokksins sé merki-
legasti viðburðurinn í sögu ís-
lenzkrar verkalýðshreyfingar,
þegar frá er talin stofnun Al-
þýðusambandsins á hintun
fyrri stríðsárum. Þegar öllu
er á botninn hvolft held ég,
að hér sé ekki of djúpt tekið
í árinni. Stofnun Sósíalista-
flokksins var fyrsti áþreifan-
legi árangurinn af langri bar-
áttu til að sameina vinnandi
alþýðu Islands í pólitískan
baráttuflokk. Ef litið er á
sögu verkalýðsins í löndum
hins borgaralega þjóðfélags,
þá má segja, að þessi saga
sé saga frá tvístrun til sam-
einingar. Þegar upphefst saga
verkamanna hvar sem er í
heiminum, þá eru þeir tvístruð
hjörð, án samtaka og sameig-
inlegra markmiða. Samkeppn-
in í hinu borgaralega þjóðfé-
lagi sundrar í fyrstu þessum
mönnum, svo að þeir geta
lengi ekki einu sinni komið
sér saman um að mynda með
sér hagsmunasamtök, og þar
sem hin fynstu samtök þeirrar
tegundar verða til kemur það
oftar en ekki fyrir, að hið
borgaralega þjóðfélag getur
sundrað þeim, getur villt
verkamönnum sýn og gert þá
að sínum eigin böðlum. En á
sama hátt og biskupar vorir
íslenzkir forðum tíð voru
barðir til bókar svo fór og
alls staðar þar sem verkamenn
urðu að stétt, að veruleikinn
barði samtakahugsjónina inn
í höfuðin á þeim fyrr eða sið-
ar, og svo fór einnig á Is-
landi. En þótt það sé langur
og erfiður róður að koma öll-
um vinnandi mönnum í ein og
sömu samtök um hagsmuna-
mál sín, um krónuna og eyr-
inn, þá er hitt sýnu þyngri
róður að sameina þá um póli-
tíska hagsmuni sína, að sann-
færa þá um samhengið milli
stjóramála og efnaihagsmála,
að færa þeim heim sanninn
um það, að samkvæmt sögu-
legri stöðu sinni í þjóðfélags-
þróuninni muni barátta þeirra
til lengdar verða unnin fyrir
gýg nema því aðeins að þeir
stefni að nýju þjóðfélagi, nýj-
um samfélagsháttum mann-
anna, þar sem hinum miklu
framleiðsluöflum nútíma þjóð-
félags verði stjórnað af viti,
en ekki látin æða fram eins
og blind náttúruöfl, eins og
flóð eða fellibylur. Sú hug-
mynd, að mennirnir, sem eru
sjálfir mikilvægasti þáttur
framleiðsluaflanna og sá mátt-
ur, sem á bak við þau býr,
stjórai þróun og vexti þessara
afla í stað þessa að þola það, að
skepnan rísi upp á móti skap-
ara sínum og færi höfund
mannlegs þjóðfélags í ánauð
— sú hugmynd er sósíalismi
lútímans.
1 hinu fyrsta opinbera skjali
^ameiningarflokks alþýðu —
Sósíalistaflokksins var það
'ekið fram, að nafn hins nýja
'lokks fæli í sér nútíð og
ramtíð hins íslenzka verka-
>ðs, að barátta dagsins í dag
tti að færa hina vinnandi
>tt nær þeim pólitísku mark-
!ðum, sem liggja í rauninni
’in í sjálfri sögulegri að-
öðu verkalýðsins í borgara-
gu þjóðfélagi nútímans. En
pessi pólitísku markmið fær-
ast því f jær því sundraðri sem
verkalýðsstéttin er hvort sem
um er að ræða efnahagsleg
samtök hennar eða pólitískan
félagsskap. Sósíalistaflokkur-
inn og stofnun hans voni tákn
þeirrar nauðsynjar, sem knúði
æ harðar að dyrum að sam-
eina allan íslenzkan verkalýð
í samfelld hagsmunasamtök,
sem gerðu ekki ákveðna póli-
tíska játningu að inntökuskil-
yrði, að breyta hinu gamla
Alþýðusambandi í heildarsam-
tök verkalýðsins og losa það
úr skipulagstengslum við Al-
þýðuflokkinn; í annan stað
var stofnun flokksins tákn
þeirrar nauðsynjar að sam-
fylkja sem flestum vinnandi
mönnum undir pólitísk mark-
mið, sem öll verkalýðshreyf-
ing nútímans hlýtur að stefna
að fyrr eða síðar, hver með
sínum hætti og hver með sín-
um sérstöku vinnubrögðum, er
mótast af sögu og aðstæðum
hverrar þjóðar. Það var eitt
fyrsta og mesta afrek hins
nýja flokks, er hann fékk
umskapað Alþýðusambandið í
hagsmunafélagsskap allra
verkamanna og kom þannig
fótum undir félagsskap, sem
er í raun og veru — eða að
minnsta kosti gæti verið —
sterkasta þjóðfélagsaflið á Is-
landi. Reynslan hefur síðar
sýnt svo ekki verður um villzt,
að á þessu sviði hafði Sósíal-
istaflokkurinn leyst eitt erfið-
asta málefni íslenzkrar verka-
lýðshreyfingar, er hann skar
utan af henni hinn þrönga
flokksstakk, sem Alþýðuflokk-
urinn hafði reyrt hána í og
heft vöxt hennar á sama hátt
og fætur kínverskra hefðar-
kvenna voru færðir í bönd svo
að þær máttu ekki hreyfa sig
nema í burðarstól. Nú hafði
íslenzkur verkalýður fengið
fætur til að ganga á, og á
þessu aldarfjórðungsafmæli
Sósíalistaflokksins má þess
gjaraan vera minnzt, að hann
átti mestan og gifturíkastan
þáttinn í að fá verkalýðinn til
að varpa frá sér burðarstól
Alþýðuflokksins og standa og
ganga á sínum eigin fótum.
Það voru miklir hamingju-
dagar þessir lokadagar októ-
bermánaðar fyrir 25 ái-um, er
leiðtogar Kommúnistaflokks
Islands og forystumenn
vinstri manna í Alþýðuflokkn-
um báru loks giftu til að snúa
bökum saman í hinni erfiðu
baráttu á fjórða tugi þessar-
ar aldar og ganga í einn flokk,
er hafði efnahagslega og póli-
tíska hagsmuni íslenzkrar al-
þýðu eina að leiðarljósi og
sósíalistíska samfélagshætti á
Islandi að markmiði. Það er
ástæðulaust að leyna því, að
stofnun hins nýja flokks, þar
sem báðir aðilnr urðu að slaka
nokkuð til, og hinir langminn-
ugu íslendingar urðu að
gleyma hnífilyrðunum og
hnútunum sem farið höfðu á
milli þeirra undanfarin ár, var
ekki átakalaus. En samein-
ing hinna gömlu stríðandi að-
ilja tókst þrátt fyrir allt og
25 árum síðar megum við
minnast með þakklæti þeirra
manna, sem veltu steinunum
úr götunni, forustumanna hins
gamla Kommúnistaflokks og
leiðtoga vinstrimanna Alþýðu-
flokksins, ekki sízt þeirra
Héðins Valdimarssonar og
Sigfúsar Sigurhjartarsonar,
sem báðir eru nú látnir, en
allir íslenzkir sósíalistar í dag
minnast með söknuði og virð-
ingu. Og þótt hinn ungi flokk-
ur yrði þegar á ungum aldri
fyrir nokkru tjóni og manna-
missi, þá kom það þá þegar í
Ijós, að hann hafði fest djúp-
ar rætur í íslenzku þjóðlífi, að
honum varð ekki kippt upp úr
sinni mold og varpað visnum
á haug sögunnar. Hann varð
sönnun hins alþýðlega ís-
lenzka spakmælis, að á mis-
jöfnu þrífast börnin bezt.
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn er
sprottinn upp á þeim áratug,
sam sagan geymir í minni sínu
eem áratug heimskreppu og
heimsfasisma. Á því sama ári
og Sósíalistaflokkurinn var
stofnaður voru skráðir 1200
atvinnuleysingjar í Reykjavík
einni, Atvinnubótavinna hins
opinbera var þá kennd við
þann landshluta Sovétríkj-
anna, sem til skamms tíma
hefur verið talinn kaldastur
og óhugnanlegastur — Síber-
íuvinna var hún kölluð og fór
fram á mýrlendi fyrir austan
fjall. En þótt vinna þessi bæri
þetta óhrjálega nafn þá var
þó ekki til sá vinnulausi mað-
ur í Reykjavík, að hann ósk-
aði þess ekki heitt að verða
sendur til Síberíu og vinna
þar fyrir fjölskyldu sinni.
Kreppan og atvinnuleysið
markaði að sjálfsögðu alla
starfsemi Sósíalistaflokksins á
fyrstu áram hans, er auð-
valdsskipulagið á Islandi eins
og annars staðar lá afvelta í
eigin ráðleysi með opin kaun
sín sjáanleg öllum mönnum.
Um götur Reykjavíkur gengu
brúnstakkar hins íslenzka naz-
isma og létu dólgslega, ung-
menni Sjálfstæðisflokksins,
sem fengið höfðu pólitískt upp-
eldi sittá stjórnmálanámskeið-
um þessa flokks allra stétta,
og útbreiddasla blað landsins,
Morgunblaðið hafði allar göt-
ur frá 1933 gengið fram fyrir
skjöldu og varið ódæðisverk
nazismans leynt og ljóst.
Kreppan ognazisminn — þetta
voru tvær hliðar á sömu
myntinni, auðvaldsþjóðfélagi,
sem réð ekki lengur við sín
eigin samfélagsöfl og botnaði
hvorki upp né niður í sigur-
verki búskapar sins, svo sem
bankastjóri Englandsbanka
hafði komizt að orði nohkrum
árum áður.
Um það leyti er Sósíalista-
flokkurinn varð til virtist enn
ein holskefla heimskreppunnar
ætla að ríða yfir eftir stutt
hlé og nokkurt atvinnulegt
uppgangstímabil. En þá kom
brátt í ljós, að öruggasta ráð-
ið og óbrigðulasta, eem auð-
valdsskipulagið á við heims-
kreppu, er heimsstríð. At-
vinnuleysið þurrkast út á
skömmum tíma jafnóðum og
hægt er að fylkja atvinnuleys-
ingjunum undir fánana og
verksmiðjurnar hafa nú ekki
við að framleiða fyrir tortím-
ingarmarkað styrjaldarinnar.
Og blessað stríðið kom einnig
að etröndum Islands, með her-
námi sínu og hernámsvinnu,
og einnig hér á Islandi hjaðn-
aði atvinnuleysið og nú gengu
tveir vinnuveitendur á eftir
hverjum einum verkamanni,
og Morgunblaðið skipti um
tungumál og talaði nú engil-
saxnesku jafn reiprennandi og
það hafði áður talað þýzku.
Hin þríhöfða þjóðstjórn,
sem var talin geyma allt það
stjórnmálavit, sem til var í
landinu, virtist vera einráðin
í því að skella skollaeyrunum
við hinum nýja veruleika sem
var að verða til í landinu og
hundsa verkalýðinn og kröfur
hans með sama blygðunarleys-
inu og ósvífninni og á þeim
árum, er þrír verkamenn
gengu á eftir hverjum vinnu-
veitanda og báðu bljúgir um
vinnu, Síberíuvinnu jafnt sem
aðra vinnu. Á þessum árum
kom það í Ijós, að íslenzkur
verkalýður og allir íslenzkir
launþegar áttu sér ekki aðra
vörn og hlíf en Sósíalista-
flokkinn. Því var það raunar
engin furða þótt það hafi
flögrað að valdhöfunum að
banna þennan óþjála flokk.
Freistingin var mikil, ekki
sízt vegna þess að landið var
hernumið. Það var gengið
eins langt og frekast var kost-
ur svo sem aðstæður voru í
landinu: starfandi sósíalistum
innan verkalýðsfélaganna var
varpað í fangelsi, málgagn
flokksins, Þjóðviljinn, bannað-
ur og þrír af ritstjórum hans
og skeleggustu stjórnmála-
pennar landsins voru hand-
teknir og fluttir úr landi. Eins
og ástatt var á íslandi þá var
tæpast hægt að ganga lengra
í pólitískri ógnarstjórn.
Hinir þrír flokkar sem sátu
með allt stjórnmálavitið héldu
að í skjóli erlendra vopna
gæti þeim leyfzt allt. Þeir
héldu, að þeir gætu stjórnað
landi, þar sem atvinnuleysið
var horfið og eftirspurnin eft-
ir vinnuafli miklu meiri en
framboðið með sama hætti og
þeir höfðu gert af svo mikilli
list á árum atvinnuleysis og
örbirgðar. En Sósíalistaflokk-
urinn kenndi þeim von bráðar
annan pólitískan bamalærdóm.
Þessi flokkur skipulagði al-
þýðuna í landinu til óhlýðnis-
baráttu gegn þrælalögum rík-
isstjórnarinnar og stefndi öll-
um vinstri mönnum til orustu
fyrir hækkuðum launum og
betri lífskjörum. Sú stétt, sem
hafði mátt þola bótalaust at-
vinnuleysið og örbirgðina á
kreppuárunum undanfarinn
áratug, eú stétt fékk nú loks-
ins komið fram hefndum á
hinum íslenzku valdhöfum
fyrir fátæktina og auðmýk-
inguna. Það var á þessum
fyrstu árum stríðsins, að lagð-
ur var grundvöllur að því
stéttastríði íslenzkra verka-
manna og launþega, er staðið
hefur linnulaust fram á þenn-
an dag. Þeim er skylt að
gleyma aldrei þessari stað-
reynd, þeim er ekylt að minn-
ast þess, að hin ólöglega hags-
munabarátta Sósíalistaflokks-
ins á þessum árum hefur fært
þeim í hendur þau lífskjör,
sem þeir eiga við að búa í
dag, og ef þau eru ekki betri
en raunin er, þá eru aðrir að-
ilar sekir í þeim efnum.
Sósíalistaflokkurinn var
stofnaður sem verkamanna-
flokkur og samkvæmt öllu eðli
sínu var og er tilvera hans
fyrst og fremst bundin lág-
stéttum þeim, sem sækja laun
sin til annarra. En flokknum
bárust brátt á hendur önnur
hlutverk, hlutverk, sem að
öllum jafnaði hafa verið tengd
hinum borgaralegu flokkum
framar öðrum. Það eru verk-
efni, sem bundin eru þjóðar-
búskap og atvinnuvegum, það
------------------- SÍÐA ^
eru verkefni, sem snerta sjálfa
tilveru þjóðarinnar og þjóð-
ernisins. Víðast hvar hafa
borgarastéttir annara 1 anda
komið fram í nafni þjóðarinn-
ar, þær hafa lagt hagsmuni
sína að jöfnu við hagsmuni
þjóðarinnar, og á vissu skeiði
hafa þær í þessu efni haft lög
að mæla. Á einu sviði þjóðlífs-
ins hafa þær oftast verið ein-
ráðar: þær hafa skipulagt at-
vinnuvegi þjóðarinnar, talið
sem eðlilegt er, að þar væri
þeirra hlutverk og viðfangs-
efni. En hér kemur sem oftar
í Ijós, að saga íslenzku þjóð-
arinnar er með mjög ólíkum
hætti ef borin er saman við
sögu umheimsins og jafnvel
skyldustu grannþjóða okkar.
Svo var það fyrr á öldum og
svo hefur það einnig verið á
hinu borgaralega skeiði Is-
landssögunnar.
Flestar þjóðir Evrópu að
minnsta kosti geta hrósað sér
af að hafa átt menntaða og
athafnasama borgarastétt, sem
á vissu skeiði söguþróunarinn-
ar markar þjóðfélagið á öllum
sviðum þjóðlegrar menningar.
En á Islandi er þessu á allt
annan veg f-arið. Borgarastétt
okkar tók út sinn fyrsta
þroska á heimsstyrjaldarárun-
um fyrri, lenti straks í útsogi
eftirstriðsáranna, eftir nokkra
ára hlé skall yfir hana heims-
kreppa, sem hafði í för með
sér viðfangsefni, sem hún réð
ekkert við. 1 heimsstyrjöldinni
síðari tók hún út næsta
þroskastig sitt, losnaði úr
gömlum skuldum, en fram-
leiðslutæki hennar voru úrelt
og slitin í stríðslok og sjálf
vissi hún i raun og veru ekki
sitt rjúkandi ráð hvað hún
ætti að gera við það fjár-
magn, sem henni stóð til boða
þegar friður komst á. Inn-
stæðumilljónirnar frá stríðs-
árunum voru í augum flestra
góðra íslenzkra borgara bara
eyðslufé, sem hægt væri að
græða á með innflutningi, aðr-
ir vildu kaupa fyrir innstæð-
urnar erlend skuldabréf: Is-
lendingar áttu sem sagt að
verða eins konar próventuþjóð.
1 þessu dapurlega ástandi
borgarastéttarinnar, sem virt-
ist ekki sjá neinar fjarvíddir
né framtíð í tilveru sinni gekk
Sósíalistaflokkurinn fram á
sviðið og sagði borgarastétt-
inni fyrir verkum. Þótt ráð
flokksins og tillögur væru að-
eins í ætt við einfalda heil-
brigða skynsemi, þá óx þetta
mjög í augum þeirra flokka,
sem borið höfðu hita og
þunga dagsins af að stjóma
íslenzku þjóðfélagi síðasta
áratug. Kaupið ný stórvirk
framleiðslutæki fyrir innstæð-
urnar, dælið nýju blóði í æðar
íslenzkra atvinnuvega, afstýr-
ið atvinnuleysi í landinu með
stórvirkum framkvæmdum til
sjávar og sveita! Eg hygg að
leitun muni vera á þeim
verkalýðsflokki í stjórnarand-
stöðu, er hafi borið fram slíYa
stefnuskrá og heildaráætlun
til þess að lyfta ráðlausu
borgaralegu þjóðfélagi upp úr
keldunni. En þetta frumkvæði
Sósíalistaflokksins í nýsköpun
atvinnuvega var svo sjálfsagt,
að meiri hluti þjóðarinnar
fagnaði þvi af alhug og
stærsta flokkl borgarastéttar-
innar, Sjálfstæðisflokknum,
þótti ekki stætt á að hafna
slíkum tillögum. Að visu
þurfti að hýða Alþýðuflokkinn
til hlýðni áður en hann tæki
þátt í slíkri nýsköpunarstjóm,
Framsókn ein tók þann kost-
inn að fara í fýlu og setjast
að utangarðs um hrið.
Ef litið er á hag íslenzku
þjóðarinnar pólitískan og
efnahagslegan á þeim tíma er
við höfðum endurreist lýðveld-
ið og nýsköpunarstjórnin var
mynduð, þá verður ekki séð,
að annað ráð liafi verið væn-
Framhald á 8. síðu.