Þjóðviljinn - 22.12.1963, Blaðsíða 3

Sunnudagur 22. desember 1963
ÞlðÐVILIINN
SÍÐA 3
A
HVÍLDAR-
DACINN
TJALDAÐ TIL EINNAR NÆTUR
Uppreisn
almennings
Þau stórfelldu átök sem orðið
hafa um (kjaramál síðustu tvo
mánuði eru einstæð fyrirbæri
á íslandi. Þau jafngilda alls-
herjaruppreisn gegn vissum
þáttum í stjórnarstefnunni,
einkanlega óðaverðbólgunni
og þeirri nýskiptingu á þjóð-
artekjunum sem framkvæmd
hefur verið að undanfömu
verkafólki í óhag. Allt í einu
var svo komið að greining
eftir stjómmálaflokkum varð
aukaatriði innan verkalýðs-
samtakanna; kommar, kratar
og íhaldsmenn skipuðu sér
saman í fylkingar og gerðu
sameiginlegar kröfur til vald-
hafanna í þjóðfélaginu; kenn-
ingin um stéttarlega samstöðu
sem sumum hafði virzt ein-
hver leiðinleg fræðibókar-
regla varð allt í einu að sjálf-
gefnum veruleika. Alþingi
götunnar var tekið til starfa.
Þessi samstaða hefur tví-
vegis knúið valdhafana til
undanhalds á skömmum tíma.
9. nóvember neyddist ríkis-
stjómin til þess að hætta við
lagasetningu þar sem gert
var ráð fyrir að kjaramálum
verkafólks yrði skipað með
valdboði, og var þó búið að
samþykkja frumvarpið við
fimm umræður á Alþingi.
Undanfama daga — eftir
langvíðtaækasta allsherjar-
verkfall í sögu Jandsins —
hafa valdhafarnir neyðzt til
þess að semja við verkafólk
um mun meiri hlut en því
hafði verið fyrirhugaður, þótt
sá hlutur sé að vísu miklum
mun minni en réttmætt hefði
verið.
Atburðir af þessu tagi bera
vott um svo viðtæka hugar-
farsbreytingu að hún hlýtur
að hafa áhrif á alla þróun
landsmála á næstunni. Stjóm-
arflokkarnir vita nú að í á-
tökum um verðlagsmál og
kjaramál og í samskiptum við
verklýðssamtökin hafa þeir
ekki á bak við sig þann styrk
sem lesa má úr atkvæðatölum
síðustu kosninga. Sú stað-
reynd hlýtur að hafa áhrif á
stefnu þeirra á næstunni ef
þeir eiga til einhverja póli-
tíska dómgreind.
Veikleiki ríkis-
stjórnarinnar
Samstaða verklýðsfélaganna
bar vott um mikinn styrk-
leika, en að sjálfsögðu eru
slík allsherjarátök mjög erfið
í framkvæmd, enda létu veil-
umar ekki á sér standa. Um
slika samstöðu gildir sú marg-
þvælda regla að keðja er jafn
sterk. og veikasti hlekkur
hennar. Samt var það miklu
frekar veikleiki ríkisstjórnar-
innar sem birtist í samskipt-
unum við verklýðsfélögin.
Áður en til átakanna kom
hafði ríkisstjórnin lagt á það
mikla áherzlu að nú yrði að
ná heildarsamningum til langs
tíma, nú yrði að semja um þá
hluti á sviði kjaramála og
verðlagsmála sem verklýðs-
samtökin í heild gætu sætt
sig við og tryggðu jafnframt
vinnufrið og rólega efnahags-
þróun um alllangt skeið. En
þegar til kastanna kom heykt-
ist ríkisstjórnin á því verk-
efni sem hún hafði sjálf lagt
áherzlu á. Hún treysti sér
ekki til að gera neina heildar-
samninga heldur greip til þess
ráðs að sundra þeirri sam-
stöðu sem hún hafði áður tal-
SPEKIN OG
SPAR/FÖT/N
eftir EINAR PÁLSSON
er bók allra hugsandi manna. 1 bókinni er brugðið upp
myndum af sárustu stundum mannsins og skoplegustu hlið-
um yfirborðsmennskunnar í heiminum.
Ef þú vilt lesa góða bók — sem þú minnist lengi — þá
lestu Spekina og sparifötin.
Þú gleymir henni ekki.
Að frágangi er þetta einhver fegursta bók, sem gefin hefur
verið út á Islandi, prýdd fjölda mynda eftir listamanninn
Baltasar.
Þessi mynd fylgir kaflanum um mótið við flugmanninn,
sem skaut Islendingana í stríðinu.
ið æskilega. Hún beitti póli-
tískum tökum sínum á for-
ustumönnum verzlunarmanna
til þess að kljúfa þá frá öðr-
um launþegum. Jafnframt var
sá háttur á hafður að kjör
verzlunarfólks skyldu endan-
lega ákveðin með gerðardómi
1. febrúar, og lýstu forustu-
menn samtakanna yfir því á
hófust, að „kommúnistar ein-
ir“ stæðu að þeim átökum —
þegar það var einmitt athygl-
isverðasta og lærdómsrikasta
einkenni þessara verkfalla að
fldkkaágreiningur hafði orðið
að þoka.
Samskonar átök voru innan
Alþýðuflokksins, milli æðstu
leiðtoganna annarsvegar og
stönguðust meira að segja
innbyrðis.
Þannig leiddi ríkisstjórnin
yfir sig víðtækasta allsherj-
arverkfall í sögu þjóðarinnar.
Það verkfall hafði ekki verið
markmið alþýðusamtakanna.
sem gefið höfðu frest á frest
ofan alla daga frá því í vor.
Ríkisstjórnin bar ein alla á-
búðar, valdhafarnir eru eftir
sem áður í gapastokknum.
15% kauphækkun réttir hvorki
hlut verkafólks eins og óhjá-
'kvæmilegt var nú né heldur
tryggir hi'in þá festu í efna-
hagsþróun sem hver ríkis-
stjórn hlýtur að keppa að.
Síðan samið var siðast við
verklýðssamtökin í júní hefur
almennt verðlag í landinu
hækkað um 11,4%, sam-
kvæmt hinni opinberu vísitölu
stjórnarvaldanna. Það er
þannig búið að taka obbann af
kauphækkuninni fyrirfram.
Vitað er einnig að framundan
eru nýjar verðhækkanir þann-
ig að ekki mun líða á löngu
þar til verkafólk stendur í
sömu sporum og það gerði í
júní. Það hefur að vísu vegið
upp þá ofsalegu verðbólgu
sem varð í haust, en síðan
mun halda áfram að halda
undan fæti jafnt og þétt ef
dýrtíðarstefna viðreisnarinn-
ar heldur áfram.
15% kauphækkun er ekki
heldur í samræmi við annan
veruleika. Eins og Alþýðu-
blaðið bendir á tíðkast nú
„gífurlegar yfirborganir" í
þjóðfélaginu og eru til marks
um mikla gjaldgetu atvinnu-
veganna. Það kaup sem nú
hefur verið samið um er mun
lægra en fjölmargir fá greitt
í raun og veru, og það er
heimska sem hefnir sín að
viðurkenna ekki staðreyndir;
öll stjórnmál verða að vera
í samræmi við veruleikann
sjálfann. Jafnvel þótt ein-
hverjar atvinnugreinar kunni
að eiga við þrengingar að
stríða vegna verðbólgunnar,
réttlætir það ekki að miða
kaupgjaldið við bágindi
þeirra, heldur ber ríkisstjórn-
inni að leiðrétta hag þeirra
með skynsamlegri stjóm á
efnahagslífinu.
Upphaf annara
samninga?
Vandamálin sem við er að
glíma eru jafn óleyst og áð- í
ur, þrátt fyrir bráðabirgða- j
samningana. Og raunar verða j
þau vandamál sem tengd eru i
lífskjörum almennings ekki |
leyst með neinu pennastriki |
eða einhverjum samningum |
sem undirrilaðir kunna að 'I
verða á næturþeli eftir nokk- I
urra daga taugastn'ð. Eigi að :|
vinna að lausn þarf djúptæk- ‘j
ar bre'ytingar á öllu efnahags- ‘
kerfinu. Óðaverðbólgan og
uppreisn almennings ættu að ;
hafa fært stjórnarherrunum ]
heim sanninn um það að nú l
verður að snúa baki við við- !
reisninni, hætta að láta gróða- ,
sjónarmiðið eitt vera hreyfiafl
þjóðfélagsins. Því aðeins fæst ,
vinnufriður til frambúðar að !
verkafólki sé tryggð mun .
réttlátari hlutdeild í þjóðar- ■
tekjunum en nú er. Jafn- j
framt verður að binda endi
á verðbólguna og veita laun- j
þegum tryggingu fyrir því að
kaupmáttur launanna fari '
vrxandi með aukinni fram-
leiðslu og skynsamlegri þjóð-
arbúskap en nú tíðkast. Og
síðast en ekki sízt verður að
stytta hinn óhóflega vinnu-
tíma án skerðingar á heildar-
tekjum niður í það sem tíðk-
ast í löndunum umhverfis
okkur. Þessi atriði verða ekki
framkvæmd með kjarasamn-
ingum einum saman, heldur
verða að koma til samningar
við alþýðusamtökin um alla
stjórn efnahagsmálanna.
Ef áframhald verður á
þeirri víðtæku samheldni sem
tekizt hefur í verkalýðs-
hreyfingunni að undanförnu,
þrátt fyrir allar veilumar,
verða alþýðusamtökin fær um
að þoka þróuninni inn á þess-
ar brautir. Engin stjómar-
völd komast þá hjá því að
taka tillit til þeirra í vaxandi
mæli i öllum athöfnum sínum.
Þá yrðu bráðabirgðasamning-
arnir sem nú hafa verið gerð-
ir aðeins upphaf annarra og
merkari samninga. — Austri.
Margt var um manninn að öllum jafnaði í húsi Hins íslenzka prentarafélags við Hvcrfisgötu
meðan á verkfallinu stóð. Þangað komu prentaramir til að fá nýjar fréttir af gangi mála.
vera til taks ef á þyrfti að halda, rabba við félagana, spila, tefla og drekka kaffi, |»ví að
rjúkandi kaffi var jafnan á könnunni. Myndin var tekin einn daginn í húsi HlP. (Ljósm.
Þjóðv. A. K.).
félagsfundinum í Reykjavík
að kauphækkanir þá yrðu
ekki vmdir 40—50%. Þar
með var öðrum launþegum
sagt að ekkert vit væri í því
að semja til langs tíma; þeg-
ar eftir 1. febrúar gæti orð-
ið um ný viðhorf að ræða;
þvi yrði að gera bráðabirgða-
samkomulag sem aðeins stæði
skamma stund. Með samning-
unum við Iðju í Reykjavík
um 14% kauphækkun var
launþegasamtökunum síðan
sagt að þau myndu ekki með
skaplegu móti ná öllu meiri
árangri, en sú hlutfallshækk-
un va? raunar trygging þess
að endurskoðun yrði óhjá-
kvæmileg eftir mjög skamma
hríð.
Þannig hafði ríkisstjórnin
sjálf eyðilagt sinn eigin mála-
tilbúnað; hún treysti sér ekki
til að fást við vandamálið í
heild, heldur skildi það eftir
opið og jafn óleyst og áður.
Átök innan
stjórnarflokkanna
Getulej’si rikisstjórnarinnar
andspænis þessum vanda staf-
ar af því að víðreisnarstefn-
an hefur beðið algert skip-
brot. og ráðamenn stjórnar-
flokkanna hafa ekki gert upp
við sig hvern kost þeir eigi að
velja. Og eins og ævinlega
valda ei’fiðleikarnir því að
falinn ágreiningur kemur fram
í dagsljósið. Innan Sjálfstæð-
isflokksins hefur hin gamla
valdabarátta Bjama Bene-
diktssonar og Gunnars Thor-
oddsena blossað upp á nýjan
leik síðustu vi'kurnar. Bjami
Benediktsson hefur sýnt ýmsa
tilburði til þess að vilja leysa
efnahagsvandamálin með
samningum við verklýðssam-
tökin; Gunnar Thomddsen
hefur hinsvegar gerzt mál-
svari þess að ríkisvald og at-
vinnurekendur beittu ýtrustu
hörku sinni. Þessi átök löm-
uðu fomstu Sjálfstæðisflokks-
ins, eins og glöggt kom fram
í þeim furðulega óraunsæja
málflutr.ingi Morgunblaðsins
morg\wúnn sem verkföllin
Einföld mál verða flókin
þegar hver höndin er uppi á
móti annarri. Ágreiningurinn
innan stjórnarliðsins olli því
að sá frestur sem verklýðsfé-
lögin gáfu snemma í vor var
ekki notaður allt sumarið. Of-
beldisfrumvarpið sem lagt var
fram þegar frestinum lauk
var örvæntingarfull tilraun til
að sameina stjórnarliðið með
hörku, en það gliðnaði auð-
vitað sundur á nýjan leik and-
spænis einhuga andstöðu al-
mennings. Nýi fresturinn sem
þá var gefinn var ekki held-
ur notaður til annars en að
þjarka innbyrðis án þess að
nokkur árangur fengist. Þegar
að verkföllum kom var ekki
einu sinni hægt að fá um það
skýr svör frá ríkisstjórninni,
hvort hún vildi gera meiri-
háttar samninga til langs
tíma eða bráðabirgðasamn-
inga sem stæðu skamma hríð,
en verklýðssamtökin hefðu að
sjálfsögðu fjallað um hvorn
kostinn sem var á raunsæjan
hátt. En ríkisstjórnin vissi
ekki sitt rjúkandi ráð; þær
hálfköruðu og litilsigldu hug-
myndir sem frá henni komu
Ber alla
ábyrgðina
hinsvegar verklýðsfulltrúa og
ýmissa yngri stjómmála-
manna í flokknum. Það voru
þeir síðarnefndu sem höfðu
orðið í Alþýðublaðinu morg-
unin sem verkföllin hófust;
forustugrein þess var í hinni
algerustu andstöðu við mál-
flutning Morgunblaðsins.
byrgð á því hvernig komið
var, með allsherjarverkfallinu
varð sú staðreynd augljós
hverjum manni að valdhaf-
arnir höfðu ekki lengur nein
tök á viðfangsefnum sínum,
þeir voru sjálfir orðnir leik-
soppar þeirrar óheillaþróunar
sem hófst með viðreisninni.
„Hinar gífurlegu yfii'borg-
anir á hverju sviði eftir ann-
að sýna, að gjaldgeta atvinnu-
veganna er mikil. Þess vegna
er sjálfsagt að láta þá greiða
sem hæst kaup, en ríkinu ætli
ekki að verða skotaskuld úr
hjálpsemi við þá liði útflutn-
ingsframleiðslunnar, sem erf-
iðast eiga. Svona einfalt er
það mál, sem reyndist svo
ofsalega flókið í framkvæmd,
að þjóðfélag okkar riðar til
falls."
Aðeins
bráðabirgðalausn
Og sú bráðabirgðalausn
sem nú hefur verið samið um
leysir engan vanda til fram-