Þjóðviljinn - 09.03.1965, Blaðsíða 2

SÍÐA
ÞJðÐVILnNN
Þriðjudagur 9. marz 1965
Skreiðarmarkaðurinn eyðilagður vegna staðsetningar verksmiðjunnar?
Á aí tefja framþróun íslenzks
fiskiðnaSar með alúmínvinnslu?
Er Norðmaðurinn Trysgve
Lie var hér á ferðinni fyrir
skömmu, há vatt sér að hon-
um íslenzkur fréttamaður og
spurði, hvert álit hans væri á
hví, að flyt.ia inn erlent fiár-
magn til stóriðiu. Svar Norð-
mannsins var á há leið, að
hetta eæti í sumum tilfellum
reynzt haerkvæmt, ef verkefni
skorti fyrir vinnuafl. Ef betta
væri hinsvegar srert, har sem
atvinna væri nógr fyrir, og
frekar skorti á vinnuafl en
hitt. há hlyti slíkt óhiákvæmi-
leera að hafa í för með sér
henslu í efnahaerskerfinu.
Það dettur víst eneum full-
vita manni í huer að hér eieri
að fara að stofna til alúmín-
vinnslu til að bæta úr at,-
vinnubörf. 1 fyrsta laeri er við
Faxaflóa, har sem sagt er að
verksmiðian verði bvggð,
frekar skortur á vinnuafli til
íslenzkra atvinnuveera. 1 öðru
laeri væri alúmínvinnsla sízt
til hess fallin að bæta úr at-
vinnubörf, ef hví væri UJ að
dreifa, þar sem þetta er orku-
frekur atvinnurekstur sem
notar miög litið vinnuafl
samanborið við hað fiármaern
sem í rekstrinum er bundið.
Að haki hinum óstiórnleera á-
kafa íslenzkra ráðamanna að
stofna hér til alúmínvinnslu
í eieru erlendra auðhringa sem
keppi við islenzka atvinnurek-
endur hlióta hví að liggia ein-
hver dulin siónarmið sena ekki
hafa ennbá komið í daersliós-
ið.
Mikill ógreiði
Hinn frómi maður dr. Jó-
hannes Nordal bankastióri
hefur sagrt í álitsgerð um
betta mál, sem hann virðist
bó bera miöer fyrir briósti, að
lántaka til stórvirkiunar
vegna alúmínvinnslu hér,
hlyti að sjálfsögðu að tak-
marga lánamöguleika Islend-
inga til annarra barfa, í bað
minnsta næstu ár. Éer held
að ég fari hér rétt með, að
betta sé hans álit. Sé betta
rétt, bá mundi lántaka í bágu
útlendinera tekin af íslenzka
ríkinu verða dragbítur á
frambróun og uppbyggingu
íslenzks fiskiðnaðar, svo og
iðnaðar í bágu landbúnaðar-
ins á næstu árum, bví að 'til
slíkrar uppbvggingar hefðum
við fyrst og fremst burft að
nota okkar lánamöguleika.
Það er bví ekki seinna vænna,
að almenningur geri sér lióst,
hver áhrif bessa máls geta
orðið, ef bað nær beirri höfn,
sem nú er stefnt að. Svo
gjörsamlega hefur málflutn-
inerur sumra blaða snúið við
staðreyndum í bessu máli, að
bygging alúmínverksmiðju
er bar talin lyftistöng fyrir
íslenZka iðnuppbvggingu,
iafnt fiskiðnað sem annan
iðnað. Það má máski segia að
nokkur hundruð verkamenn
sem teknir væri frá islenzkum
atvinnurekstri, hefðu ekki svo
mikið að segia. En begar
betta á að gera meðan ís-
lenzkan atvinnurekstur skort-
ir vinnuafl, bá hlvtur bað að
skoðast sem mikill ógreiði. Þá
-<S>
Af
hvaða hvötum ?
Málgagn hlutafélagsins Hug-
ins, Frjáls þióð, kom út fyr-
ir nokkrum dögum með stór-
ar fyrirsagnir á forsíðu:
„Eru sumir æðstu manna
landsins skransalar varnar-
liðsins?
Hannibal Valdimarsson spyr
á Alþingi: Hverjir hafa skran-
sölu varnariiðsins með hönd-
um? A Sósíaiistaflokkurinn
sæti í nefndinni? Hvert renn-
ur gróðinn?”
Hér í blaðinu hefur dylgj-
unum um Sósíalistaflokkinn
verið mótmælt með opinberri
yfirlýsingu. En má ég benda
á að ósannindum Frjálsrar
þjóðar er öldungis ekki beint
gegn Sósíalistaflokknum held-
ur Hannibal Valdimarssyni.
Því er hreinlega logið upp
blygðunarlaust að Hannibal
Valdimarsson hafi spurt á
þingi hvort Sósíalistaflokkur-
inn ætti fulltrúa í svokallaðri
Sölunefnd vamarliðseigna,
þótt Hannibal hafi að siál f-
sögðu aldrei dottið neitt slfkt
í hug, enda veit hann miklu
betur. Því er haldið fram að
formaður Albýðubandalagsins
beri fram fyrirspumir um
hemámsmál á þingi í þeim
tilgangi sð ófrægja hemáms-
andstæðinga. og hefur jafnvel
gamalkunnum hernámsblöð-
um orðið ofraun að teygia
hugarflug sitt út í bvflfkar ó-
göngur. Þessi ósannindi um
Hannibal Valdimarsson eru
með því furðulegasta sem
sézt hefur í íslenzkri blaða-
mennsku og hefðu verið flest-
um öðrum ætlandi en rit-
stjóra Frjálsrar þjóðar, Ólafi
Hannibalssyni.
Hverjar eru þær hvatir sem
geta fengið menn til þess að
taka upp þvílíkan vopnaburð?
Þær hafa ekki dulizt um langt
skeið. í meira en ár hefur
Frjáls bjóð haft það eittverk-
efni að flytja níð og ósann-
indi um Sósíalistaflokkinn og
einstaka forustumenn hans,
en um almenn þjóðmál er að-
eins fjallað á annarlegasta
hátt. Það er engin tilviljun
að fyrstu skrif Frjálsrar þjóð-
ar um erlenda stóriðju á ls-
landi voru árás á Sósíalista-
flokkinn og Einar Olgeirsson
fyrir andstöðu við alúmfn-
hringinn. Það er ekki heldur
nein tilviljun að þegar Frjáls
þjóð man loks eftir þvf að
landið er hernumið verða við-
brögð blaðsins tilhæfulaus ó-
sannindi um Hannibal Valdi-
marsson og lúalegar dylgjur
um Sósíalistaflokkinn. 1 verki
er Frjáls þjóð þannig málgagn
ríkisstjómarinnar, hemáms-
ins og alúmínhringsins, og
skiptir engu máli þótt bar sé
um að ræða sjálfboðaliðastarf
í þágu þeirra afla. Mættu
ýmsir beir sem sfutt hafa
Frjálsa bióð i bveröfugum til-
gangi fara að lita í kringum
sig og aðgæta hvar beir eru
staddir í þjóðfélaginu. —
Austri.
eru skertir lánamöguleikar til
uppbvggingar á iðnaði til full-
vinnslu á hráefni frá s.iávar-
útvegi og landbúnaði eitt bað
allra versta, þegar ótel.jandi
verkefni bíða óleyst á beim
vettvangi sökum vöntunar á
fjármagni.
Erlent vinnuafl?
I sunnudagsblaði Tímans, í
grein eftir Steingrim Her-
mannsson, verkfræðing, sem
er einn þeirra er sæti eiga í
stóriðjunefnd, stendur bessi
málsgrein, þar sem hann ræð-
ir um stórvirkjun og alúmín-
verksmiðju: „Að sjálfsögðu
mun innlent vinnuafl hafa
forgangsrétt að störfum í
verksipiðjunni. Þar mun fást
þýðingarmikil tækni- og
starfsþjálfun.“ Hér er talað
um forgangsrétt til vinnu, en
ekki, að bað sé skilyrðislaus.
krafa að verksmiðjan noti
innlent vinnuafl. Á bessu
tvennu er reginmunur. Hafa
þeir vísu menn eem um þetta
mál hafa fjallað, máski farið
að hugleiða, að svo gæti farið
að þetta óskabarn þeirra, al-
úmínverksmiðian stæði einn
góðan veðurdag uppi án nægi-
lega margra verkamanna inn-
lendra, og þá yrði að full-
nægja þeirri þörf með inn-
fluttu vinnuafli. Að sjálf-
sögðu hlýtur alúmínhringur-
inn, sem á verksmiðjuna, að
heimta tryggingu, ekki bara
fyrir næganlegri orku til starf-
rækslunnar, heldur vill hann^
áreiðanlega líka fá það
tryggt, að mega fl.ytja inn er-
lent starfslið, séu Islendingar
ekki nægjanlega margir fyrir
hendi til starfa. Þetta er vel
skiljanlegt út frá sjónarhóli
slíks fyrirtækis. Og ummæli
Steingríms Hermannssonar
verkfræðings, gætu meira en
svo bent til þess, að um þenn-
an möguleika hefði verið fiall-
að í stóriðiunefnd, og væri
það raunar ekki nema eðlilegt.
En þegar slík verksmiðja
yrði máske að stærsta hluta
rekin með erlendu vinnuafli,
bá færu nú bær tekjur sem
Islendingar fengiu af rekstr-
inum að minnka til muna.
Það eru áreiðanlega til fleiri
hliðar á þessu máli, heldur en
þær sem íslenzkir ráðamenn
hafa hampað í blöðum og á
mannfundum. Ég er heldur
ekki viss um, að Islendingrar
séu svo miöe ginnkeyptir
fyrir því, að stofna til mare-
býlis í landinu með fleiri út-
lendingum. Tvfbylið við Kan-
ann þykir víst mörgum nóg,
bó ekki séu beir á nokkurn
hátt fiandsamlegir útlending-
um.
Norskur alúmín-
iðnaður
Því hefur mjög verið hamp-
að hér af forgöngumönnum
þessa máls, að okkur stafaði
ekki meiri hætta hér af stór-
iðju í eigu útlendinga heldur
en Norðmönnum, og hefur í
því sambandi oft verið vitnað
til alúmínvinnslunnar í Noregi.
En þó Norðmenn séu engin
stórþjóð á heimsmælikvarða,
þá eru þeir það í samanburði
við okkur. Erlend fjárfesting
þar í landi, er ekki nema ör-
lítið brot gagnvart norskri
fjárfestingu og skapar því litla
sem enga hættu samanborið |
við hér. Það er þvi ólíku sam-
an að jafna. En vegna þess að
forgöngumenn alúmínverk-
smiðjunnar hér hafa sérstak-
lega rangtúlkað þetta mál, þar
sem þeir hafa vitnað til
norskrar alúmínvinnslu, þá tók
ég mér fyrir hendur að fá
þetta upplýst úti í Noregi. Og
hér á eftir koma réttar upp-
lýsingar:
Það er ekki langt síðan að
ákveðið var að byggja nýja
alúmínverksmiðju í Noregi og
á hún að standa á Húsnesi á
Suður-Hördalandi. Að þessari
verksmiðju standa tvö erlend
félög, Ajax £ Sviss og Pomp-
adee í Frakklandi. En fyrir
voru í Noregi áður tvær alú-
mínverksmiðjur, sú stærri er
A/S Árdal og Sunndalverk, en
eigendur hennar eru norska
ríkið og norskir einstaklingar
og félög sem eru hluthafar.
Hin verksmiðjan Nonco A/S
eða Norsk Aluminium Comp-
ani A/S eins og hún heitir
fullu nafni. Hlutafé þessarar
verksmiðju er að nokkrum
hluta norskt en að hinum hlut-
anum1 brezkt eða brezkt-kana-
dískt. Þegar þetta er nú borið
saman við þær framkvæmdir
sem hér eru fyrirhugaðar í
alúmínvinnslu þar sem erlent
auðfélag á að verða eigandi
allrar starfrækslunnar að und-
antekinni virkjuninni sem ein-
ungis hefur það hlutverk að
sjá verksmiðjunni fyrir ódýrri
raforku, þá hljóta allir að sjá
að þessu tvennu verður á eng-
an hátt jafnað saman, hér og
í Noregi. Norðmenn eigá
stærstu verksmiðjuna á þessu
sviði sjálfir, og aðra að nokkr-
um hluta. Þó að þeir leyfi svo
byggingu þriðju verksmiðj-
unnar, í eigu útlendinga þá
gpta þeir áreiðanlega ekki
kallað yfir sig samskonar
hættu og bygging alúmínverk-
smiðju hér gæti orðið samfara,
þar sem hún væri eina stór-
iðjan á þessu sviði. Yið skul-
um gera okkur það ljóst strax,
áður en það er of seint, að er-
lent fyrirtæki sem í fyrsta á-
fanga leggur í fjárfestingu sem
nemur ca. 1500 miljónum kr.
hér, það hefur skilyrði í krafti
fjármagns síns að verða slíkt
stórveldi í landinu, að það get-
ur vaxið okkur yfir höfuð.
Hættan af flúor-
eitrun
Stéingrímur Hermannsson
verkfræðingur segir í grein
sinni sem ég hef vitnað til hér
að framan í öðru sambandi,
þar sem hann er að bera sam-
an stofnkostnað verksmiðjunn-
ar, annarsvegar við Akureyri
og hinsvegar, sunnan við
Hafnarfjörð: „Einnig virðist
mega álykta, að aluminium-
verksmiðjan mundi kosta a.m.
k. kr. 100 miljónum meira fyr-
ir norðan en fyrir sunnan
Hafnarfjörð. Þetta stafar m.a.
af því, að nauðsynlegt er að
setja fullkomnustu hreinsunar-
tæki fyrir fluor í verksmiðj-
una fyrir norðan, en síður í
hrauninu á Suðurnesjum." Já,
það gat ekki hjá því farið, að
vel menntaður verkfræðingur
gerði sér fulla grein fyrir því,
að alúmínverksmiðja er ekki
hættulaus umhverfinu, þar
sem hún er staðsett. Það er af
þessum sökum að Kanada-
menn hafa valið slíkum verk-
smiðjum stað fjarri borgum á
eyðistöðum. Norðmönnum hef-
ur heldur ekki dottið í hug að
velja sínum verksmiðjum stað
í nánd við fjölmenna bæi. Ég
get upplýst og hef fyrir því
góðar heimildir, að með
hreinsunartækjunum sem
Steingrímur nefnir, er aðeins
. hægt að draga mikið úr flúor-
eitrunarhættunni sem frá
verksmiðjunurn stafar, en það
er ekki hægt að skapa með
þeim algert öryggi fyrir um-
hverfið. Þessu til staðfestingar
vil ég benda á það óhapp sem
skeði í Noregi útfrá alúmín-
verksmiðju fyrir nokkrum ár-
um, þrátt fyrir hreinsunartæki
'og alla varúð. Þar myndaðist
flúor-jarðvegseitrun út frá
verksmiðjunni á nokkuð stóru
svæði. Það er af þessum sök-
um, sem erlendis hefur verið
talið alltof áhættusamt að
byggja slíkar verksmiðjur í
nánd við blómleg landbúnað-
arhéruð. Þá hefur af sömu á-
stæðum verið talið, að ekki
geti samrýmzt að starfrækja
fiskiðnað í nánd við alúmín-
verksmiðju. Mér kom það því
kynlega fyrir sjónir, þegar ég
las um það í blöðum, að vel
mætti nota höfn þá sem byggð
yrði hjá Straumi fyrir sunnan
Hafnarfjörð, jafnhliða sem
fiskihöfn og staðsetja þar fisk-
iðjuver. Menn virðast bersýni-
lega ekki gera sér grein fyrir
því hér, hvað flúor-eitrun er,
Það er bezt fyrir Hafnfirð-
inga að gera sér það ljóst
strax, að komi alúmínverk-
smiðja suður hjá Straumi, þáer
búið með þeirra skreiðarverk-
un á þeim slóðum, þar sem
þeir þurrka skreið nú. Og
jafnvel þó alúmínverksmiðja,
staðsett ’-arna suðurfrá, yrði
búin fullkomnustu hreinsunar-
tækjum sem Steingrímur gerir
þó ekki ráð fyrir, þá er ekkert
til sem heitir 100% trygging
fyrir því, að skreiðin gæti ekki
orðið flúoreitrun að bráð, því
að flúorefnið frá verksmiðj-
unni, sé ekki hægt að hemja
það, berst með vindi og getur
því farið vítt yfir í hægum
andvara. Og hvað mundu er-
lendir skreiðarkaupendur
segja, þegar þeir frétta það,
að alúmínverksmiðja væri tek-
in til starfa í næsta nágrenni
við höfuð þurrkunarstöðvar
skreiðarinnar á íslandi? Það
er bezt fyrir íslenzka ráða-
menn að gera sér grein fyrir
þessu strax, á meðan ennþá
er tími til að afstýra slysum.
Auglýsingasími l'J-500
■-Q I

NY ÞJONUSTA
OPIÐ IHADEGINU
Skrifstofur Samvinnufrygginga Ármúla 3 verða framvegis opnar allan daginn frá
kl, 9 að morgni til kl. 5 síðdegis.
Með þessu móti geta nýir og gamlir viðskiptamenn fengið afgreidda hvers konar
fryggingaþjónustu í hádeginu og er það von Samvinnutrygginga að þefta fyrirkomu-
lag komi til móts við óskir þeirra.
samvinnutryggingar
ÁRMÚLA 3, SÍMI 38500

i
*
í