Þjóðviljinn - 09.03.1965, Blaðsíða 7

ÞIÖÐVILTINN
SlÐA 7
Þriðjudagur 9. marz 1965
Fyrir nokkrum vikum, er
Norðurlandaráðstefnan stóð
sem hæst, gat prófessor Al-
exander Jóhannesson þess í
grein í Morgunblaðinu, að
Danir hafi ætlað endur fyr-
ir löngu að flytja alla Is-
lendinga til Danmerkur og
gróðursetja á Jótlandsheiðum.
I gærkvöld talaði Gísli Krist-
jánsson ritstjóri um józka
heiðabændur, og það var varla
von að hann stæðist freist-
inguna og segði aftur söguna
gömlu um það, er Danir ætl-
uðu að flytja alla Islendinga
á józku heiðarnar, enda er
sagan „góð“ í þeim skilningi,
að hún er skemmtileg til frá-
sagnar. En því miður — ligg-
ur mér við að segja — er
sagan lygasaga.
Hinir fornu Kínverjar
höfðu það að máltæki, að
ekkert væri léttara en orðið
— en hið talaða orð væri
svo þungt, að miljón hestar
fengi ekki hreyft það úr stað.
Hvað mætti þá ekki segja
um hið ritaða orð! Allt frá
þeirri stundu er mennirn’r
lærðu að draga til stafs hafa
þeir jafnan hneigzt til þess
að leggja trúnað á allt, sem
ritað er, enda hið skráða orð
í ætt við galdur og töfra, og
höfum vér vesalings menn
oft mátt gjalda þessarar guðs-
trúar vorrar á sannindi þess,
sem skrásett er.
Sagan um að Danastjórn
hafi ætlað að flytja alla Is-
lendinga á Jótlandsheiðar var
opinberlega borin til baka
fyrir 20 árum. Það var Þor-
kell heitinn Jóhannesson pró-
fessor, sem gerði þessa gömlu
þjóðsögu höfðinu styttri 1
grein, er hann skrifaði f
Andvara 1945: Við Skaftár-
elda. Þrátt fyrir þessa aftöku
gengur sagan um Islendinga
og Jótlandsheiðar ljósum
logum í hugskoti Islendinga,
lærðra sem ólærðra.
Árið 1961 kom út I< þindi
blaðagreina Jóns Sigurðsson-
ar á vegum Menningarsjóðs,
og sá ég um þá útgáfu. I
þessu bindi var prentuð grein
á dönsku eftir Jón Sigurðs-
son: P. C. Knudtzon contra
„Island og dets Handel“, er
birtist í danska blaðinu
Kjöbenhavnsposten í júní
1840. 1 sambandi við verzl-
nnareinokunina segir Jón
Sigurðsson eftirfarandi: „Man
troede — mirabile dictu — at
det klogeste var at flytte Be-
folkningen bort o«t sætte den
ned paa Alheden í Jylland.
Allerede var Planen lagt til
Overförelsen da man pludse-
lig besluttede af forsöge det
yderste Middel — at lette
Aaget noget“. Neðanmáls
vitnar Jón Sigurðsson í rit-
aða heimild máli sínu til
sönnunar: Magazin for al-
meenyttige Bidrag I. S. 188,
205. Rit þetta gaf út sá mæ*i
maður, Carl Pontoppidan,
forstjóri hinnar konungleau
verzlunar á Grænlandi. ts-
landi. Finnmörku og Færeyi-
um.
I „Skýrinaar og áthuga-
semdir" við útgáfuna á
blaðagreinum Jóns Sigurðs-
sonar skrifaði ég eftirfarandi
(bls. 413):
„I heimildinni. sem vitnað
er í, er ekkert sagt um að
flytja eigi alla fbúa landsins
Um eina þjóðsögu
Islandssöaunnar
Eftir Sverri Kristjánsson
til lyngheiða Jótlands. Það
hafði komið upp sú hugmynd
í rentukammerinu að flytja
500 manns, einkum úr sjáv-
arplássum Gullbringusýslu og
Snæfellsnessýslu, en um al-
mennan þjóðflutning var
aldrei að ræda. Þetta er Ijóst
af Skrivelse fra den Kongel.
administrerende Direction for
den grönlandske, islandske,
finmarkske og færöiske
Handel til det Kongel.
Rentekammer 21. jan. 1785,
prentað í Pontoppidans Maga-
zin, bls. 205—208, sjá einnig:
Rentekammer-Skrivelse til
Kammerherre Levetzow ang.
nogle med Hensyn til Island
paatænkte Foranstaltninger,
15. jan. 1785 (Lovs. f. Island
V. bls. 106—108); sbr. og Þor-
kell Jóhannesson: Við Skaft-
árelda, Andvari 1945, bls.
85—89. — Jón drepur á
þessa fólksflutninga í bréfi
til Maurers, 20. nóv. 1864:
„Um fólksflutningana frá Is-
landi hefi ég helzt byggt á
því, sem Pontoppidan segir í
Magazin for almeennyttige
Bidrag, I, 205—208, Cfr. p.
188. — Mér hefir skilizt á
honum, að það hafi lauslega
verið stúngið uppá að flytja
mart burt, eða allt, og það
hafi einúngis verið fyrsta á-
ætlun um, hvað kostaði að
flytja 500 manns. Eg hefi
einhverstaðar séð, að þessar
skepnur hefði átt að fara til
Jótlands, á heiðarnar þar,
þegar þær hefði komizt híng-
að“. (Bréf, 1911, bls. 365).
Þessi skilningur á heimildar-
skjalinu fær ekki með neinu
móti staðizt. Bæði Espólín
og Magnús Stephensen segja
þessa sögu í ritum sínum.
Sennilega stafar þetta af mis-
skilningi á ummælum Pont-
oppidans: Forslaget om Folke-
Transporten, þ.e. mannflutn-
ingur, ekki þjóðflutningur,
bls. 188“.-
Mér virðist mega ráða það
orðalaginu í bréfinu tfl
Maurers, að Jón Sigurðsson
hafi verið farið að gruna að
sagan um að flytja alla ís-
lenzku þjóðina til Danmerkur
væri dálítið vafasöm. En
hann sýnist ekki hafa hirt
um að kanna sannleiksgildi
sögunnar frekar. Nú geta
menn að vísu haft sínar
skoðanir á verksviti danskra
stjórnardeilda einveldisins,
en áð þeim hafi nokkurn-
tíma dottið í hug að flytja
um 50 þúsundir Islendinga
yfir hafið og gera þá að józk-
um heiðabændum — það er
einum dropa of mikið.
Nú eru Danir sem óðast að
búast til að gefa okkur hand-
ritin (sumir vilja lfka gefa
okkur sjónvarp, þeir vita
hvað okkur kemur bezt).
Væri það þá ekki vinargre'ði
og í anda norrænnar sam-
vinnu, að við Islendingar
gæfum upp á bátinn
söguna um þjóðarflutninginn
til Jótlandsheiða, þótt Islands-
sagan verði einhverri beztu
skrýtlu sinni fátækari.
4. marz 1965.
Sverrir Kristjánsson.
Lánbrók e&a langbrók
Frú M.E. virðist líða mikl-
ar hugarkvalir þessa dagana
vegna heilabrota um Hallgerði
Höskuldsdóttur. Má nærri geta
að ég vorkenni henni. Ég veit
varla. hvort ég á að auka sál-
arkvalir hennar með orðagjálEri
mínu. En þar sem frúin virð-
ist heldur trúa vesælum skóla-
manni. sem varla er hálfnað-
ur við nám, get ég ekki orða
bundizt. Mér finnst harla ié-
leg kímnigáfa hjá frúnni að
hæða ungan skólamann og
jafnvel valda því að hann
missi áhuga á þessari fræði-
Crein, alveg burtséð frá því,
hvort hann hafði rétt fyrir sér
í Höfuðlausnarmálinu. Ég vona,
að frúin sjái þetta líka. En
það get ég upplýst, að íslenzku-
kennari við M.L. lýsti yfir
fullu samþykki við álit nem-
anda síns. En þar sem frúnni
virðist svo mikil alvara í grein
sinni í Þjóðviljanum 24. febrú-
ar, vil! þessi ungi skólamaður
svara henni og koma með
nokkrar uppástungur. T.d.
lambbrók. Hallgerður gat þafa
átt brók úr lambaskinni, sem
hún notaði á vetrum. Band-
brók. Brók Hallgerðar gat hafa
verið ofin úr bandi. Landbrók.
Brók Hallgerðar gat hafa
verið úr ull, sbr. myndun
orðsins föðurlandsbrækur.
Svo langar mig til að koma
með nýjar tillögur í sambandi
við orðið Iangbrók. Getur ekki
nafnið langbrók verið dregið
af því, að hár Hallgerðar hafi
verið svo sítt, að það hafi náð
niður á brók? Heldur finnst
mér það nú samt ólíklegt, —
og þó. Líklegast finnst mér nú
samt, að brækur Hallgerðar
hafi bara verið lengri en þá
var í tízku; sem sagt, að Hall-
gerður hafi verið hagsýn og
verið annt um heilsu sína í
veturharðindunum. Þetta lán-
brókarnafn lízt mér ekkert á.
Þó má til sanns vegar færa
þetta með hamingjubrækurnar.
Hinar eru algerlega út í hött.
En — svo ég segi eins og Ari
fróði foröum — hvakti es mis-
sagt es i fræðum þessum, þá
es skylt at hafa þat heldur,
es sannara rcynisk.
Aður en óg lýk bréfi mínu,
vil ég fara þess á leit, sem
formaður Eókmenntaklúbbs
M.L., aö fxú M.F. geri sér ferð
hingað austur og kynni fyrir
lærdómsfuliuni firðum spekú-
úlasjónir sinar um íslenzkar
bókmenntir. Víst er, að frúin
er hjartar.Iega vclkomin.
Guðmundur Sæmundsson
M.L,
Fréttir af enskum bókamarkaöi
Mannkynssagan
Haraldur Jóhannsson hag-
fræðingur hefur dvalizt undan-
farna mánuði í höfuðborg
Malasíu-sambandsins í Suð-
austur-Asíu, kennt þar við há-
skólann eins og skýrt hefur
verið frá áður hér í blaðinu.
'Hann hefur sent Þjóðviljanum
eftirfarandi pistil frá Kúala
Lúmpúr:
What Happened in
History By V. Gordon
Childe. Penguin Books,
5 s.
Bók Gordon Childe What
happened in history (Það sem
gerðist í sögunni) hafði verið
mér kunn um mörg ár, er ég
í London í september 1963 tók
mig til og las bókina og varð
Ijóst, að bókin er lítið meist-
araverk. „Hvernig hefur mað-
urinn tekið framförum þessi
nokkur hundruð árþúsund til-
vistar sinnar á jörðunni?" er
leiðarhnoða bókarinnar og upp-
hafsorð formála Gordon Childe
að henni. Á háskólaárum sín-
um „lét Gordon Childe heiil-
ast af einstæðum eiginleikum
evrópskrar siðmenningar, eins
og ef til vill þá eina getur
hent sem koma frá annarri
heimsálfu". Sjálfur hefur hann
sagt frá, að hann hafi gefið
sig að forsögu til að komast
fyrir rætur þeirra.
1 upphafi bókarinnar kemst
hann svo að orði: „Með tU-
stuðningi fornleifafræðinnar
verður sagan ásamt inngangi
sínum, forsögunni, framhald
náttúrufræðinnar. Hin síðar-
nefnda les úr lögum jarðar
„þróun" margskonar tegunda
lífvera fyrir atbeina „náttúru-
vals‘“, víðhald lífs þeirra og
margföldun þeirra, sem líkam-
lega falla bezt að umhverfinu.
Maðurinn er síðasta mikla teg-
undin, sem fram hefur komið;
í skjölum jarðfræðinnar er
steingervinga hans að leita í
efstu lögunum, svo að í þess-
um bókstaflega skilningi er
maðurinn hæsta afsprengi þess-
ara ferla. Forsagan hefur fyr-
ir sjónum viðhald lífs og
margföldun þessara tegunda
sakir umbóta tækjakosts henn-
ar, tilbúins og ekki áfasts (við
manninn), sem tryggir aðlögun
mannfélagsins að umhverfi
sínu og umhverfis þess að hon-
um. Og fornleifafræðin getur
rakið þessa sömu ferla í sög-
unni með tilstuðningi ritaðra
heimilda að auki sem og rt
þeim jarðsvæðum, þar sem
dögun skráðrar sögu hefur
seinkað. Án nokkurra breyt-
inga á starfsaðferðum getur
hún til þessa dags fylgzt með
framgangi hneigða, sem greind-
ar verða þegar í forsögunni*. . .
Framfarir mannsins verða
þannig ekki sökum brevtinsa
á líkama mannsins, heldur
felast í breytingum á tækjum
hans og á skipulagningu mann-
félagsins, sem maðurinn beit.ir
í viðureign sinni við náttúr-
una. Og það er einmitt sið-
menningin, sem maðurinn hef-
ur umfram dýrin sem í við-
ureign sinni við náttúruna eiga
allt sitt undir kjafti og klóm.
Gordon Childe ræðir um
þrjá þróunaráfanga siðmenn-
ingarinnar eða með öðrum
orðum þrjú framfarastig
mannsins. Fyrsti áfanginn, stig
Gordon Childe
villimennsku, hófst fyrir 250.000
til 500.000 árum (en sumir
mannfræðingar segja enn fyrr).
Á þessu stigi var maðurinn
sníkjudýr í náttúrunni, lifði
af veiðum eða söfnun ætis.
Stig þetta nær til nálega 98°/a
tilvistardaga mannsins. Annar
áfangi, stig vansiðunar, hófst
fyrir 8.000 til 12.000 árum*
sennilega fyrir botni Miðjarð-
arhafs, með því að maðurinn
tók að hafa samvinnu við nátt-
úruna og auka þannig fæðu-
kostinn, sem til staðar var með
ræktun jurta og tamningu
dýra. Þriðji áfan.ginn, stig sið-
menningar, hófst með hinni
svonefndu borgarabyltingu á
flóðsléttum í Nílardalnum og
Tigris.-Efratesdalnum fyrir um
'þáð bil 5.000 árum. Aðstaðan
til j^rðræktar í flóðdölum
þessúm var hin ákjósanlegasta.
Bygg, meginfæðutegundin, gaf
að jafnaði 86-faIda uppskeru.
Bændur voru taldir á eða
neyddir til að láta af hendi
stóran hluta uppskerunnar, sem
hafður var til viðurværis ým-
isskonar sérhæfðum starfshóp-
um, sem nú koma fyrst til
sögunnar, (að nokkru marki),
iðnaðarmönnum, kaupsýslu-
mönnum, embættismönnum.
Gordon Childe skiptir sið-
menningarstiginu í þrjú skeið:
bronsöld, sem nær til fyrstu
tvö þúsund ára tímabilsins;
frumjárnöld, sem hefs.t með
fundi hagkvæmrar leiðar til
vinnslu jáms i)m 1200 f. K.
og spannar hina klassisku
(grísk-rómversku) fomöld, léns-
skipulagið í Evrópu; og loks
nýöldina, sem hófst með landa-
fundunum miklu, en komst í
algleyming með iðnbyltingunni
á 18. öld. Einkenni þessarar
þróunar er, að sívaxandi hluti
þjóðfélagsþegnanna er leystur
af klafa framleiðslu lífsfram-
færis.
Niðurlagsorð bókarinnar er:
„Framfarirnar eru tvíræðar,
þótt braut þeirra sé hlykkjótt.
Á braut þeirra upp á við
skiptast á ölduhryggir og öldu-
dalir. En á því sviði, sem forn-
leifafræðin, sem og sagnfræðin
nær til, fellur enginn öldudal-
ur eins djúpt og sá, sem á
undan fór; sérhver öldudalur
rís yfir fvrirrennara sinn“.
K.L. 24. 2. 1965 — H.J.
BLAÐADREIFING
Þjóðviljann vantar nú
irtalin hverfi:
þegar blaðbera í eft-
AUSTURBÆR:
VESTTmRÆR: Brúnir
Tjarnargata Skipholt.
Þ.IÓÐVILJINN — Sími 17-500.
*
t
í>
\
t
i