Þjóðviljinn - 10.05.1966, Blaðsíða 2

2 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 10. maí 1966
Adolf Petersen verkstjóri
sextugur
Jón Adolf Petersen mun
vera einn þeirra núlifandi
manna. sem lengst og mest
hafa unnið að því að ryðja nýj-
ar brautir um nágrenni höfuð-
staðarins. Hann er fseddur
norður á Akureyri fyrir rétt-
um 60 árum, næst yngstur átta
systkina og bróðjr Tryggva
Emilssonar Dagsbrúnarmanns,
eins og sumir segja. Þeir vita
ekki betur en þeir séu albræð-
ur, sýnir Emils Petersens
verkamanns á Akureyri. Móðir
þeirra Þurður Gísladóttir frá
Hófsstöðum i Hálsasveit dó frá
þejm ungum og fjölkyldan
sundraðist. Þannig vildi það
til, að annar bróðirinn var
kenndur við föðurinn að ís-
lenzkém haetti en hinn dönsk-
um.
Þeir, sem ólust upp á hrak-
hólum f þann tíð, eiga fæstir
glæstar bernskuminningar.
a
Mín var bernskan myrk og
röm.
mædd af reynslu' þungri,
sálarfátækt. kvöl og kröm,
kulda, skít og hungri. —
Æskutap pg ævitjón
enginn vill mér greiða;
skipaðj mjg skófluþjón
skapanomin leiða.
Svo kvað ' Adolf einhvem
tíma, og hann mun oft hafa
kosið að'géta eytt fleiri stund-
um í lestur en kostur var.
Hann * á bókasafn á við meðal
lestrarfélag í sveit og býr í dá-
litlu tilhugalífi við bækur sín-
ar, ljóð og fræði. Hann er fyr-
ir löngu orðinn sáttur við
skófluna og hefur beygt sig fyr-
ir þeirri staðreynd, að hún
mun að lókum standa yfir höf-
uðsvörðum hans og annarra. en
engar æskuástir tókust með
þeim i fyrstu.
Eftir að Adolf komst á legg,
stundaði hann álmenna verka-
mannavinnu til sjós og lands,
og tók mikinn þátt í verkalýðs-
baráttunni. Hann barðist í
Krossanesi 1930, og við Gúttó
1932. Fyrir framgönguna á síð-
ari staðnum hlaut hann 60
daga óskilorðsbundið fangelsi,
en Kristján konungur X náð-
aði hann og rúmlega 20 aðra
kappa, sem höfðu orðið ís-
lenzkri réttvísi að fótakefli.
Hún var löng og þreytandi at-
vinnuleysisbaráttan um og eft-
ir 1930 og lék marga grátt, öll
spjót voru á lofti, ok menn
féllu á ýmsán hátt í valinn.
Aðþrengdur heimilisfaðir með
þrjú, ung börn á framfæri sínu
gekk í hvítliðig, fyrir bæjar-
stjórnarfundinn fræga 1932
gegn loforði um fasta .framtíð-
aravinnu. Þetta var mikill
sómamaður að dómj allra, sem
til hans þekktu. Atvinnu fékk
hann til sumarmála, en afrek
hans í liðinu dugðu honum
ekki til lengri vistar. Þá
hraktist hann á eyrina að nýju,
en varð Þá fyrir því hnjaski
að verkamennimir neituðu að
vinna með þonum. Að lokum
gafst hann upp og flýði nórður
í land og þar drukknaði hajm
einn á skekktu tæpu ári eftir
atburðinn við Góðtemplarahús-
ið. — Það var bitur reynsla,
sem mótaði kynslóð kreppuár-
anna og setur mark sitt á
mennina enn í dag.
Einn þátturinn í baráttunni
fyrir bætturri kjörum á neyðar-
tímum var stofnun Pöntunarfé-
lags verkamanna 12. jan. 1934.
Þá komu stofnendurnir 12 sam-
an í Mjölkurfélagshúsinu, og
formaður og pöntunarstjóri var
kjörinn Adolf Petersen/ Pönt-
unarfélaginu óx skjótt fiskur
um hrygg, svo að í marz árið
eftir var framkvæmdastjóri
ráðinn, Jens Figved, Og það
hélt áfram að eflast og varð
að Kron.
Þegar Adolf hafði hrundið
Pöntunarfélaginu af stokkun-
Að
bera byrðarnar
:*'”^~Þégar ríkisstjórnin þúrfti
að veita sjávarútveginum fá-
tækrastyrk fyrir skemmstu —
eftir mesta afla f sögu þjóð-
arinnar, hagstæðasta útfl-utn-
ingsverð sem um getur og
beztu viðskiptakjör — svipað-
ist hún um í hinu auðuga
íslenzka þjóðfélagi til þess
að kanna hvar bera skyldi
niður til þess að ná fjármun-
um upp í fátækrastyrkinn.
Og niðiirstaða hennar var sú
að það væri í beztu sam-
næml við stefnu stjórnarflokk-
anna að taka peningana a£
i hversdagslegustu lífsnauðsynj-
j um almennings, soðningu og
I makaríni. Þetta var mat rík-
isstjómarinnar á því hverjir
j skyldu bera bjrrðarnar í þjóð-
félaginu, og gat hún naumast
kynnst stefnu sína öllu skýrar
í einni sjónhendingu. Um það
verður ekki deilt að þessi
verðhækkun er langsamlega
nærgöngulust við þá sem hafa
minnst efni, tekjulágar fjöl-
skyldur með stóran barnahóp
sem þurfa að nota mikið hlut-
fall af tekjum sínum til
kaupa á matvælum.
Frum-
leg hagspeki
Mikið var rætt um þessa
nýjustu viðreisnarráðstöfun í
eldhúsumræðunum á dögun-
um; m.a. benti Einar Ol-
geirsson á að f henni væri
ekki aðeins fólgið stórfellt
þjóðfélagslegt ranglæti heldur
og efnahagslegt glapræði. Nú
myndi taka við einskonar
keðjusprenging í þjóðfélaginu,
stighækkanir á vfsitölu og
kaupi. Bjami Benediktsson
forsætisráðherra hendir í
fyrradag á lofti í Reykjavíkur-
bréfi sínu nokkrar tölur sem
Einar Olgeirsson nefndi í
þessu sambandi. Segir Bjami
að hækkanir á fiski og maka-
ríni jafngildi um 80 miljón-
um króna á ári. Hækkun vísi-
tölu af þeim sökum muni
hins vegar valda kauphækk-
unum sem f þjóðfélaginu öllu
jafngildi 240 miljónum króna
á ári. Launafólk græði þannig
160 miljónir króna á óri, seg-
ir forsætisráðherra Islands af
alkunnri hagspeki sinni;hækk-
unin á soðningu og viðbiti er
í rauninni hin mesta kjarabót.
öllu frumlegri hagfræðikenn-
ing hefur naumast sézt hér á
landi og þarf þá ekki að leita
viðar.
Milli
vasanna
i
Sú vísitölukauphækkun sem
Bjami flokkar til mikilla
kjarabóta hefur þá náttúru
að enginn mun borga hana.
Atvinnurekendur munu velta
henni af sér út í verðlagið
jafnskjótt og hún kemur til
framkvæmda, vöruverðið
hækkar á nýjan leik og þann-
ig koll af kolli. Verðbólgu-
hjólið heldur aðeins éfram að
spúast, og landsmenn vita nú
af langri reynslu að ágóðinn
rennur að lokum til atvinnu-
rekenda, sem orðið geta rík-
ustu menn landsins þó þeir
séu alltaf 'að tapa, til fjár-
málamjanna og spekúlanta. Meg
óðaverðbólguþróun eins og hér
eru vísitöluuppbætur fyrst og
fremst í því fólgnar að launa-
menn greiða sjálfum sér svo-
kallaða kauph^ekkun með þvi
að flytja fé úr hægrivasa f
vinstrivasa, en peningamenn
þjóðfélagsins hafa raunar að-
gang að báðum vösum.
Bjarni
hagnast vel
Hins vegar kemúr ' þetta
kerfi mjög misjafnt við launa-
fólk. Eins og áður er sagt
bitnar stórfelld verðhækkun
á fiski og smjörlíki þyngst á
tekjulágum barnafjölskyldum
— en þær fjölskyldur fá
einnig langminnstar kaupupp-
bætur. Ríkismenn á háu kaupi
— sem að mestu leyti eru
búnir að leggjá niður þann
forna íslenZka alþýðusið að
. borða soðningu í flest mál —
fá hins vegar hséstar bætur
fyrir álögur sem bitna naum-
ast á þeim. Ef við tökum
dæmi af vísitölufjölskyldunni
hefur hún nú rúmar 10.000
krónur á mánuði í kaup, en
til þess að ná þvi marki þarf
Dagsbrúnarmaður að vinna
mikla eftirvinnu og helgidaga-
vipnu. Ef hækkunin- á soðn-
ingunni veldur 2% vísitölu-
uppbót, hækkar kaup, vísitölu-
fjölskyldunnar um 200 krónur
á mánuði. En til eru launa-
menn sem eru hátt hafnir yf-
ir vísitölufjöldskylduna — til
að mynda Bjarni Benedikts-
son forsætisráðherra. Hanil
hefur í ráðherralaun og þing-
mannslaun 40—50 þúsundir
króna á mánuði. Hækkunin
á vísitölunni mun færa hon-
um uppbætur sem nema 800—
1.000 kr. á mánuði, ferfalt
eða fimmfalt meira en vísi-
tölufjölskyldunni. Hækkun á
soðningu og makaríni er tví-
mælalaus kjarabót fyrir hann,
ekki sízt þar sem útgjöld hans
vegna þeirra fæðutegunda
munu hafa verið i algeru lág-
marki. Övipað ep ástatt um sam-
ráðherra hans og býsna stóran
hóp hátekjumdnna, en þéir fá
með þessari ráðstöfun þeim
mun rýmri kjör sem efna-
hagur lágtekjufólks þrengist.
Ekki
að undra
Ekki skal því haldið frain
að ástæðan fyrir nýjustu efna-
hagsaðgerðum ríkisstjómar-
innar sé sú að Bjama for-
sætisráðherra hafi langað til
að hagnast persónulega um
nokkrar þúsundir króna á ári,
enda þótt alkunnugt sé að
hann er ákaflega smár í
stjórnarforustu sinni og nær-
sýnn í mati. öllu heldur er
þessi máflutningur Bjarna til
marks um það að hann gerir
sér enga raunverulega grein
fyrir samhengi efnahagsmála;
hann er að verja stefnu yfir-
boðara síns, Jóhannesar Nor-
dals, án þess að skilja hana.
Það er sannarlega ekki að
undra, að Jóhannes biðst
undan því, sóma sfns vegna,
(að vera nefndur í sömu and-
I ránni og stjórnmálamenn.
— Austrl.
um. fluttist hann til Síberíu,
gerðist verkstjóri við landnám
ríkisins f Flóanum, og réðst
nokkru síðar til vegagerðar
ríkisins, og nú hefur hann rutt
brautir um nágrenni höfuð-
borgarinnar í full 30 ár. Fyrst
hafði hann lengi umsjón með
svæði því, sem Kópavogskaup-
stað var síðar helgað, og þar
nam hann fyrstur manna land
við Nýbýlaveg. 1 stjóm verk-
stjórasamtakanna hefur hann
verið frá 1949, þá kjörinn í
blaðstjóm og fræðslunefnd, rit-
stjóri Verkstjórans frá 1949 og
í stjóm Verkstjóranámskeið-
anna frá 1949. Geir Zoega og
verkstjórasambandið gekkst
fyrir verkstjóranámskeiðum
öðru hverju frá 1938, og urðu
þau regluleg annaðhvort ár
eftir ‘49, og veitti Adolf nám-
skeiðunum forstöðu ‘57 og ‘59.
Árið 1961 voru námskeiðin gerð
að menntastofnun á vegum
Iðnaðarmálastofnunarinnar. og
eru þau til húsa f Skipholti 37.
. Þar er kennd skipulagstækni,
vinnueinföldun, rekstrarhag-
fræði, hollustuhættir á vinnu-
stað, ' vinnurannsóknir, lýsing
D.fl. .,Sú þjóð, sem nýtir ekki
rækilega vinnuafl mannsins,
hún verður seint fær um að
skapa merkilega. menningu“,
sagði Adolf við mig eitt sinn,
„Vinnan er grundvöllur menn->
ingarinnar og verður að færa
fólki góð kjör“, en þau hafa
verið og eru með ýmsu móti
hér á landi. Hæsta kaup sitt
um dagana mun Adolf hafa
hlotið á eyrinni 1924. Þá voru
honum útborgaðar að vikulok-
um 176 krónur, en fyrir auð-
æfin keypti hann sér reiðhjól
í Fálkanum og spariföt á ein-
hverjúm öðrum stað. Kaupið
var hlutfallslega engu lægra i
gamla daga, en nú. ef greitt
var eftir taxta. Það var at-
vinnuleysið. sem var óþolandi.
Adolf hóf starf sitt við vega-
gerðina með hjól- og handbör-
um og hestvögnum, þótt bílar
væru einnig notaðir. Það þótti
svo hátt að moka á þá fyrst
í stað, að mönnum féllust hend-
ur og krökuðu heldur mölinni
í trog, sem tveir menn hvolfdu
sfðan úr á bflpallinn, en það
var fyrir hans daga.
Hins vegar bisaði Adolf grjóti
á handbörum á farartækin, og
voru fijnm um börumar, einn
um hvem kjálka, en sá fimmti
til vara. Þá lágu menn oft f
flatsæng á jörðinnj í tjöldum
og mötuðust í óupphituðum
skúrum á vetrum. Árið 1942
keypti Adolf kolaofnsræfil í
einn skúrinn og kol fyrir 15
krónur til bess að kynda upp
íyrir máltíðir og þótti mikið
bruðl.
„Það er fjandi hart að þurfa
að segja það, en því er ekki
að neita, að stríðið leysti at-
vinnuvandræði Vesturlanda,
færði mönnum betri tækni og
betri kjör; þeim sem lifðu. Þá
fengu margir Brétar fyret al-
mennilega í sig um dagana, og
hér varð gjörbylting í tækni á
ýmsum sviðum. Vinnuskúrarn-
ir .okkar nú á dögum hefðu
ýmsum þótt dágóðar íbúðir í
þann tíð“, segir Adolf, ov
hugsunarháttur fólks hefur
einnig breytzt. „Sósíalismanum
er líkt farið og guði almáttug-
um. Þegar allt leikur 1 lyndi,
þá má guð eiga sig á sínum
stað, og menn eru ekki að ó-
náða hann á neinn hátt með
bænum og kvabbi. En ef eitfc-
hvað bjátar á, þá er hann
þrautalending ærið margra.
Eins finnst mér það vera með
sósalismann. Margir leiða »lítt
hugann að samfélagsmálum,
meðan ýelgengni ríkir, og rót-
tækar stefnur eru geymdar
uppi á hillu, jafrivel þótt vel-
gengnin sé vöxtur hinnar rót-
tæku baráttu. Hvernig væri
umhorfs í dag, ef Sovétríkin
hefðu ekki orðið til árið 1917
og haldið velli á hverju sem
gekk? Það hefðú eflaust orðið
einhverjar framfarir í samfé-
lagsmálum. en smátt skammt-
aðar víða og eru þó numdar
við nögl.“
Adolf hefur skrifað talsvert
í blöð og tímarit og haldið
tryggð vjð lausavísuna: ,.hún er
svo þægilegt glingur, og málið
liggur svo vel við“. Hann er
talsverður ferðalangur bæði um
Skandinavíu, Sovétríkin og
hér innanlands, og náttúruskoð-
ari, og þykir „lifandi skelfing
fallegt á Kili“.
Fjalla grætur feldur blár.
foldu vætir kinnar,
drjúpa lætur daggartár
drottning næturinnar.
Þetta stef ætti vist að heita
náttfall við Hvítárvatn.
Það er margt sem hefur bor-
ið fyrir Adolf við vegbrúnina.
Hann hefur stökkt bandarískri
herdeild á flótta, hagrætt kúpu
Steinunnar Guðmundsdóttur
frá Árbæ í svörtu hári í dys-
inni við Kópavogslæk, og lær-
leggsbort úr þjófadys á Kjalar-
nesi liggur í skrifstofuskúffu
hans og gejrir ekkert af sér.
Fræðimenn byltu dysþmi, én
fundu engar minjar um haug-
búa. Hins vegar rakst Adolf á
greinileg mannabein í umrót-
inu, þegar hann fór að skoða
spellvirkin. Hann er gætinn
maður og' glögskyggn og giftur
sinni góðu konu, Hólmfríði
Benediktsdóttur frá Erpsstöð-
um í Dölum, 6g þakka honum
fróðleiksferðir hér um nágrenn-
ið.
Bjöm Þorsteinsson.
Kaupmenn — Kaupfélög
Veiðistengur, 5 gerðir. — Laxa- og silungaflugur,
mikið úrval.
20 tegundir af annarri gervibeitu.
LÁRUS INGIMARSSON, heildverzlun,
Vitastíg 8a — sími 16205.
Kaupmenn — Kaupfélög
Enskir bama- og unglingasundbolir nýkomnir.
LÁRUS INGIMARSSON, heildverzlun,
Vitastíg 8a — sími 16205.
3» uW’v-
Útgerðarmenn - Skipstjórar
Síldarverksmiðjan er tilbúin að taka á móti
síld.
Mjölnir hf.
síldar- og fiskimjölsverksmiðja.
Þorlákshöfn.
Útgerðarmenn - Skipstjórar
Öskum eftir viðskiptum við humar- og
togbáta á komandi sumri. — Kaupum
síld til frystingar.
Meitillinn hf.
V
Þorlákshöfn.
Ódýrir pólskir barna og unolinga
gúmmískór með hvítum sólum
50 pör í kassa. Stærðir frá 25 upp í 39.
Verð per kassi aðeins kr. 2.934,15.
Birgðir takmarkaðar.
íslenzk-erlenda verzlunarfélagið hf.
Tjamargötu 13, símar 20400 og 15333.