Þjóðviljinn - 05.06.1966, Síða 3

Sunnudagur 5. júnf 1-966 — ÞJÓÐVTIJTNN — SfDA 3
HVERS VEGNA ÞESSI ÞOGN?
w-
A
HVÍLDAR-
DACIN N
Rökræður
í Svíþjóð
Kunningi minn sænskur
sendi mér á dögunum bók sem
heitir „Vietnam i svensk press-
debatt sommaren 1965“ — rök-
ræður sænskra blaða um Víet-
nam í fyrrasumar. Bókin er
gefin út af stúdentafélaginu
Verdandi í Uppsölum, þeim á-
gætu samtökum sem í meira
en átta áratugi hafa stuðlað að
menningarlegum rpkræðum í
heimalandi sínu. 1 bókinni er
safn greina um styrjöld Banda-
ríkjanna í Víetnam úr fjórum
• sænskum dagblöðum sem sizt
af öllu verða kennd við komm-
únisma. Dagens Nyheter, Stock-
holms-Tidningen, Expressen og
Sydsvenska Dagbladet, og grein-
amar birtust í júni og júlí i
fyrra. Greinarnar eru .allar
tengdar hver annarri, spunnust
raunar upphaflega af bréfi sem
rithöfundurinn Lars Forssell
skrifaði Dagens Nyheter 1. júní
1965, þar sem hann gagnrýndi
sænsku blöðin fyrir skort á
hugrekki gagnvart Bandaríkj-
unum, en síðan tóku þátt í rök-
ræðunum ýmsir kunnir sænsk-
ir menntamenn; í hópnum
munu margir Islendingar til að
mynda kannast við Olof Lager-
crantz, Artur Lundkvist, Söru
Lidman og Östen Undén fyrr-
verandi utanríkisráðherra. Höf-
undana greinir á um margt, en
samt kemur í ljós að enginn,
ekki einn einasti maður,
treystist til þess að verja stefnu
Bandaríkjanna í Víetnam fyrir-
varalaust, og langsamlega flest-
ir skrifa raunar í því skyni að
krefjast þess að sænsk stjóm-
arvöld og sænsk dagblöð beiti
áhrifum sínum til þess að tor-
velda Bandaríkjunum ofbeldis-
verkin. Eökræður þessar vöktu
þeim mun meiri athygli sem
mikill meirihluti greinanna
birtist í Dagens Nyheter, því
blaði sænsku sefn til skamms
tima hefur verið helzti mál-
svari bandarískrar utanríkis-
stefnu. Og , rökræðurnar höfðu
raunar áhrif á þá sem að var
stefnt; málsvarar sænsku ríkis-
stjómarinnar létu tvi'Yegis {
sér heyra á þessum tíma,
í síðara skiptið Torsten Nils-
son utanríkisráðherra og er
ræða hans prentuð í bókarlok
og hefur að geyma mjög þung-
an áfellisdóm um framferði
Bandaríkjanna í Víetnam í
fáguðu sænsku formi. Einnig
• bandarísk blöð veittu þessum
rökræðum athygli og greindu
frá þeim. sum með bungum á-
hyggjum.
Þögn á íslandi
1 Sá rithöfundur sem á einna
snjallastur og einarðastar grein-
ar í þessari bók, Folke Is-
aksson, kom hingað tii íslands
í vor, og ég spjallaði við hann
eina dagstund. Hann sagði mér
þá frá þessum sænsku rökræð-
um og áhrifum þeirra og bað
mig að greina sér frá hliðs.tæð-
um umræðum í blöðum hér-
léndis. En ég varð að viður-
kenna það. með sárri blygðun
að málflutningur af þessu tagi
væri óþekkt fyrirbæri á Islandi.
Þegar Þjóðviljinn er undan-
skilinn minntist ég þess ekki
að í dagblöðunum hér hefði
birzt nokkur grein eftir íslenzk-
an mann um styrjöldina í Víet-
nam, nema til væru tíndir þeir
br.ióstumkennanlegu atvinnu-
menn sem hafa það verkefni að
láta ofstæki og fáfræði ganga
í efnasamband og kalla árang-
urinn forustugrein. Ég gat sagt
honum að Þjóðviljinn hefði
rætt mikið um styrjöldina í
Víetnam og birt greinar og ræð-
ur eftir kunna rithöfunda og
menntamenn. en þar með væri
upptalið, í málgögnum rikis-
stjórnarinnar hefði enginn orðið
til þess að láta í ijds efasemdir
um stefnu Bandaríkjanna í
Víetnam, hvað þá gagnrýna
hana. Rithöfundar, mennta-
menn. háskólamenn, stúdentar
hefðu yfirleitt þagag af alefli;
Alþingi íslendinga’ — hið
mjögmalandi — hefði ekki séð
neina ástæðu til að ræða þann
vanda sem stórfelldastur er í
alþjóðamálum; ríkisstjórn ls-
lands hefði ekki gert neina
grein fyrir stefnu sinni, ekki
heldur utanríkisráðherrann. Ég
sá að rithöfundurin* sænski
undraðist stórlega þessa frá-
sögn mína, enda hefði ég aldrei
látið þessa svívirðu uppi ótil-
kvaddur við útlendan mann.
Kalnir á hjarta?
Hin ragmennskulega þögn Is-
lendinga um Víetnam má telj-
ast til einsdæma. Hvarvetna í
nálægum löndum hefur grimmd-
arleg styrjöld hins vestræna
stórveldis gegn einni af fátæk-
ustu smáþjóðum jarðar orðið
nærgöngulli við samvizku hugs-
andi manna en nokkur annar
atburður sem gerzt hefur síð-
an heimsstyrjöldinni lauk. Um-
ræðurnar í Svíþjóð eru engin
undantekning heldur almenn
regla; ekki sízt hafa ýmsir
þeir sem áður aðhylltust banda-
rfska utanríkisstefnu tekið skoð-
anir sínar til endurmats; { ger-
vallri Vesturevrópu. myndi það
hvergi hugsanlegt nema hér að
hin stærstu borgarablöð létu
sér nægja að bergmála þann á-
róður bandarískra stjórnarvalda
sem fjarlægastur er skynsemi
og réttlætiskennd heilbrigðra,
manna. Viðbragðsleysi ísleVizkra
borgara er þeim mun kynlegra
sem þeir hafa margsinnis áður
talið sig geta metið alþjóðlega
atburði af siðferðilegum sjón-
arhóli. 1 ár er til að mynda
liðinn árátugur síðan uppreisn
í Ungverjalandi var brotin á
bak aftur með rússnesku her-
valdi. Þá var Morgunblaðið dag
eftir dag barmafullt af ástríðu-
fullum greinum um frelsi,
sjálfstæði og rétt smáþjóðar
gegn stórveldi, og skal sízt
dregið í efa að þá hafi ýmsir
talað frá innsta hjartans
gi’unni. En hvað hefur kr>mið
fyrir hjartað siðan? Hvers
vegna þegir Tómas Guðmunds-
son, Ijóðskáldið góða, málsvari
mannúðar og mannhelgi? Hvers
vegna heyrist ekkert til Matt-
híasár Johannessens, sem var
flestum öðrum djarfmæltari og
heitari fyrir einum áratug;
voru hugsjónirnar dýru aðeins
skiptimynt til að tryggja
pólitískan og menningarlegan
frama? Ég spyr vegna þess að
ég ætlazt til að fá svar, einlægt
og heiðarlegt. Er ekki þessi lág-
kúrulega og heimóttarlega þögn
ein af þeim freistingum borg-
aralegrar tilveru sem Matthías
Johannessen segir réttilega í
nýjustu ljóðabók sinni að
„valdi krabbameini í sálinni“?
Aðeins hér
Á meðan beðið er eftir svari
læt ég uppi þá tilgátu að ýms-
ir íslendingar hafi ekki enn
áttað sig á þvi að kalda strið-
inu er lokið. Það var einkenni
þeirrar ísaldar að frjáls og
persónuleg skoðanaskipti vpru
drepin í dróma; andkommún-
ismi og kommúnismi voru
mælikvarði á öll mál og
yfirskyggðu hverskyns persónu- S>
leg viðhorf. Sannfæring einstak-
lingsins var einvörðungu metin
eftir því hvort hinn pólitíski
áttaviti var talinn sýna austur
eða vestur; hver talandi og
skrifandi maður var nauðugur
viljugur gerður að akneyti stór-
veldanna. Þettá var um skeið
ömurlegt alþjóðlegt fyrirbæri,
en þessari ísöld er fyrir löngu
lokið allt umhverfis okkur.
Það er aðeins hér sem menn
ganga enn um með hraðfrystar
sálir.
En þeir menn sem endilega
vilja sýna Bandaríkjunum
hollustu ættu að átta sig á
þeirri staðreynd, að einnig þar
í landi eru skoðanaskipti nú
frjálsari en verið hefur í tvp
áratugi; styrjöldin í Víetnam
hefur vakið víðtækari andstöðu
en nokkurt annað atriði banda-
rískrar utanríkisstefnu. Há-
skólamir hafa logað í mótmæl-
'um, sameiginlegri baráttu stúd-
enta Og prófessora. Miki’lsvirt-
ustu dagblöð landsins hafa flutt
mjög afdráttarlausa gagnrýni á
ógnarverkunum f Suðaustur-
Asíu. Þeir menn íslenzkir sem
leyfa sér að draga í efa rétt-
mæti bandarískrar utanríkis-
stefnu geta haft að bakhjarli
vesturheimska stjómmálaleið-
toga eins og Morse, Gruening,
Clark, Church, Mansfield. Ful-
bright og Kennedy-bræður.
menntamenn eins og Linus
Pauling og Lewis Mumford,
eða skáld eins og Arthur Mill-
er og Robert Lowell, sem báð-
ir neituðu að þiggja gestaboð í
Hvíta húsinu til að mótmæla
styrjöldinni í Víetnam. Það er
ekki óamerískt atferli að
ganga til liðs við þau öfl vest-
anhafs sem heilbrigðust eru og
mannlegust, nema menn telji
ekkert amerískt utan fasismann
En okkur ber ekki aðeins að
ræða styrjöldina í Víetnam
vegna samvizku okkar og til
þess að vera lifandi þátttak-
endur í samtíð okkar; á okkur
hvílir örlagarik ábyrgð. Við þykj-
umstverasjálfstæðþjóðog tök-
um þátt í margvíslegu alþjóðlega
eða samþjóðlegu starfipí þeim at-
höfnum eru ekki aðeins fólgin
tækifæri til skemmtilegra ferða-
•f.ga fyrir pólitíkusa sem ef til
vill fá að sitja í veizlum með
frægum mönnum, heldur höf-
um við tekið á okkur skyldur
sem okkur ber að rækja af
beztu samvizku. Við erum
meðal annars aðilar að Atlanz-
hafsbandalaginu, . samherjar
stórveldisins sem beitir herafla
bandalagsins til ógnarverkanna
í Víetpam; við höfum léð bví
hluta af landi okkar undir her-
sveitir sínar; það er algengt
að menn séu sendir beint héðan
til manndrápanna í austurvegi.
Með þögninni gerumst við
samábyrgir stórveldinu; með
heimóttarskapnum erum við að
kalla yfir okkur blóð þeirra
sem tætast sundur fyrir
sprengjum eða brenna í bensín-
hlaupi.
Enginn skal ímynda sér að
órð okkar hafi engan þunga.
Bandarikiastjóm- hefur ekki
eins miklar áhyggjur af neinu
og lækkandi gengi sínu meðal
samþerjanna; Frakkland erbeg-
ar glatað: ekkert Nátóriiki hef-
ur viljað ljá Bandarikjunum
liðsafla til innrásarstríðsins;
forustumenn Vesturevrópuríkja
npta hvert tækifæri til þess
að reyna að fá hið vestur-
heimska stórveldi til að breyta
um stefnu, fyrir skemmstu
t. d. Jens Otto Krag forsætis-
ráðherra Dana begar hann var
gestur Bandaríkjaforseta. Is-
lenzkir valdamenn gætu haft
á takteinum sterkari röksemdir
en orðin ein, þar sem eru her-
stöðvar Bandaríkjanna hér á
landi. En þeir einir þegja.
Hættulegt
Tilgangurinn með þessum
greinarstúfi var sá að vekja
athygli á því hvað opinberar
umbæður á Islandi eru yfirleitt
einstaklega lágkúrulegar; hér
koma naumast fyrir frjálsskoð-
anaskipti um þau mál sem
mestu varða. En séu mál ekki
rædd á frjálslegan og heiðar-
legan hátt fást aldrei neinar
markverðar niðurstöður. Það
sem kallað er skoðanaskipti
hérlendis er yfirleitt bundið
við þetta andlausa og geðlausa
pex sem leigupennar kald-
hamra á ritvélar sínar eg nefna;
forustugreinar eða Reykjavík-
urbréf. Menntamenn okkar
grúfa sig flestir yfir sérsvið
sín og forðast að taka þátt í
almennum umræðum á frjáls-
legan og málefnalegan hátt;
umræðurnar um dátasjónvarpið
hafa verið ánægjuleg undan-
tekning þótt tilþrifin væru þar
raunar öll í eina átt. Sé reynt
að skrifa rökvíslega og per-
sónulega er þvi ekki anzað með
öðru en gjammi.
Þetta ástand er ekki aðeins
hvimleitt heldur og stórháska-
legt. Oft er um það rætt hvort
smáþjóð eins og íslendingar fái
staðizt til frambúðar sem
sjálfstætt samfélag. Svarið við
þeirri spurningu er ekki aðeins
bundið stjómarfarslegri stöðu
okkar, atvinnumálum og tungu.
heldur og ekki sízt því hvprt
við höfpm andlegt þrek til þess
að fjalla á sjálfstæðan hátt um
vandamál samtímans, hvort
okkur tekst að öðlast þjóðlega
dómgreind og vilja til að fram-
fylgja henni, hvort við höfum
eitthvað til mála að leggja af
eigin rammleik. Eigi —afstaða
okkar til þjóðmála að vera sú
ein að veita viðtöku hverj-
um þeim óhroða sem kemur
frá bandarískum valdamönnum
mún ágætur efnahagur og fom
tunga lítt stoða til þess að
tryggja sjálfstæðið; margúr
verður af aurum api, og því að-
eins hefur tungan gildi að
menn hafi eitthvað að segja
sem máli skiptir. Ef við ætl-
um til frambúðar að vera and-
legt leppríki hins vestræna
stórveldis er það fyrirhöfnin
einber að stunda innlendan at-
vinnurekstur og basla við að
býða fyrirmæli húsbændanna á
tungutak Morgunblaðsins.
— Austri.
sjálfan.
Örlagarík ábyrgð