Þjóðviljinn - 17.09.1966, Blaðsíða 5

Laugardagur 17. september
ÞJÓÐVILJINN
SlÐA 5
Guðmundur Marteinsson, fyrrverandi rafmagnseftirlitsstjóri:
HljómEeikar „The Kinks"
Eins og knnnugt er féllu n'ð-
ur vegna veikinda hljómleikar
brezku hljómsveitarinnar „The
Kinks“, sem halda átti hér í
Reykjavík dagana 13. og 14.
september s.l.
Skeyti um veikindi hljóm-
listarmannanna barst forráða-
■mönnura hljómleikanna hér,
ekki fyrr en á mánudagskvöld
um líkt leyti og þeir skyldu
leggja af stað til íslands með
flugvél Loftleiða frá London,
flug nr. LL 617.
Þegar í stað voru gerðar ráð-
stafanir til þess að ná sam-
bandi við umboðsmenn hljóm-
sveitarinnar í Bretlandi, ef það
rnætti verða til þess að fá á-
kveðna aðra daga til hljóm-
leikahaldsins, og hafa síðan far-
ið fram stöðugar viðræður við
þá til þess að hnika til hljóm-
leikaferðum „The Kinks“, að
þeir sæju sér fært að koma til
íslands síðar, þrátt fyrir þetta
leiðindaatvik.
f viðtali við umboðsmann
þeirra, Arthur Ilowes (agency),
í dag kvaö hann vonir standa
til að þeir gætu komið til ís-
lands í fyrstu viku októbern.k.
Slík ófyrirsjáanleg atvik sem
þetta geta að sjálfsögðu évallt
komið fyrir, og verða forráða-
menn hljómsveitarinnar hér
naumast sakaðir um veikindi
hinnar erlendu hljómsveitar, en
þeir hafa gert allt, sem í
þeirra valdi stendur til þess að
tryggja að úr hljómleikunum
verði.
Þar sem endanleg svör um-
boðsmanna „The Kinks“ munu
ekki liggja fyrir fyrr en föstu-
daginn 16. þm., er ekki unnt
að svo stöddu að auglýsa nán-
ar um hljómleikana fyrr en
staðfesting er fengin frá hin-
um brezku umboðsmönnum
hljómsveitarinnar.
straums hreyflar allt að 30 nð
að stærð (Jötunn, eign Sam-
bands ísl. samvinnufélaga).
tlr stúku Kafha hf.
iðnaður (Blikksmiðja J. B. Pét-
ursson.).
Virkjaskápar
Þá má geta þess. að fyrir 12
árum var farið að smíða hér-
lendis virkjaskápa fyrir há-
spennu- og lágspennuvirki í
orkuverum og spennustöðvum
og stórum iðjuverum.' Eru skáp-
ar þessir smíðaðir úr plötu-
iárni, og búnir mæli- ogstýri-
tækjum ásamt öllum nauðsyn-
legum tengingum. Var Ólafur
Tryggvason verkfræðingur sá
er fyrstur hóf smíði slíkra
skápa hér, en síðar hafa fleiri
farið inn á þessa braut (Rafha.
Ljósvirki).
þótt aðeins eitt fyrirtæki stundi
hana. en það fyrirtæki (Neon
rafljósagerð) var stofnað árið
1961.
Talstöðvar, stofn-
kassar o.fl.
Fleira mætti telja upp, svo
sem smíði talstöðva á radíó-
verkstæði Landssímans, smíði á
kössum fyrir stofnvör og raf-
magnstöflur (málmsteypa), vind-
ingaverkstæði, þar sem eingöngu
eða nær eingöngu eru undnar
vefjur og settar í rafhreyfla
og skipt um straumvenda
(,,kommútatora“), og sitt hvað
fleira, en hér verður látiðstað-
ar numið.
Framhald á 2. síðu.
Nánari ákvörðun um hljóm-
lcikana verður tilkynnt um helg-
ina, en hinsvegar er þcim, sem
þess kynnu að óska bent á, að
miðar að hljómléikunum 13.
og 14. þ.m., verða endurgreidd-
ir í Hljóðfærahúsi Reykjavíkur, !
Hafnarstræti, n.k. þriðjudag og
miðvikudag, en miðarnir munu
að sjálfsögðu gilda að hljóm-
leikum þcim, sem væntanlega
verða haldnir í byrjun október.
samkvæmt nánari tilkynningu
nú um helgina.
Reykjavík, 15. sept. 1966,
Stjórn handknattleiksd. Vals.
Kolburstar
Árið 1961 var stofnað verk-
stæði í Reykjavík þar sem ein-
göngu eru smíðaðir kolburstar
fyrir rafala og rafhreyfla. Kol-
burstar fengust að vísu smíð-
aðir áður á rafmagnsverkstæð-
um, en um kerfisbundna fram
leiðslu var ekki um að ræða, o
skorti oft fullnægjandi þjónust
í þessum efnum. Er verkstæi'
þetta, þótt lítið sé. hið þarfas’
fyrirtæki.
Dósir og hólkar
Af raflagnaefni eru dósir og
Stutt yfirlit yfir þróun
Seint á árinu 1922 stofnaði
Eiríkur, að lokinni námsdvöl í
Danmörku, fyrirtæki er hann
nefndi Viðgerðarverkstæði fyr-
ir rafvélar og mæla. Árið eft-
ir gerðist Jón meðeigandi fyr-
irtækisins, og varð það þánefnt
Bræðumir Ormsson, og hefur
það nafn haldizt á því fyrir-
tæki síðan.
Fleiri viðgerðarverkstæði fyr-
ir rafmagnsvélar og tæki komu
til sögunnar á næstu árum, en
um nýsmíði var ekki að ræða.
Raftækjaverksmiðja
í Hafnarfirði
Það var fyrst á fjórða tug
aldarinnar, með stofnun Raf-
(ækjaverksmiðjunnar í Hafnar-
firði, som telja má, að hér á
landi liefjist rafmagnsiðnaður, í
þeim skilningi, sem venjuiega
er lagður í )>að orð.
Forsendan fyrir upphafi slíks
iðnaðar var stóraukin almenn
rafmagnsnotkun, með tilkomu
raforku frá Sogi, en fyrsta stig
Sogsvirkjunarinnar var virkjun
Ljósafoss 1935—37.
Raftækjaverksmiðjan í Hafn-
arfirði, Rafha, var stofnuð ár-
ið 1936, og hóf árið eftir smíði
Elliðaárvirkjunin
Árið 1921 var fyrsta stigEll-
iðaárvirkjunarinnar fuilgert, og
Rafmagnsveita Reykjavíkur tók
til starfa. Verður það ávallt
talinn merkur viðburður í sögu
rafvæðingar á Islandi.
Ennþá var ekki um neinn raf-
magnsiðnað að ræða, semkall-
azt gæti því nafni, en rafvirkj-
ar fengu mikið að starfa, ný
rafvirkjafyrirtæki vom mynduð
og verksviðið víkkaði.
Koma þar við sögu meðal
annars bræður tveir, Eiríkur
og Jón Ormssynir, sem höfðu
lært rafvirkjun hjá Halldóri
Guðmundssyni.
Viðgerðaverkstæði
Rafgeymar
Hljómur hf. hefur þessa stúku.
Rafgeymaverksmiðjan var sett
á stofn í Reykjavík árið 1951,
og önnur i Hafnarfirði um svip-
að leyti og em þær báðar
starfandi ennþá, (Pólar hf. og
Rafgeymir hf.) og á Hellu á
Rangárvöllum er þriðja fyrir-
tækið í þessari grein (Tækniver).
Rafhreyflar
Árið 1953 var sett á stofn í
Reykjavík verksmiðja eða verK-
stæði til þess að smíða raf-
hreyfla. Sama ár var samskon-
ar fyrirtæki stofnað í Hafnar-
firði. Það íyrirtæki mun nú
lagt niður, en lafhreyflaverk-
stæðið í Reykjavík cr í íullum
gangi. Em þar framleiddir rið-
hólkar til samskeyta á pípum
næstum hið eina sem framleitt
hefur verið hérlendis, en fram-
leiðsla á þessum hlutum hófst
hér fyrir um það bil hálfum
öðmm áratug (Blikksmiðja J.
B. Pétursson, og seinna smiðja
Jónasar Guðlaugssonar).
Rafmagnstöflur
Fyrir nokkrum árum var, að
tilhlutan Rafmagnseftirlits rík-
isins, gerð gagnger breyting á
raímagnstöflum, og varð það til
þess, að hluti raflagna varð
iðnaðarframleiðsla og innlendur
Lampar
Fyrsta fyrirtækið hér álandi,
sem eingöngu bjó til rafmagns-
lamp>a mun vera Raflampagerð-
in í Rvík, stctfnuð 1934, en eftir
að flúrskinslampamir komu til
sögunnar, er lampasmíði orðin
allveruleg iðngrein. Fhírskins-
Jampar eru smiðaðir í Hafnar-
firði (Rafha), í Reykjavík (Stál-
umbúðir hf. o.fl.) og á Akur-
eyri (Gefjun, rafdeild).
Neonljós
Smíði Neon-ljósaskilta er
cinnig orðin allveruleg iðngrein,
Ur stúku Kafgcymis hf.
er það svo, að hjá miklum iðn-
aðarþjóðum skipar rafmagns-
iðnaðurinn veglegan sess.
Á islandi lætur þessi iðnað-
ar skiljanlega lítið yfir sér.
Fyrsti visir að rafmagnsiðn-
aði hlaut þó að myndast hér á
landi um leið og byrjað varað
taka rafmagn í notkun, en það
var á fyrsta áratug þessarar
bráðar kom að því, að hann
þurfti að geta gert við raftæki,
svo sem hitatæki og hreyfla.
Fyrsta rafstöðin
Fyrsta rafstöð hér á landi
var sett upp seint á árinu 1904,
og komu þar við sögu tveir
brautryðjendur, þeir Jóhannes
Reykdal, upphafsmaður og eig-
Það er augljósara en frá
þurfi að segja, að til þess að
hagnýta á ótal vegu það töfra-
afl sem rafmagn kallast, svo
sem gert er, þarf ótal tegundir
og stærðir af vélum, búnaði og
(ækjum, til þess að framleiða
rafmagn, flytja það og nýta á
hinn margvíslegasta hátt. Enda
aldar (að því undanskildu, að
sími var innleiddur á takmörk-
uðu svæði nokkru áður).
Allt efni til raflagna var að
sjálísögðu innflutt, en rafvirk-
inn þurfti þó að hafa verk-
stæði, m.a. til þess að smíða
rafmagnstöflur fyrir raflagnir
og litlar rafstöðvar, og von
andi þessa mannvirkis, og Hall-
dór Guðmundsson, raffræðirig-
ur, sem setti upp vélar og
lagði raflagnir, bæði í tré-
smiðaverkstæði Reykdals, Dverg
og síðar i mörg hús í Hafnar-
firði.
Á þessum áratug og þeim
næsta vooru settar upp raf-
stöðvar á ýmsum stöðum á
landinu, þæði í kauptúnum og
á einstoku sveitabýlum, og raf-
lagnir lagðar í fjölda húsa á
sömu stöðum.
á rafmagnseldavélum eftir
norskri fyrirmynd.
Nokkru eftir að heimsstyrj-
öldin skall á rofnaði samband-
ið við Noreg og varð Rafhaeft-
ir það að sigla sinn eiginn sjó.
Fram að styrjaldarlokum tak-
markaðist framleiðslan nær
eingöngu við eldavélar af ýms-
um stærðum og ofna, en eftir
styrjöldina varð smátt ogsmátt
meiri fjölbreytni í framleiðsl-
unni, og hefur Rafha á um-
liðnum árum, auk eldavéla og
ofna, framleitt þvotíavélar,
þvottapotta, kæliskápa og kist-
ur, spenna fyrir orkudreifingu
um sveitirnar, ryksugur og
flúrskins lampa.
Raftækjaverksmiðjan í Hafn-
arfirði er þannig lang-atkvæða-
mesti fulltrúinn á sviði íslenzks
rafmagnsiðnaðar.
rafmagnsiðnaðará íslandi