Þjóðviljinn - 09.12.1966, Blaðsíða 7

Föstudagur 9. desember 3.966 — ÞJöÐVIIJINN — SÍÐA ’J
Yfirstjórn heilbrigðismála á
íslandi er fortíðarfyrirbæri
Þjóðviljinn hefur áAur
skýrt frá þingsályktunartil-
lögu Alfreðs Gíslasonar ura,
aö skipan heilbrigðismála
verði endurskoðuð. Hér er
tillagan birt að nýju og hin
hvassyrta og rökfasta grein-
argerð hennar.
Tillagan er þannig:
„Alþingi ályktar að feia
ríkisstjórninni að Iáta rann-
saka frá grunni meðferð
heilbrigðismála í landinu og
endurskoða gildandi lagaá-
kvæði um stjórn þeirra.
Sérstaklega verði kannað,
hvort ekki- sé hagkvæmt að
koma á fót sérstöku heil-
brigðismálaráðuneyti, endur-
skipuleggja landiæknisem-
bættið og sameina þætti
heilbrigðisþjónustunnar und-
ir eina yfirstjóm. Athugun
þessari skal hraðað, og að
henni lokinni skal áiitsgerð
og tillðgur lagðar fyrir Al-
þingi.“
I greinargerð segir: >
Tillaga þessi er borin fram
í þeim tilgangi fyrst og fremst
að beina athygli að yfirstjóm
og meðferð heilbrigðismála i
landinu. Að baki liggur sann-
færingin um, að skipan þeirra
mála sé úrelt og gegni því
ekki hlutverki sínu lengur, en
slíkt er þjóðinni að sjálfsögðu
mikil skaðsemd.
Margt'má nefna til sannindu-
merkis um, að stjórn heilbrigð-
ismála hérlendis sé í molum
og heildarstjórnin svo til engin
í reynd. Þegar við bætist
þekkingarleysi á stöðu þessara
mála .nútímaþjóðfélagi og-
andóf ráðandi manna gegn
tímabærum breytingum, er sízt
vjð. góðu ..að búast. Afleiðingipú,
verður bein afturför. Hér skal
nú getið nokkurra atriða, er
snerta þetta vandamál og ljós-
lega sýna, hver staðreyndin er.
er fjölda ungra lcvenna bægt
frá námi í Hjúkrunarskóla fs-
lands. Það er látið reka
á reiðanum.
Byggingarmál Heilsuvernd
Fyrir hartnær tveim áratug-
um hófst samtímis smíði þriggja
stói-spítala í Reykjavík. Að
einni byggingunni stóð ríkið,
Reykjavíkurbær að annarri og
einkafyrirtæki að þeirri þriðju.
Hver þessara aðila baukaði i
sínu horni, én samráðs við aðra,
án samvinnu og án tillits til
heildarsjónai’miða. Ekkert var
hirt um sameiginlegar þarfir,
öll hagkvæmni í vinnubrögðum
sniðgengin og möguleikar á
innbyrðis verkaskiptingu sjúkra-
húsanna látnir lönd og leið.
Allsherjaráætlun um fram-
kvæmdir var aldrei gerð, enda
varð enginn var við í þessu
sambandi, að til væri í land-
inu heildarstjóm sjúkrahús-
mála.
Bygging viðbótar Landspítai-
ans er kapítuli fyrir sig. Þar
hefur allt auðkennzt af þvílíku
handahófi, að nærri stappar
hneyksli, og gildir það jafnt
um undirbúning og framkvæmd-
ir. Er full þörf á sérstakri
rannsókn þess máls alls, og í
grannlöndum okkar hefði rann-
sókn löngu verið fyrirskipuð 1
ámóta tilviki.
Þegar byggingu Landspíta;-
ans og borgarsjúkrahússins i
Fossvogi lýkur, sennilega sem
næst tveimur áratugum eftirað
smíðin hófst, eru litlar honfur
á. að fullgild starfsemi geti haf-
izt. þar, Við blasir tilfinnanleg
vöntun á þjálfuðu starfsliði.
Það segir sína sögu um fyrir-
hyggju í þessu efni, að árlega
bokmenntir
Debet og kredit
Sverrir Kristjánsson og
Tómas Guðmundsson. I
■ veraldarvolki. íslenzkir
örlagaþættir. Fomi, R-
vfk 1966.
Enn.hefur bók orðið til fyrir
friðsamlega sambúð virðulegs
þjóðskálds og eldrauðs sagn-
fræðings — þriðja bókin und-
ir dulítið tilgerðarlegu sam-
heiti: Islenzkir örlagaþættir.
Um þessa bók gildir flest það
sem sagt hefur verið um þær
fyrri: þeir Sverrir og Tómas
vinna einfaldlega verk sitt
betúr miklu eti flestir þeir, sem ■
verða til þess að setja saman
alþýðlega þætti um fræga og
sérkennilega menn og konur.
Þeir eru málglöggir menn, frá-
sögn þeirra er fjörleg, þeir láta
yfirleitt ekki aukaatriðafargan
teppa sér andardrátt. Og í þetta
sinn hafa þeir fundið ákaflega
þakklátt efni í slíka þætti:
Sverrir skrifar um Sigurð
Breiðfjörð, breyzkan á staupa-
þingi, í.ástamálum og í skáld-
skap. Tómas um séra Jón
Steingrímsson, sem að lfkind-
um hefur barizt með betri ár-
angri gegn andskotanum en
nokkur íslenzkur klerkur anr.-
ar — þótt hann sé um leið sá
maður, sem hefur átt í hvað
hlálegustumí kvennamálum hér
á lanÖi.
„Islenzka embættiskerfið
nuddast áfram, þótt braki í
öllum liðamótum þess, og
meðan Sigurður Breiðfjörð gæl-
ir við Kristínu konu sína, í
hjónarúminu á Grímsstöðum og
hvíslarVi eyra henni gagraljóð-
uðum hendingum og gefur djöf-
Heilsuverndarlög voru sett hér
árið 1955 og þóttu merkur á-
fangi. Heilsuverndin er annar
tveggja meginþátta heilbrigðis-
þjónustunnar og lætur nú hvar-
vetna æ meira að sér kveða.
Setning laganna stjómaðist
vafalaust af góðum vilja, en
það var galli á gjöf Njarðar.
í lögunum er þannig um hnút-
ana búið, að heilbrigðisstjórn
landsins ber enga ábyrgð á
eru til tvenn lög, tveir ráð-
herrar fara með málin, og
framkvæmdina annast tvær
stofnanir, hvor óháð annarri.
Afleiðingin er síðan sú, að at-
vinnusjúkdómavamimar hafa
lent í sjálfheldu. Ofstjóm er
líklega engu skárri en óstjóm.
Öngþveitis-
ástand
öngþveitisástand
Á síðari tímum hafa öðru
hverju risið úfar með stjórn-
arvöldum landsins og lækna-
stéttinni, og eru þau átök
kunnugum bezta sönnun þess
ið 1961 hugðust þeir ganga úr
þjónustu samlagsins sökum erf-
iðrar aðstöðu til starfa og lé-
legra launakjara. Yfirvöldin
andæfðu á sinn hefðbundna
hátt og neyddu læknana til að
þjóna undir samlagið áfram
með sérstökum lögum, er einn
ráðherranna setti í beinu trássi
við bókstaf stjómarskrárinnar.
Afleiðingar þess blinda tiltækis
eru síðan að koma í ljós smám
saman og er ein þeirra sú, að
ungir læknar sneiða hjá Sjúkra-
samlagi Reykjavíkur af fremsta
Það er í fersku minni, að
þorri lækna Landspftalans sagði
upp stöðum sínum á síðastliðnu
vori. Var ástæðan óánægja
þeirra með starfskjör og allan
aðbúnað f sjúkrahúsinu. I það
sinn treysti ríkisstjórnin sér
ekki til nauðungarráðstafana og
harmaði það hástöfum. Það
olli henni hins vegar ekki hug-
arangri að skilja hvorki upp né
niður í málinu, sem ura var
deilt, — þeirri gerbreyttu spít-
elaþjónustu, sem læknamir
börðust fyrir og að þvf miðar
að gera Landspítalann haefan
hlutverki sínu sem sjúkrahús
kennslustofnun og vísindamið-
stöð.
>•••« NIHIKIIMaiMI ■•«■■■«■■<
■■■■■■■■■■■■■■■■■■•
■
Alfreð Gíslason alþingismaður deilir á sfjórnleysið í j
heilbrigðismálum og flytur tillögu um breytingar
Alfreð Gíslason
brigðismál. Formaður ráðsins
og framkvæmdastjóri átti land-
læknir að vera. Þetta fmmvarp
fékk ekki' afgreiðslu á Alþingi,
enda lagzt fast gegn því af
þeim, sem þá taldi sér skyld-
ast að vernda tveggja alda
gamalt landlæknisembættið ó-
spjallað. Vel má vera, að önn-
ur tilhögun sé heppilegri en sú
sém ráðgerð var f frumvarp-
inu, þótt enginn yrði til þess
að benda á hana þá. Víst er
um það, að landlæknir á erfitt
um vik mitt f allri óreiðunni,
og ef horfið verður að því ráði
að taka stjóra og meðferð
heilbrigðismálanna traustum
tökum, er ósennilegt annað en
að nýskipan embættisins þyki
sjálfsögð.
>■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■1
heilsuvemdinni. Það eru sveit-
arfélögin, sem hafa veg og
vanda af framkvæmdinni, og
þau hafa ekki reynzt vandanur.i
vaxin. Lögin um heilsuvemd
em pappírsgagn, ef Reykjavík
er undan .skilin, og allsstaðar
ríkir kyrrstaða á þessu sviði
heilbrigðismála síðasta áratug-
inn. Raunar hafa félög áhuga-
manna reynt að bæta úr brýnni
þörf og beitt sér fyrir krabba-
meinsvörnum, hjarta- og æða-
vemd og geðvernd, en það eru
ekki ■•yerðleikar heilbrigðisyfir-
valdanna.
Eina grein heilsuverndar virð-
ast stjórnmálamenn setja ofar
öðrum. Það em vamir gegn
atvinnusjúkdómum. Um þær
öngþveitis, sem ríkir í meðferð
heilbrigðismála. Héraðslækna-
skortur hefur lengi hrjáð lands-
byggðina. I þeim vanda var
fyrsta og helzta úrræði stjóm-
valda að lögþvinga unga lækna
til starfa í hémðum. Það þarf
varla að taka fram, að þessi
vinnukvöð, sem er einstök í
sinni röð, hefur ekki borið
teljandi árangur, nema þá helzt
þann að gera læknum erfitt
fyrir. Hins vegar lýsir úrræðið
vel glámskyggni þeirra, sem til
þess hafa gripið.
Læknar í Reykjavík hafa
lengi verið óánægðir með þá
steinmnnu skipan sjúkrahjálp-
ar, sem sjúkrasamlag borgar-
innar heldur dauðaholdi i. Ár-
- ■
ulinn í heiminn, hefur biskup yf-
ir íslandi ... skipað í prófast-
dóm ... og Vesturamtið skipað
... dómara í réttinum“. Þessar
línur eru úr lýsingu Sverris
Kristjánssonar á upphafi fví-
kvænismála Sigurðar Breið-
fjörð: það er meiri spenna,
sveifla í penna hans en kollega
hans. röggsamlegar' tengt sam-
an víðar leitað til fanga.
Tómas Guðmundsson lætur
sér hinsvegar nægja allitarlega
sjálfsævisögu séra Jóns — að
því er bezt verður séð. Vitan-
lega er sú endursögn þokkalega
gerð, og getur sjálfsagt egnt
suma menn til að forvitnast um
frumheimildina, ágætt verk í
íslenzkum bókmenntum. Þeirri
hugsun hlýtur þó að skjóta upp
öðm hvom hvort það er nokk-
uð sem vinnst. Tómas segirsvo
frá upphafi kennimennsku Jóns:
„Hitt er og meira um vert,
hversu sál hans tók þegar í
bernsku að snúast á sveif með
guðdóminum, og mátti um það
segja, að snemma beygist krók-
urinn til þess sem verða vill.
Greip hann æ ákafari löngun
til að tóna og prédíka, að sama .
hætti og hann heyrði sóknar-
prest sinn gera. Til þ^ssara
helgiathafna valdi hann sér ker
eitt mikið í búri móður sinnar.
Klifraði hann upp á gjarðirnar
og tónaði „ofan í það“ en Guð-
finna, stallsystir hans, stóð við
kerbrúnina andspænis honum
og svaraði fyrir hönd safnað-
arins. Tókst þessi guðsþjónusta
því betur sem meir skammt-
aðist upp úr keraldinu og það
gaf frá sér dýpra og tilkomu-
meira bergmál.

Sverrir
En heimsins laun em van-
þakklæti. Þó að drengurinn
framkvæmdi þessar embættis-
aðgerðir af einlægni lífs og
sálar, fór svo að lokum að ai-
veg var tekið fyrir þær. Koro
þar m.a. til að fólkið óttaðist
að bömin mundu fara sér að
voða í keraldinu, en til árétt-
ingar banninu vorr þau stall-
systkin látin sæta húðstrýk-
ingu. Hinum unga guðsmanni
féll allt þetta vitanlega sárt, en
í raunum sínum fann hann sér
að minnsta kosti eitt til hugg-
unar: Hann hafði verið kjörinn
til eins konar píslarvættis fyrir
trú sína . . . Það var umfram
allt þessi hugsun, sem gaf hin-
um unga -kennimanni þrek og
eldmóð til að halda messugerö-
um sínum áfram. Að þessu
sinni vígði hann sér kirkjurog
kapeilur úti um tún pg móa.
og þar varð enginn til að raska
embættisfærslu hans“.
1 Ævisögu séra Jóns Stein-
grímssonar, útg. 1945 bls. 16
segir hinsvegar frá sömu atvik-
um á þessa leið: „Snemma fékK
eg lyst til að tóna og prédika
sem prestur, eður, réttara
að segja, eftir þvi sem
Tómas
eg heyrði prest minn að fara
að því Þótti mér því betur fara
sem betur tók undir. Otvaldi eg
þvi eitt stórt ker í búrinu til
þess og passaði mig þangáð, þá
móðir mín fór að skammta
fólkinu. Þótti mér því betur
fara sem meira skammtaðist úr
því, að glaumurinn yrði meiri.
Klifraðist eg upp á gjarðirnar,
svo tónað gæti ofan í það, en
stúlkan klifraðist hinum meg-
in að taka undir.‘:Svoddan em-
bættisgerðir leiddust móður
minni; varoghrædd við mund-
um steypa okkur á höfuðið ofan i
kerið, og vorum því bæði strýkt
við það. Þar eftir gerði ég mér
kirkjur og kapellur við vissar
þúfur út um tún og framflut.ti
þar að óskum mínum tíða-
gerðir með stærri makindum.
Þegar eg var barn, gerði eg
sem barn og talaði sem barn
etc.“
Við lestur bóka sem þeirrar,
sem hér um getur, segir maður
gjarnan við sjálfan sig: þetta
getur verið skemmtilegt, þetía
er betra en annað f þessari
grein. Þar við mætti sitja, ef
við blasti ekki í íslenzkri rit-
mennsku yfirleitt hörmulegt
hlutfall milli hins auðvelda og
hins erfiða. — Ami Bcrgmann.
Skortur á læknum
Talið er, að farið sé að brydda
á skorti almennra lækna í R-
vfk og að á næsta leiti sé
vöntun sjúkrahúslækna og ann-
arra sérfraeðinga, ef ekki verð-
ur að gert. Þó eru til nógu
margir íslenzkir læknar. Fjöldi
þeirra dvelst erlendis við störf,
flestir í Svíþjóð og Bandarikj-
unum, og virðast hafa lftinn
hug á að koma heim. á meðan
svo er í pottinn búið sem er.
Það er í þágu alþjóðar að skapa
þessum sérfræðingum sómasam-
lega starfsaðstöðu. enda mundu
þeir þá koma. En líklega er
það meira í stíl við fyrri úr-
ræði, að íslenzk yfirvöld biðia
stjórnir fyrrgreindra landa trrn
að flæma læknana burt í von
um, að einhverjir þeirra kynnu
þá að slæðast heim.
1 átökunum við læknastétt
landsins flíkar ríkisstjómin því
mjög, að læknar heimti óhóf-
lega há laun og að deilur snúist
aðallega um þa-i. Þetta er ekki
rétt, en sennilega haft á oddin-
um í því skyni að gera málstað
læknanna óvinsælan hjá al-
menningi. Launakjör héraðs-
lækna í strjálbýlinu hafa verið
bætt til stórra muna, en árang-
ur ekki orðið að sama skapi.
Skýringin á því er, að megin-
kröfum lækna hefur ekki verið
sinnt. Þeir hafa bent á nauð-
syn þess að koma á fót vel bún-
um lækningamiðstöðvum, þar
sem læknar starfi saman tveir
eða fleiri og skipti með sér
verkum eftir sérkunnáttu. Þessu
svara yfirvöldin með þegjantíi
þögninni. Hið sanna er, að
veigamestu kröfur læknanna, —
þær kröfur, sem varða heill al-
mennings, — njóta sízt meiri •
skilnings heilbrigðisstjómar en
beinar leunakröfur, og á þetta
jafnt við um tilhögun lækna-
þjónustunnar úti á landsbyggð-
inni sem um lasknaskipan
sjúkrahúsanna og sjúkrahjálo
samlaganna. ^
Landlæknis-
embættid
Einn ■ liðurinn í stjórn
heilbrigðismála er landlæknis-
embættið. Það stendur á gömi-
um merg og virðist eiga að
varðveitast á sama hátt og
dýrmætar menjar frá löngu
horfinni tíð. Árið 1958 var flutt
á Alþingi lagafrumvarp, sem
fól í sér breytingu á þessu em-
bætti. Þar var lagt til, aðskip-
að yrði heilbrigðisráð fimm
sérfróðra lækna, er hafa skyldu
yfirumsjón með allri heilbrigð-
isstarfsemi í landinu og vera
æðsti ráðunautur ríkisstjórnar-
innar um allt, eri varðar heil-
Fortíðarfyrir-
brigði
Yfirstjóm heilbrigðismála hér
á landi er fortíðarfyrirbæri, og
þó er sönnu nær að segja, að
heildarstjóm sé engin til leng-
ur, því að þessi mál eru 611
í tætingi. I stjómarráðinu
finnst ekki neitt ráðuneyti
heilbrigðismála, heldur er þeim
málum holað þar niður á víð og
dreif. Flest munu þau niður
komin f skrifborðsskúffum dóms-
kirkjumálaráðuneytisins, en
fjölmörg þeirra rekur einnig a
f jörur félagsmálaráðuneytisins.
Má vart á milli sjá, hvor meira
má sín í stjóm heilbrigðis-
mála, dómsmálaráðherrann eða
félagsmálaráðherrann. 1 náðu-
neyti menntamála mun Iiggja
slæðingur bessara málefna og
jafnvel víðar í ráðuneytum.
Það vill svo til, að í stjómar-
ráðinu hafa heilbrigðismál aldr-
ei verið talin mildlvæg eða
viðkvæm, og einungis þess
vegna reynist ringulreiðin ekki
óbærileg með öllu. Það-er ó-
hætt að sofa á þessum málum
fyrir þá sök, að þau hafa ekki
mikla pólitfska þýðingu, og þar
er meinið.
Ef litlar kröfur eru gerðartil
stjómmálamanna í þessu efni,
kemur það ekki til af því, að
mikilvægi góðrar heilþrigðis-
þjónustu sé dregið í efa, held-
ur hinu, að þorri manna þekkir
eklri annað en það ástand. se.n
hér er. Það eru læknar öðrum
fremur, og þá einkum ungir
læknar, sem aðstöðu hafa t.il
samanburðar á meðferð heil-
brigðismála hér og erlendis, bar
sem hún fer bezt úr hendi. Þvf
■hvílir á beim sérstaklega skyld-
an til að benda á, hverra um-
bóta sé þörf. og jafnvel að berj-
ast fyrir þeim. Það gera beit-
að visu þótt árangur sé ekki
mikfll enn, enda nú sem endra-
nasr við ramman reip að draga,
þegar kyrrstöðuöflin eru ann-
ars vegar.
Unglingabækur
fsafold hefur gefið út tvær
þýddar unglingabækur.
önnur er „Barry og smygi-
arinn“ eftir Uno Modin, saga
af Sankti Bemharðshundi og
húsbónda hans. Höfundurinn er
sænskur og víðkunnur. Bókin
er 128 síður, þýðinguna gerði
Sigrún Guðjónsdóttir.
Hinbókin er „Á leiðtilAgra'*
eftir Aimée Sommerielt. Þetta
er víðfræg saga, sem hlotið
hefur verðlaun víða um heim
og verið gefin út í mörgum
löndum. Bókin er 126 síður.
Sigurlaug Bjömsdóttir íslenzk-
aði.