Þjóðviljinn - 19.02.1967, Qupperneq 3

6-
Sunnudagur 19. febrúar 1967 — ÞJOÐVILJINN — SlÐA 3
SJO ARA VERÐBOLGUVILLA
tr
A
HVÍLDAR-
DACINN
Að ganga í hring
Svo herma frásagnir að þeg-
ar menn villast í þoku hætti
þeim við að ganga í hring.
Þeir standa ef til vill hjá vörðu
og þykjast hafa áttað sig á
öllum aðstæðum, arka af stað.
ganga og ganga þar til skórn-
ir tætast undan fótum þeirra
og iljarnar verða blóðrisa,
halda áfram að staulast og
skríða í ofurtrú á rétta stefnu.
og koma að lokum eftir miklar
þrengingar og ærið erfiði að
vörðunni þaðan sem gangan var
hafin. Þannig hefur viðreisnar-
stjórninni einnig farið. Fyrir 7
árum tók hún að sér að leiða
þjóðina út úr villu efnahags-
málanna; sú varða sem mark-
aði upphaf ferilsins var kennd
við óðaverðbólgu, hallarekstur
hjá útflutningsframleiðslunni
og sívaxandi uppbætur úr rík-
issjóði. Ríkisstjórn Sjálfstæðis-"
flokksins og Alþýðuflokksins
hét að visa þjóðinni á réttar
brautir. stöðva verðbólguna,
afnema styrki og uppbætur,
tryggja góða afkomu útflutn-
ingsatvinnuveganna. Og síðan
hafa ráðherrarnir sjö arkað cg
arkað í jafnmörg ár, þótt þeir
hafi að vísu verið betur nest-
aðir og skóaðir en kórvillumenn
á fjöllum uppi forðum tíð. En
eftir þessa löngu vegferð
standa þeir enn á ný hjá vörð-
unni jjömlu þaðan sem gangan
var hafin; enn á ný hefur óða-
verðbólgan reynzt útflutningsat-
vinnuvegunum ofjarl og þeir
fleyta sér aðeins á sívaxandi
styrkjum og uppbótum úr rík-
issjóði. Við höfum gengið í
hring í sjö ár.
Menn þekkja
vörðuna
En á þessari löngu hringferð
hefur sitthvað gerzt. Við höf-
um notið árgæzku sem naum-
ast á sinn líka i sögu þjóðar-
innar, aflafengur landsmanna
hefur vaxið ár frá ári, sömu-
leiðis verð það sem fengizt hef-
ur erlendis fyrir afurðir okk-
ar. Verðhækkanir þessar hafa
verið svo miklar að með ólík-
indum má telja, sumar útflutn-
ingsvörur hafa allt að því tvö-
f aldazt i verði. Þrátt fyrir
nokkurt verðfall að undanförnu
er meðalverðið miklu hærra en
það var í upphafi viðreisnar;
verð á frystum vörum — sem
mjög er kvartað undan — er
til að mynda um það bil fimmt-
. ungi hærra. Á þennan hátt
höfum við án okkar tilverkn-
aðar hagnazt um miljarða
króna, þjóðartekjur á mann
hafa vaxið örar en í flestum
löndum . öðrum. og af þessum
ástæðum ' áttuðu margir sig
ekki á því lengi vel að við vær-
um að villast. arka sama gamla
hringinn. En nú verður sú stað-
reynd ekki umflúin; menn
þékkja vörðuna.
I
Vanmegnugt
framleiðslukerfi
Það hefur fleira . gerzt á
þessu hringsóli. Þegar vinstri-
st.iórnin sundráðist 1958 skil-
aði hún af sér mjög þróttmiklu
framleiðslukerfi. Hún hafði tal-
ið það meginatriði í störfum
sínum að tryggja hámarksaf-
köst allra atvinnuvega; í valda-
tíð hennar var hvert fram-
leiðslutæki nýtt til fullnustu;
enginn dagur féll niður hfá
allar aðrar athafnir samfélags-
ins. Því eru það ákaflega ör-
lagarík mistök að viðreisnar-
stjórnin skuli hafa skágengið
þá staðreynd og látið það við-
gangast að þjóðlegir atvinnu-
vegir lömuðust á miklu vel-
megunarskeiði. Þegar hringur-
inn er nú fullkomnaður verða
menn að átta sig á því, að nú
er óhj ákvæmilegt, ef ekki á illa
að fara, að leggja á það megin-
kapp að efla þjóðlega atvinnu-
vegi og bæta úr alvarlegum
vanrækslum siðustu ára. Það
er fullreynt að svokölluð frjáls-
hyggj a nær ekki þeim tilgangi,
og því verður skipulagshyggj-
an að taka við. áætlunarbú-
skapur sem miðast einvörðungu
við íslenzkar aðstaéður. Raun-
ar er áætlunarbúskapur einn-
ig óhjákvæmileg afleiðing þess
hvað íslendingar eru fámenn
þjóð, framtak einstaklingsins
hlýtur ævinlega að verða svo
smátt i sniðum í þessu litla
þjóðfélagi að það hrekkur ekki
til þeirrar forustu sem við
þurfum á að halda; við þurf-
um að beita félagslegu fram-
taki, sameina krafta okkar,
eins og við höfum raunar gert
með góðum árangri á mörgum'
sviðum. Markviss og skipúlögð
framleiðslustefna verður að
taka við í stað happa og gláppa.
Háskalegri vílla
togurum og bátum; opinber
fyrirgreiðsla var talin sjálf-
sögð hvénær sem leysa þurfti
vanda framleiðslunnar. Vinstri-
stjórnin hafði mið af þeirri
meginstefnu að framleiðslan
væri undirstaða alls annars, og
hún skilaði af sér fullkomnara
og virkara framleiðslukerfi en
þjóðin hafði nokkru sinni áð-
ur átt. Þessarar fyrirhyggju
hefur viðreisnarstjórnin notið
í mjög ríki)m mæli; þau sfór-
auknu fjárráð sem hún hefur
haft í villu sinni voru ekki sízt
afleiðing af miklu framtaki og
aukinni tækni sem hún. fékk í
arf. En afstaða hennar til fram-
leiðslunnar hefur orðið öll önn-
ur; hún hefur hafnað opinberri
forustu um þróun atvinnulífs-
ins og haldið því fram að út-
flutningsatvinnuvegirnir ættu
að „standa á eigin fótum“ sam-
kvæmt markaðslögmálum. Af-
leiðingin hefur orðið sú að
þrátt fyrir góðæri og hámarks-
tekjur hefur togurum fækkað
úr 50 í 17 á þessu tímabili.
Engar ráðstafanir hafa verið
gerðar til þess að endurnýja
togaraflotann og taka þátt í
þeirri öru tækniþróun sem orð-
ið hefur í nágrannalöndunum;
þjálfuðum togaramönnum fer
einnig í sífellu fækkandi og er,
það ekki síður alvarleg stað-
reynd en stöðnun í tækniþróun;
verði ekki að gert eru likur á
að við íslendingar, sem forð-
um vorum forustuþjóð í tog-
veiðum, týnum gersamlega nið-
ur þeim atvinnurekstri. Einnig
hefur farskipafloti okkar dreg-
izt saman vegna þess að
Hamrafellið, eina meiriháttar
olíuflutningaskip landsmanna,
var selt úr landi og ekkert
keypt í staðinn. Minni bátum
sem tryggt hafa vinnslustöðv-
unum hráefni hefur einnig
fækkað tilfinnanlega síðustu
árin. Fullkomnar fiskvinnslu-
stöðvar, gamlar og nýjar, hafa
lagt niður starfsemi sína. Ýms
iðnfyrirtæki önnur sem höfðu
fjölda fólks í þjónustu sinni
hafa gefizt upp, og þannig
mætti lengur telja. Enda þótt
viðreisnarstjórnin hafi haft
meiri fjárráð en nokkur önnur
hérlend ríkisstjóm i sjö árá
i illu sinni skilar hún af sér
vanmegnugu framleiðslukerfi,
og sumir þættir þess eru ger-
samlega að slitna, eins og tog-
araútgerðin.
Meirl kröfur,
minni geta
Og enn fleira gerðist á þess-
ari undarlegu vegferð. Sú stór-
fellda aukning á þjóðartekjum.
sem stafaði af sívaxandi afla-
magni og stórhækkuðu verðlagi,
hefur fyrst og fremst runnið í
umfangsmikla þjónustustarf-
semi og neyzlu. Hér hefur ver-
ið fest fé í bönkum, lánastofn-
unum og verzlunarhöllum, og
þeir aðilar hafa dregið til sín
vinnuafl þjóðarinnar örar en
nokkur önnur starfsgrein. Við
leggjum í það sívaxandi vinnu
og fjármagn að flytja inn
varning frá flestum þjóðlöndum
heims. Á síðasta ári fluttum
við inn meira en 5.000 bíla, og
hinn stóraukni bílainnflutning-
uf dregur óhjákvæmilega dilk
á eftir sér. Bilaeign lands-
manna er fyrir löngu orðin svo
mikil að hún er frumstæðu
vegakerfi alger ofraun; eigi
bílarnir að koma að því gagni
sem til er ætlazt verður á
Skömmum tíma að leggja nú-
tímalega vegi með stórfelldum
tilkostnaði. Við höfum lagt í
það hundruð miljóna króna að
koma upp sjónvarpsstarfsemi
sem ætlazt er til að nái til
landsins alls á skömmum tima
og hirðir árlega verulegt fjár-
magn og vinnuafl. Margt íleira
mætti telja af þessu tagi sem
gerir mannlifið auðugra og fjöl-
skrúðugra og skemmtilegra. En
við munum aldrei lifa af þvi
sem þjóð að telja seðla yfir
bankaborð afgreiða danska
tertubotna í verzlunum, aka í
skemmtilegum bilum á góðum
vegum eða horfa á sjónvarp.
Allt eru þetta lífsþægindi, þjóð-
félagsleg yfirbygging. Eftir sjö
ára villu viðreisnarinnar er
svo ástatt að gerðar eru miklu
meiri kröfur til framleiðslunn-
ar en nokkru sinni fyrr, en
hún er þess vanmegnugri en
áður að rísa undir þeim. Þetta
er kjarni þess vanda seúi nú
blasir við; standi íslenzkir at-
vinnuvegir ekki undir yfirbygg-
ingunni getur hin svokallaða
velmegun hrunið með skjótum
hætti.
Oftrú á kreddur
Kórvilla viðreisnarstjórnar-
innar er sinnuleysið um þróun
íslenzkra atvinnuvega. Það staf-
ar af oftrú á hagfræðilegar
kreddur sem lagzt hafa að
stjórnarvöldunum eins og and-
legur beinserkur. Meginkreddan
var sú að í stað skipulagshyggju
skyldi koma frjálshyggja, eins
og Jónas H. Haralz hefur orð-
að það; í stað þess að stjórn-
arvöld reyndu að leggja á ráð-
in urn þróun atvinnuveganna
skyldu þeir þróast á „eðlileg-
an“ hátt samkvæmt lögmálum
markaðskerfisins, neyzlu, fram-
boði og eftirspurn. Slíkii mark-
aðskerfi hafði Verið beitt með
sæmilegum árangri í ýmsum
nágrannalöndum okkar, en
raunar lá þegar í augum uppi
að það var fjarstæða hérlend-
is. Efnahagskerfi okkar er
tengt utanríkisviðskiptum í.rík-
ara mæli en flestra annarra
þjóða; aðalatvinnuvegurinn
miðar framleiðslu sína við út-
flutning;' innanlandsmarkaður-
inn er að verulegu leyti háður
innflutningi. Ekkert eðlilegt
samband er á milli innan-
, landsmarkaðsins, neyzlu, fram-
boðs og eftirspurnar annars-
vegar og sjávarútvegsins hins-
vegar; það kaupir enginn tog-
ara vegna þess að sala eykst á
bílum, sjónvarpstækjum eða
tertubotnum. Útflutningsat-
vinnuvegirnir eru hins vegar
tengdir innlenda markaðnum á
annan hátt. Þeir fá gjaldeyri
fyrir vörur sínar, verða að skila
honum í banka og fá íslenzk-
,ar krónur í skiptum. Sé verð-
bólgan innanlands örari en í
viðskiptalöndum okkar fá út-
flutningsatvinnuvegirnir stöð-
ugt verðminni krónur fyrir gjald-
eyri sinn; þeir geta í rauninni
búið við lækkandi verð hcr
innanlands jafnvel þótt gjald-
eyrisupphæðirnar fari sifellt
hækkandi. Sú hefur einmitt orð-
ið raunm á undanförnum árum.
Samkvæmt markaðslögmálum
hefðu hinar stórfelldu verð-
hækkanir á afurðum okkar er-
lendis átt að leiða til þess að
Viðreisnarstjórnin skilar af sér
vanmegnugu framleiðslukerfi
Raunar er þetta meginatriði
meira en fjárhagsvandamál í
venjulegum skilningi; það sker
úr um efnahagslegt sjálfstæði
þjóðarinnar. Engum getur dul-
izt að ein ástæðan til þess að
viðreisnarstjórnin - hefur af
furðulegu kaldlyndi fylgzt með
sívaxandi örðugleikum ís-
lenzkra atvinnuvega er sú ráða-
breytni hennar að heimila er-
lendum auðfélögum stórfelldan
atvinnurekstur hérlendis. Aðal-
hagfræðingur ríkisstjómarinn-
ar hefur meira að segja komizt
svo að orði að þessar erlendu
framkvæmdir séu vaxtarbrodd-
ur atvinnulífsins um þessar
mundir. Svo er því að sjá sem
stjómarvöldin geti hugsað sér
að erlendir aðilar fylli upp í
þau skörð sem brotna í þjóð-
lega atvinnuvegi og verði smátt
og smátt forustuafl í atvinnu-
málum hérlendis. Ef svo færi
gæti sjö ára verðbólguvilla
viðreisnarstjórnarinnar breytzt
í aðra og margfalt háskalegri
villu, þá sem áður mótaði ör-
lög þjóðarinnar um nær sjö
alda skeið. — Austri.
Það eru einföld sannindi að
framleiðslan er undirstaða
hvers þjóðfélags; á henni hvíla
Framleiðslan er
undirstaðan
menn hefðu keppzt um að festa
fé sitt í sjávarútvegi og fisk-
iðnaði, kaupa togara og reisa
iðjuver. Sú hefur ekki orðið
raunin, nema í sambandi við
síldveiðár og síldarverksmiðj-
ur, vegna þess að óhagkvæm
markaðsþróun innanlands át
upp hagkvæma þróun erlendis
og vel það. Einbeitingin á svo-
kallaða frjálsa verzlun, sem
mjög hefur stuðlað að verð-
bólguþróuninni, hefur þannig
haft allt önnur áhrif en þau
sem kreddufræðingar viðreisn-
arstjórnarinnar ímynduðu sér.
HEIMIR TRYGGIR VÖRUR
UM ALLAN HEIM
TRYGGINGAFELAGIÐ HEIMIR
LlNDARGÖTl) 9 • REYKJAVÍK • SÍMI 22122 — 21260
/
nx