Þjóðviljinn - 22.10.1967, Blaðsíða 9

Sunmudagur 22. ofctúber 1967 5>JÖÐVXLJXNN — SlÐA 0
Afdrif Che Guevara
Framhald al 5. síðu.
getum notið hennar .... Það
er skylda hvers byltingarmanns
að gera byltingu“. Og Guevara
lætur ekki sitja við orðin tóm.
Hann ferðast frá einum skæru-
liðahópnum til annars. Pfila-
grímsstafur hans hefur dýna-
mit að geyma.
LeyndardómsfuHur dýrðar-
Xjómi umlykur hann. í januar
1966 kemst sú saga á kreik i
Havana, þar sem róðstefna
þjóða fátæku meginlandanna
þriggja er haldin, að Guevara
muni heiðra samkomuna með
nærveni sinni. Hún reynist
röng, fundarmenn hylla nafn
hans, en ekki manninn sjálfan.
Hvar er Che? Alls staðar og
hvergi. Menn velta þessu fyrir
sér, fréttamenn þykjast vith
hvar hann sé að finna, bækur
um hann eru í undirbúningi.
Hver „fréttin“ af annarri berst,
mótsagnakenndar, óstaðfestan-
legar, sögusagnir. Hann Che?
Hann hefur sézt í einkennis-
búningi „stjórnlagasinna“ í
Sa'nto Pomingo, í hvítum lækn-
issloppi í Mexíkó, i vietnömsk-
um skæruliðabúningi, síðan í
Kongó, þá í prestshempu í Arg-
entínu og í Brasiilíu, í fjalla-
mannsfötum á tindum Perú-
fjalla. Menn þóttust hafa séð
harin í Guatemala, komið auga
á hann í Kólumbíu, haft
spumir af honum í Chile. Ein
fréttastofan gekk af honum
dauðum, önnur vakti hann aft-
ur til h'fsins. Hvar sem eitt-
hvað gerðist í rómönsku Am-
eríku, mótmælafundir, verkföll,
sem beindist gegn ríkjandi
skipulagi, þóttust erindrekar
CIA og FBI sjá, ekki lengur
hönd Moskvu, heldur skegg
Guevara. Heimspressan gerði
sitt til þess að búa til þjóð-
söguna um Guevara, manninn
sem hvarvetna var nálægur en
engin vopn fengu á bitið. Hin-
um „hæddu og smáðu“ í róm-
önsku Ameríku var hann ekki
aðeins Simon Bolivar endur-
borinn, heldur einnig Fantomas
sem smýgur úr ölllum gildrum
og Zorro, hinn djarfi verndari
þeirra sem órétti eru beittir.
Hinir sjálfskipuðu bandarísku
„lögreglumenn heimsins" hefðu
gefið mikið fyrir að koma fyr-
ir kattamef þessum ósvifna
spotzka drjóla sem hæddist að
þeim og ögraði þeim, samtímis
því sem Castro nuddaði salti
ósvífni sinnar í sár þeirra: „Þið
eruð á nálum, hemar mínir
heimsvaldasinnar? Takið þá ró-
andi lyf! Því reynið þið ekki
að ljósmynda Che úr einni af
U-2 flugvélum ykkar? En það
er þvi miður erfiðara núorðið
að hafa upp á manni en eld-
flaug!“
Hnýfilyrði af þessu tagi hittu
í rnaik. Fyrirskipanir bárust
frá Hvita húsinu, erindrekar
voru gerðir út, lögreglumenn
fóm á stjá, þyrlur vom sendar
að jstað, „landgönguliðar" hófu
leit. En ekkert fannst. Che var
hvergi að finna.
Léti hann á sér bæra, þá
valdi hann sjálfur stund og
stað. 16. apríl í ár lét Osmani
Cienfuegos, framkvæmdastjóri
Bandalags þjóða Afríku, Asíu
og rómönsku Ameriku, blöðum
heims í té sex Ijósmyndir og
texta sem honum hafði borizt
frá Guevara. Myndirnar gáfu
til kynna að hann væri enn í
fullu fjöri. Hann hafði rakað
af sér skeggið, en vindilinn
hafði hann enn í munni. Hann
minnti allla sem kynnu að hafa
gleymt því á það að ævintýra-
leg ævi hans — hvilikt ævin-
týri! — væri öll í þjónustu
pólitískra og jafnvél heim-
spekiflegra markmiða.
Boðskapur hans var í senn
óvæginn í skilgreiningu sinni
á aðstæðum og afdráttarlaus í
niðurstöðum sínum. Aðeins
með einu móti væri hægt að
binda enda á arðrán og kúgun
í heimi hér, það yrði að „brjóta
niður heimsvaldastefnuna meö
því að ryðja úr vegi sterkasta
vígi hennar: drottinvaldi Banda-
ríkjanna."
Leiðin að markinu var jafn
augljós og markmiðið sjálft: <j>-
,,Koma af stað einu, tveimur,
mörgum Vietnamstríðum í því
skyni að neyða heimsvaldasinna
til að dreifa kröftum sínum“.
Baráttan yrði þá að ná um all-
an heim. Sovétríkin og Kfna
yrðu að jafna deilur sínar, hvað
svo sem þeim bæri á milli, tfll
þess að berjast gegn sameigin-
legum óvini, „því að þarna er
fjandmaðurinn sem lætur líða
skammt högga á milli“. Eining,
eining umfram ailt! En hvaðan
ætti það afl að koma sem
valda myndi þeirri umbyltingu
sem mannkynsins bíður? Svar-
ið: „Hatrið sem undirrót og
aflgjafi baráttunnar; miskunn-
arlaust hatur á óvininum, hat-
ur sem leysir manninn úr
læðingi". Enp býr sama hugs-
un að baki, maðurinn getur
breytzt, honum mun vaxa ás-
megin bæði til að tortima kúg-
aranum og til að byggja upp
sósíalismanh á Kúbu.
Enginn þurfti að ganga að
því gruflandi að þarna talaði
Guevara, þetta voru hans orð,
hans boðskapur. Það er rödd
Guevara sem heyrist í þessari
ræðu, í þessum lokasöng, sein
í senn er víghvöt, trúarjátning
og pólitísk erfðaskrá: „Litlu
máli skiptir hvar dauðinn sækir
mig heim. Veri hann velkom-
inn, svo fremi sem hvatning
okkar heyrist, að aðrar hendur
seilist eftir vopnum okkar, að
innan um snarkið úr vélbyss-
unum rísi aðrir menn upp til
að kyrja útgöngusöngvana og
til að Ijósta upp nýjum heróp-
um, nýjum sigurópum".
Að líta á allan heiminn sem
föðurland sitt þar sem frjó
byltingarinnar geta fest ræt-
ur .... Gera úr vígorði Kúbu-
manna: „Föðurlandið eða dauð-
ínn, við munum sigra“ — meg-
inreglu sem glíma eigi eftir á
hverjum degi ------ Hætta lífi
sínu, öllu sem maður á ....
Sumir kunna að yppta öxlum,
segja kannski að auðveldara sé
að deyja fyrir hugsjón en lifa
fyrir hana. En menn verða þá
að hafa hugsjón. Hugsjón Gue-
vara er ósköp einföld, en það
er einmitt styrkur hennar.
Byltingarsinnar rómönsku
Ameríku deildu um þessar
mundir ákaft um þýðingu hinn-
ar vopnuðu baráttu. Þeir sem
efast um gagnsemi hennar,
stjarfir eftir rejmsluna í Perú,
vefengja réttmæti aðferða Gue-
vara. Hann svarar þeim í verki,
með skæruhemaðihum í Boli-
víu.
Það eru valdar „hagkvæmar
aðstæður", rétt stund og stað-
ur, að þessu sinni frumskógur
Boflivíu. í>angað er stefnt bar-
átbufúsum kommúnistum, hvort
sem þeir fylgja Sovétríkjunum
eða Kína að málum, trotskist-
um, þjóðlegum byltingarsinn-
um. Nokkrir menntamenn eru
hafðir með í hópnum — leið-
beinendur og læknar. Flokkn-
um er skipt í tvo jafna hópa —
* það er leyndardómur upp-
skriftarinnar — annars vegar
þrautpíndir bændur sem engu
hafa að tapa, hins vegar verka-
menn sem kjósa héldur að
deyja með dýnamít í höndunum
en vera stráfelldir af hermönn-
um stjórnarinnar við op tin-
Með I'idcl Castro.
námanna. Or þessari blöndu
verður sprengiefni og spreng-
ingin á eftir að glymja í
göngum Pentagons, hún mun
skerpa róttækni stúdentanna og
verkalýðsfélaganna í La Paz,
magna illdeilur í hinni allsráð-
andi auðmannakiliku og jafn-
framt vekja athygli alheims á
þeim stórviðburðum sem eru að
gerast í þessu afskékfcta landi.
Nú er Bolivía í miðdepli
heiinsfréttanna. Allur hieimur-
inn veit að þangað hafa verið
fluttir meira en fimm þúsund
hermenn, sérþjálfaðir í skæru-
hemaði, auk ótalinna banda-
rískra ,hemaðarráðgjafa“ sem
stjóma aðgerðum til að bæla
niður uppreisnina. 23. marz sl.
veitir Guevara Régis Debray
viðtal, en Debray er handtek-
inn þegar hann kemur af þeim
fundi. Og þá hefst lokakaflinn
í h'fi Guevara.
Che hefði getað leitt skæru-
Iiða Bolivíu tifl sigurs, en hann
hefði eins getað horfið þaðan
á aðrar slóðir þar sem hans
var ekki síður þörf. Hann hefði
(eins og reyndin varð) getað
fallið í hendur stjómarhernum,
eða fallið fyrir kúlu sem skot-
ið var af handahófi. Þótt eng-
inn gæti séð fyrír örlög hans,
voru þau ‘ engu að síður þegar
ráðin.
Maðurinn getur horfið af
sjónarsviðinu. Hugmyndir hans
munu brjóta sér braut. Á Kúbu
eru kenningar hans um að
treysta eigi fyrst og fremst á
félagsþroská manna við upp-
byggingu atvinnuvegannfe að
ryðja sér endanlega til rúms.
Fyrsta ráðstefría Samtaka þjóða
rómönsku Ameríku (OLAS) í
Havana í ágúst sl. sem kaus
hann heiðursforseta sinn stað-
festi allar kenningar hans um
hina vopnuðu baráttu. Á síð-
asta ráðherrafundi Bandalags
Amerikuríkjanna hafði Johnson
forseti minni áhuga á þykk-
um skjalabunkum um næsta
.stig baráttu Bandaríkjanna
gegn Kúbu en nokkrum Iitlum
ljósmyndum af manni þeim
sem hafldið hefur fyrir honum
vöku: Guevara.
Or fylgsni sínu í frumskógin-
um, nú úr gröf sinni, visar Che
veginn, veg þjáninga og hörm-
unga, en einnig fyrirheitsins
um gullöldina, um sælureitinn
handa þeim sem þjást og svelta
í heimi hér, '
Grein Tryggva Emilssonar
Útför- eiginkonu minnar,
KRISTÍNAR JÓNSDÓTTUR
frá Torfastöðum í Fljótshlíð,
verður gerð frá ' Fossvogskapellu þriðjudaginn 24.
októbermánaðar klukkan 1.30.
Jón Árnason
frá Vatnsdal.
Framhald af 7. síðu.
ur við stýri ,á vórubíl og.lét
móður sína moka upp á bílinn,
á öðrum stað eru gamlir menn
að gera við torgið og raða nið-
ur smáum hellusteinum og létu
kerlingarnar sínar bera að sér.
Svona var bæjarvipnan, ungu
mennirnir keyra bíla og setja
vélar í gang, þeir eldri puða
þar sem ekki verður vélum
við komið, og kannaðist ég við
þetta að heiman. í gömlu
hverfi sem allt er bakið gróðri
milli húsa var ég á gangi einn
morguninn, gam'all. maður sat
á bekk í garði og strauk ketti,
en gulur hundur með sperrt
eyru sleikti sólskinið á stétt-
inni, og hefur Þorvaldur víð-
’ förii ’ hlotið1 ‘áð innleiða ‘' þéttá
hundakyn, því- 'VÍðar í þessu
hverfi sá ég svona íslenzkulega
staálarákká. Otfg-hj'ðn kömu út
úr húsinu með' nestispaufa, en
smákrakkar sváfu í rúmi í
garðinum. Sumstaðar svaf fólk
á svölunum. við húsin sín, en
hitinn fer ekki riiður fyrir 25
stig á nóttunni.
Seinni hluta dagsins fyllast
allar götur af fólki og á kvöld-
in fjölgar enn meir, og eru
þarna kennileg Austurstræti og
Lækjargötur. Ungar stúlkur
ganga í hægðum sínum, stutt-
klipptar með tizktina á ■ leið
upp fyrir hné, og herrámir eru
í ermalausum skyrtum í hitan-
um, mörg hjón eru með ung-
börnin sín úti og sitja á bekkj-
um að hlusta á tónlistina sem
hljómar um torgin. Engum
liggur á og er þetta hægur
fólksstraumur. Aldrei . sá ég
reykjandi mann úti á götu og
því síður undir áhrifum áfeng-
is, enda væri það ljót sjón inn-
an um þetta prúða og frjáls-
lega fólk. Svo löbbuðum við
ofan á bryggju að sjá Jaltabúa
kveðja skémmtiferðaskip sem
lá við bryggjuna og sýndist
mér að þama væri kominn
þriðjungur borgarbúa. Lúðra-
sveit lék á bryggjunni, en þús-
und radda kór á skipinu á
mörgum hæðum þess tók undir
með söng og var gaman á að
hlýða.
Sölustúlkur sitja á kössum
á gangstéttinni að selja ávexti
fram eftir kvöldi, en konur
og karlar koma og kaupa, all-
ir hafa með sér poka undir
vöruna, og meðan ég sat á
bekk að hvíla mig sá ég hvem
kassann eftir annan tæmast,
og eplabóndinn græddi á því
að láta laglega stúlku selja.
Börn á skólaaldri sjást varla,
þau eru úti á landsbyggðinni
að kynnast atvinnulífi þjóðar-
innar og er hluti af sumarfríi
þeirra til þess ætlaður.
Kirkjuferð og
lokahóf
Skjótt liðu dagamir á Jalta,
einu sinni leit ég inn í kirkju
síðari hluta dags og stóð á
messu; margt fólk var í kirkj-
unni, gamlar konur og gaml-
ir menn, merktir rúnum strits
og styrjalda, ég signdi mig í
huganum til að hafa allar vætt-
ir vinveittar í ókunnu landi,
en fór síðan út til að trufla
ekki anda athafnanna, enda
treysti ég piér ekki tll að taka
þátt í svo vandasömum signing-
um sem þarna voru viðhafðar
í sífellu. En ekki hefði Þorvald-
ur víðförli vílað það fyrir sér;
hann stóð í svona kirkjum og
boðaði kristna trú allt frá ís-
landi til Miklagarðs og var af
sólkóngi þar settur yfir marga
kónga. Einn af ferðafélögum
mínum, sem stóð þarna við
messu til enda, sagði söng í
kirkjunni mjög fagran. ■
Flestar kirkjur eru minja-
söfn og er þar allt varðveitt í
sinni réttu ,og upphaflegu
mynd. Ein er Soffíukirkja í
Kiev frá 1037 og er þar á
gólfi meðal annarra minja
kista Jarisleifs Valdimarssonar
og var skygnzt í kistuna fyrir
nokkrum árum og voru þar
bein fjögurra manna og þekkt-
ust bein Jarisleifs, en hann var
haltur í lifenda lífi með djúpt
ör á enni. Jarisleifs er víða
getið í Heimskringlu.
Engin sæti eru í kirkjum og
hefur það verið mikil trúar-
raun að standa undir löngum
prédikunum.
Síðasta kvöldið á Jalta
kvaddi ferðaskrifstofan okkur
með tilhaldi og hafði kampa-
vín með matnum og var meðal
tíðinda að sex manna hóptir
settist við borð í salnum og
tók að syngja hvert lagið af
öðru af mikilli kunnáttu og
var þama komið afburða söng-
fólk svo unun var á að hlýða.
Að þpssum kvöldverði loknum
tókum við saman föggur okk-
ar og settumst inn í langferða-
bíl og vorum komin á heimleið.
Leiðin liggur aftur
til Moskvu
Lengí var ekið með brekk-
una í fangið, þar til enn var
komið í 800 metra hæð yfir
sjó. Sólin var setzt bak við
fjöllin og komið myrkur. En
áður en fulldimm^ var tók ég
eftir því að máninn, sem ým-
ist var vinstra eða hægra meg-
in við bílinn, tók að kasta
fölum bjarma á hávaxinn
skóginn meðfram veginum, og
nú fór mánasilfrið að renna í
hægum straumi niður hvítleita
berki trjánna, og við hraðann
frá veginum köstuðust þessir
bleiku geislar frá einni grein
til annarrar og léku hljóm-
lausum tónum í laufinu. En
lengra inn í skóginum var
ekkert að sjá nema myrkrið,
en líka þar er jörðin kvik af
lifandi leyndardómum. Svo var
máninn hinumegin við bílinn
og ég fór að hugsa um hvort
nokkurn tíma sæjust norður-
ljós gegnum skógarþykkni.
Eftir 90 km. keyrslu var
komið á flugvöllinn og við
settumst inn á bekki flug-
stöðvarinnar að bíða eftir flug-
vélinni. Það lá vel á ferða-
fólkinu, þó nú væri tekin nótt
með degi til þess að eiga ögn
lengri viðdvöl í Moskvu. En ein-
hverjir höfðu vakað með okk-
ur og þar að auki tekið ákvörð-
un um brottfarartímann. Svo
þegar flugvélin var komin á
loft sá ég enn hvar máninn
beið á himninum til þess að
vera stökkpallur fyrir menn
frá jörðinni til fjarlægari
stjarna, þar sem búa lifandi
verur.
Rétt fyrir sólarupprás var
setzt á Moskvufilugv., svo þeg-
ar sólin birtist var eins og hún
hefði komið jörðinni á óvart,
þar sepi örþunn þoka sveipaði
öxin á ökrunum og var að bæla
sig í lægðum. Þessi þoka
hvarf ofan í jörðina án and-
varps.
Eftir hvíld og góðar náðir
á Hótel Úkraína fórum við út
að skoða í búðir og verzla og
þá komum við í búð frá keis-
aratímum sem er mjög skreytt
og útflúruð, og hér drógu hirð-
frúr slóða sina um gólf sem
hallaslektið eitt mátti troða. í
þessu verzlunarhúsi er svo
hátt til lofts að maður verður
að kasta höfðinu aftur á
hnakka til að sjá alla leið.
Búðin var sneisafull af fólki
og vörum. Svo gengum við búð
úr búð að sjá hvað væri á boð-
stólum og til að sjá fólks-
strauminn við búðardyrnar.
Seinni hluta dagsins þágum
við heimboð íslenzku sendi-
herrahjónanna og mættum á
tilsettum tíma. Hús sendiráðs-
ins er af eldri gerð húsa, það
er viðkunnanlegt hið ytra og
fellur vel að umhverfinu, en
ekki sýndist mér mikið land-
rýmið. Þegar komið er inn er
andrúmsloftið hlýlegt og er
góður þokki yfir íbúðinni.
Sendiherrahjónin tóku okkur
af alúð og allt það heimilísfólk
og sátum við þar í sóma og
góðu yfirlæti fram eftir degi
og undum vel okkar hag, og
svo var gott að koma í þetta
hús, að sú stund verður okk-
ur ógleymanleg.
Umskiptin miklu
Um kvöldið þegar setzt var
að í gistihúsinu sóttu á mig
minningar frá æskuárunum,
minningar um ntóðurlausan
dreng sem ekki átti í nokkurs
fang að flýja, en lítið um sam-
tök snauðra manna. Á þeim
árum voru berfætlingar og
pokafólk svipmót Moskvuborg-
ar og tötrumklætt fölk gekk
með bænaskrár undir glugga
keisarans, vonlaust, allslaust,
óttaslegið. 1917 varð bylting í
Rússlandi og bergmál bylfing-
arinnar barst um víða veröld
mannabyggða og heim til ís-
lands, og fann hljómgrunn í
húsum snauðra manna. Áhrif
voru áþreifanleg, allar hreyf-
ingar og samtök sem börðust
fyrir bættum kjörum fengu
nýjan kjark og kraft, barátta
verklýðsfélaganna harðnaði,
sósíalisminn varð að markmið-
um fjölmargra manna og sam-
taka um allan heim og það hef-
ur mikið áunnizt. Hálf öld er
liðin síðan byltingin var gjörð,
helming þess tíma hafa Sovét-
þjóðirnar orðið að heyja styrj-
aldir við innrásarheri og reisa
úr rústum borgir og byggðir
sem lagðar voru í auðn, og þó
hafa Sovétríkin á þessum ár-
um orðið annað voldugasta ríki
veraldarinnar samhliða al-
mennri hagsæld fólksins í
landiriu. Yfirburðir sósíalism>-
ans yfir öll önnur þjóðskipu-
lagsform eru svo auðsæir. Sú
umbylting, sú framsókn tfl.
fegurra og fullkomnara mann-
lífs, sem fram fer í Sovét-
ríkjunum fer ekki framhjá
nokkrum manni sem hefur op-
in augu og eyru, maður hlýtur
að hrífast með og fagna um-
skiptunum frá örbirgð til alls-
nægta, frá ólæsi og þekkingar-
leysi til almennrar menntuu-
ar og stórra vísindaafreka.
Hvar sem við komum í borg-
ir og byggðix á ferð okkar um
Sovétríkin vax verið að und-
irbúa hálfrar aldar afmæli
byltingarinnar sem minnzt
verður í haust.
Sá fámenni hópur íslenzkra
verkamanna sem nú kveður •
Sovétríkin gerir það með þakk-
látum huga fyrir mjög góðax
viðtökur og fyrirgreiðslu. Við
ferðuðumst með þotum og
stórum bílum um langan veg,
það var þægilegt ferðalag. En
það er líka hægt að fá leigða
smærri bíla með eða án bíl-
stjóra og fara á þeim hvert á
land sem er um Sovétríkin sem
teygja sig yfir 9 þúsund km;
frá vestri til austurs og 5 þús-
und km. frá suðri til norðuxs,
það væru margar dagleiðir.
Sólin'ekki sinna verka sakna
lætur; jörðin undan Grímu
grætur; og þannig var háttað
veðurfari morguninn sem við
kvöddum Moskvu. 30 stiga
hiti var og náttdöggin sem ég
fann á grasi eldsnemma hvarf
skjótt með komu sólarinnar.
Að lokum vil ég segja það
um samferðafólkið að betri
ferðafélagar eru vandfundnir.
Að heiman fórum við með það
í huga að hvar sem í byggð
við kæmum skyldi sómi íslands
vera okkur næst hjarta og með >
því hugarfari komum við heim.
• Þessi fyrsta ferð Dagsbrún-
armanna til annarra landa
heppnaðist mjög vel. Og eiga
fararstjórarnir, þeir Gunnar
Bergmann og Hjalti Kristgeirs-
son, þakkir skyldar fyrir á-
gæta fararstjóm.
»