Þjóðviljinn - 08.09.1968, Blaðsíða 7

V
Sunnudagur 8. september 1968 — ÞJÓÐVTIjJINN — SlÐA ^
JANE EYRE
Á , nítjáltdu öld þróíiöist, s\'o
sem kunnugt er, sá skemmti-
lestur, sem viö kölium skáld-
Sögu. Svo er að sjá. sem tíminn
hafi þá liðið hægar en nú, og
meiru variö unnt að koma i
verk, því sögurnar einu margar
langar og ei'tir því veigíiimikl.ar
og hafa þarDnazt- mifciMar ýfir-
legu og alúðar af hendi hiöf unda
sinna, auk liaeCileika til þessa
verks, sem nú virðist mimni
fyrir hendi í lieiminum en þú
viar. (Menn afeaki mi,g, ég vcit
ekki hvað er að gorast, það
gerist sivo margt). Bkiki þainlin-
ast þessi þúsund hflaösíðna rit
minná alúðar a£ hondi lesond-
anna, en sú er. bötin um siuim
þeirra, að lesturinm gorist sjálf-
krafa og lesandtnn hvorfur inn
í veröld þessa, hvort siom hon-
um h’kar betur eöa ver, og
sinnir ekki ööru. íyrr en bófcin
er lesin til endá, og kann þá
svo að fara að hann byrji aft-
ur.
Jane Eyre eftir . Ciiarlotte
Eronte, er t.d. á sjötta hundr-
að blaðsíður þéttpneintaðar, og
mundi vera lesin á einni nottu
ef augun hefðu við. X>að veitir
víst efcki af tveiimur auignanna
vegna. Imyndum manns er
furðulegt apparat, hún hefur
oftast við, nema bún dotti, og
máttu hafa það til marks, t-
myndun mín, að ef þú hvarflar
frá, þá ertu að horfa á vondan
skáldskap og lélega uppsetta
SÖiglU.
Og oft hefur mdg langað til ■
að borga vondum rithöfundum
fyrir að hætta þessu starfi, ag
taka upp annað nytsamlegra og
veglegra, svó sem að brynna
kúm í fjósi og mjóilka þær, þvo
þvotta, géllf' og göbur; „eftir að
mér varð það ljóst, hve nyl-
sairnleigir þeir eru mór, þossir
merm (bakarinn, sllátrarinn, veí-
arinn og klosðskerinn) hof ég
elskað l>á atla“, segir franskt
skáld (ég man ekki hvaö hann
hét). „Sagnaskeimmituin íslend-
iniga“ er sögð aif saima toga, en
hún er öðru vísi, ekikert gerist
eins öld fram af öld. Ekki
þýðir að iesa íslondibgasögur
nerna að læra þær orði tii orðis,
og iáta . sannleifcsigrundvölilinn,
som í þeim fellst, aldrei hvika,
þetta gerðist þarna á þessuirrf
stað. og tíma og atbuirðiiiinir
gerðust í þessari röð, en að vísu
talaði víst onigiun í þossum
u.ppskrúfaða stíil, sem samtölin
oru lútin gerast í, það sannaði
ég þegpor ég las söigur eftir
Arne Garborg. Að lík’indum
hefur tal manina veiiáð miklu
líkara því som gerist hérna í
þessari stofu, meðan .við erum
hór, seim bráðum verður ekki
lengur. En sannast að segja
er textinn, sem fvlgir sumurn
sjónvarpsmymdum og kvik-
myndum, eitthvert amnað m'ái,
á ek'kert skylt við íslenzku.
Flæðir nú yfir okkur sá elgur
af tteirburði, sem hótar að færa
okfcur í kaf (Þeir, sem þykir
þetta gott og fagurt. og indæit,
fyrirgefi mér ekki). Svo ég snoii
mér að söguinni Jame Eyre,
s?m ég ias hraðar en auga
mætti á festa, þangað til óg sá
að mér, þá er þess að geta til
viðbótar, . að sá maður sem
þetta 'gerði — ég — skilur ekiki
stakt orð í þessu konglomeran
úr engiilsaxnesku, latínu,
frönsku og eimlhverju fleiru,
sem ensk tunga er, sú ömiur-
lega barátta við að skilja, sem
ætíð lendir í enn minni skiln-
in.gi, hofur nú bráðum staðiö i
sextíu ár. Og svo er verið að
segja að enska sé iétt mál. fokfci
fyrir mig.
Ég gat þess í upphafi, aö ég
haíö halldið nítjúndu öldina
vera svo næðissama, aö engin
skáildsaga hafí vieirið svo löng,
að ekki fengist nóg af lesend-
uim, sem unntU sór þoss næðis
sem þurfti, og að rithöfundarn-
ir hafi líka lifað í góðu næðt.
Flastir voru þeir heilsulausir,
flcsitir urðu skaminillífir. Hoim-
ilisihald var þá svo uimsvifa- og
viðamikið, að hafa þurfti nokk-
ur hjú. þ<> oð oniginn væri bú-
skapurinn, hvað þá ef búskap-
ur var. Það þurilti sérstaka
ráðskonu, eldabusku, ekil, garð-
yrkjumann, barnfósti-u, strák tii
að fara snattferðir o.fl.o.Bl.,
húsasikjól fyrir þetta allt, stóra
sali til að Jialda stórveizlur i
með skartklæddu fóiki, feik.n af
silfurborðbúnaði og po.stu.1ini og
kristailli, dýrindis dúka, 'yfrið
nóg af eld.iviði, strokkkerti og
.olíuilampa, ef eildci lýsislampa,
arin í hverri krá, allt tilstandið
htóð utan um sig enn moiL'a
tilstandi. Stéttaskipting va.r þá
svo alger, að fólik í annarra
þjónustu var neifnt fornafni og
ekki tailið meö fóliki, það hét
hírlingar (engilsaxneska), og ein
fnívan í söigu þessari (J. Eyrc),
sem naut þeirrar náðar að vera
nefnd ættamafini vegna stöðu
sinnar, hún var ráðskona, tjáir
það nýkominni stúlku, að þetta
fólk, vinnufóTkið, geti hún ekki
umgengizt eins og jaifningja
sína, hún verði að hailda þvi í
hæfilegri fjarlægð frá sér; og af
þessu fólki er sama sem ekk-
ert sa,gt í sögunni, það vinniur
sín skítvei'k í kyrr)>ey, og iæt-
ur þúa sig. — Od'i profanuim
\mlgus et arceo.
Stúlkan, það er nú sbúlka
sem sogir siex. Ilún kenv.tr
þarna öllum ókunnug, ætt-
ingja- og vinalaus einstæðingur
úr vondum skóla, þar seun
gongið var nasst lífi hennar.
Hún or ráðin tiil að kenna yng-
ismey sem ekki er af bams-
aldri, og á þessari yngismey
stendur svo undai'leiga, að hún
er frá Frakkilandi, dóttir
skem/mtimcyjar einnar (koniu,
sem dansar og syngur á
skemmtistað) og hvers? Það
veit enig'inn, en móðirin hefur
kennt hana hinum forríka
herra þessa húss, o.g skilið hana
eftir handa honuim að hirða.
Var hún frilla hans í París,
og hélt hann hana ríkmannlega.
En herra hússins vill ekiki
kannast við aö hann eigi neii.t
í þessu afkvæmi, en tekur það
saimt (segir huindinn sinn li'k-
legri til að eiga hana), og elur
upp som hefldri stúlku. Auðvit-
að skoi-tir hana atla hina aeðri
eiginleika, vegna þoss að hún er
frönsk (l>etta vissd óg ekki áð-
ur), hina háu siðferðilegu reisn
eagUsaxnesks aðails, hún or lík-
ari fiðrildi on manni, skartgjörn,
gi-unnihyggiin og lagleg, tekur
íromiu.r illa við fnæðslu. Stúlk-
an sjálf, Jane Eyre, er fyrst
og fremst lady (kona sem aldr-
ei fatast engilsaxneekur virðu-
leiki), en auk þess er látið i
þaö skína að hún sé stórgáfuð
(hún var það, eða höfundurinn
réttara sagt, raunar er þetta
ein og sama konan), og þrátt
fyrir einstæðinigssíkap, fátækt,
og iaktegai þjóðfélagsaðsitöðu
hennar, tekur herra hússins
hana fr@m yfir hinar fegui'stu
og auðugustu skarbmeyjair og
vill ólimur giftast henni.. En þá
kerrlur babb í bátinn, því herr-
ann er raunar giftur fyrir, á
ha.nn konu, ef konu skyldi
kalila, bandvitlausa kerlingu,
soim liöfð er í parraki uppi ?.
háalofti, og fengin til þes.s
þagimælstk kona að gæta henn-
ar, en þvi miður leiðist kon-
umni svo skelfilega þetta ileið-
inlega vei-k, að hún leitar sér
huggunar í brennivínii á nótt-
unni, og sleppur þá him gialna
frú, bor loeirti um húsið og vill
kynda undir manni sínum svo
han.n þurfi ekiki lieitara að
baka. Við lyktina aif reyknuirr',
þegar farið er að loga í undir-
sæn.ginni, vaknar Jane Eyre
litla, þýtur upp i ofboðii og
tekst að di-aga þennan illa gifta
eigirimanm fram á gólf ó-
bren.ndan að kallla. Illa hieifði
farið, ef kennslu-kona frönsku
telpunnar hefði ekki veriðkom-
in, og illa fór sáðar eftir að
hún hrotoklaðást buirt einmana
og allslaus, fyrir sakir yfii-vætf-
is djúprar skynjunar á réttri
hegðun, og vilja til að fram-
fylgja hinu rétta.
Hápunkti sínuim nær þetta
drarna þegar brúðkaupsdagur
þeirra Jane litlu og hús-
herrans rennur upp. Dýrindis
ferðatöskur stamda í löngunn
íikðum í forstofunni því iagt
skal af stað í brúðkaupsferð-
ina samdægurs, brúðat-kjóllinn
er kominn, og slæðan, þetta
þing, samlx>ðið keisarafrú.
Brúðarefnið scfur illa, dieymir
þaðan af ver, sér í draunni
(eða vair Ixið í vöku?) hracðilegt
andlit hi-æðilegrar vei*u, sem
faidar sig brúðarslæðu meyjar-
innar, og hlær gieðveikishlátri
upp í opið geðið á henni i
rökkrinu. Ýmsir fyrirbcöar
vokja grumsemdiir um aðsteöj-
andi böl, eldingu slær miður i
kastaniíUitréð, sem þau höfðu til
að trúlofast undir, som nú eiga
að fara að giftast, það klofnar
niður í rót, visnar. Rauður
urðarmáni líður uim loft.
Skyldi Jón Thoroddsen hafa
lesið þessa bók? Því þam.-i
gerist hið sama sem í Pilti ■ og
■stúltou, að meinlbugir eru sagnT-
ir á giftingu. á kirkjuglóiifi, og
verður svo etoki neitt úr nednu
í það sinn, óluiktoams geðsjúk-
linigurinn í lítoi forynju, eða
forynja í liki geðsjútoflimgs, hei-
ur betur. Sorg, örvingluin, o-
yndisúnræði — nei, emigin ; —
„þegi nýtast svoddam. kann“, til
þess or stúlkan af vönd að
virðingu siinnd. Svo flýr hún um
nótt, sorguim slieigin, skiliur eftir
töskur sínar áfllar ■ ósnertar, i
peiiu'há.lsmenið góða (gjöf frá '
unnustanum), tetour leigubil —
nei, hestvagn — gleymir svo
buddunni sinni — sem. hún var
þó, nýbúin að tærna í gleði
sinni gaif hún ölfl. pennýin fá-
tækum — í þeim vagni, stend-
ur uppi siypp á ednhverjum
alls ókunnum stað, litlum og
ómierkileguim, hún kveður dyra
víða, en allstaðar er skellt á
hana hurðum með ókvæðisorð-
um, dreginn slagbrandur fyrir.
Binu siinrai fær hún áheym, hún
kemur að kcfadyruim þar sem
bándi situr fyrir utan og er að
sn@iða sér brauð, og hún segir
eins og krummi: „Gef mér bita
af borði þínu, \ bóndi minn.“
Þessu sinnir bóndinn og hún
fier með sneiðina sína ekki
numda við nögl, út í skot til
að éta hana þa.r í einrútmi. A
næturnar - sefur hún í hellis-
skútum og hvorki dýr né menn
né veðrátta get-a henni mein.
Og svo gerist hið ótrúlega, sem
jafn l.ítolegt er til að gerast í
rauninni sem í skáldsögu, að
hún hittir fyrir í húsá það fólk
sem helzt skyldi, nákomið sér
að frændsemi, án þess að vita
það, og iifir þar í Xukkunnar
éelstandi um nokkra hríð, en
samt hrygg í hjartanu sakir
vonbrigða sinna, en, þar kemur
um síðdr að ættartenesflin verða
uppvís og samtimis tæmist
henni mikill arfur, sem hún
skiptir hnífjafnt mifllli sín og
Framhald á 9. síðu.
Úr Sólarljóðum Akhnatons
konungs í Egyptalandi
Hvei-su fögur er dagrenning þín í austri, ó Aton, þú hinn lif andí guð, skapari alls!
Fagiur ert þú og máttuigur og hátt rís þú ofar jörðu.
Geislar þínir ná til yztu endimarka allra landa.
Þú ert Ra, gæzka þín sigrar allan mótþróa mannanna og þú sameinar þá undir veldissprota sonar þtfcat.
Þótt þú sért fjarri falla geislar þínir á jörðina og speglast í augum mannanna.
Þegar þii stígur upp á himinhvelfinguna, ó Aton, lýsast löndin birtu þinni.
Þú hrelcur myrki’ið á flótta
og þá ljómar Egyptaland í dýrð.
Menn vakna og fara á fætur og því veldur þú.
Og þeir lauga limi sína afþreytta og klæðast.
Og þeir snúa sér móti morgunroðanum og lyfta höndum til að fagna þér.
Og hver maður fer til sinnar iðju.
Búpeningur fer í haga, tré og ’jurtir grænka.
Og fuglar, allt sem flogið getur, fagnar því að þú skín þeim ofar.
Veiðidýrin fara á kreik, skjótast. taka undir sig stökk.
Þegar þú fcr að skína taka fiskarnir að stökkva.
Bátarnir fara á flot á ánni, allir vegir verða færir í birtunni frá þér.
Það ert þú sem lætur fóstur þroskast í kviði konu
barn dafna við brjóstin.
Og þú huggar bömin svo þau hætta að gráta.
Þú skapaðir oss árstíðir svo að verk þitt mætti fullkomn ast.
Þú veittir oss árstíðir flóðanna, jörðinni til endumýjungar
og sumarið til að ylja akrana,
Þú skapaðir hinn fjarlæga himin til að stíga upp á og skoða af honum sköpunarverk þitt..
Þótt þú sért ávallt hinn sami og komir fram í líki hins lifandi Atons stígur þú upp, skin, lækkaf,
hverfur og kemur aftur,
og svo koll af kolli. t
Þú hefur skapað allt ótal hlutanna af sjálfum þér; það sem er í borgum, í þorpum, í iðju manna, á vegum,
á bökkum árinnar.
Augu allra manna l'íta upp til þín þar sem þú skín í ljóma, ó Aton, guð dagsins.
Þú skapaðir mönnum augu svo þeir gætu séð allt það sem þú hefur skapað.
Þú býr í brjósti mér. Enginn þekkir þig nema sonur þinn, Akhenaton.
Þú hefur gert hann hluttakanda að fyrirætlunum þínum og valdi.
Hönd þín hefur mótað veröldina að vild sinni.
Þegar þú kemur upp lifnar allt. þegar þú gengur til hvílu deyr allt, því þú ert aldimar sem líða
og allt líf er frá þér.
Öll augu mæna á fegurð þina þegar þú hverfur að baki sjó ndeildarhringsins.
(M.E. þýddi 15. ágúst 1968)
Amenhotep fjórði varð konungjrr í Egyptalandi laust eftir 1400 fyrir
Kristsburð. Hann hóf trúarbyltingu í ríki sínu breytti heiti sínu og
nefndi sig Aklinaton eða Ekn-Aton, kenndi sig: við hinn forna sól-
guð í On, borglnni sem Grikkir nefndu Heliopolis, Sólborr. Hann
yfír&af Þebu og reisti ríkinu nýja höfuðborgr sem hann kallaði
Eket-Aton, eða Sólheima. I*ar heitir nú TelI-el-Amarna. Sú borg var
brennd að honum látnum og henni gereytt, enria var hann þá sag#-
uif hafa verið „villutrúarmaður". Drottning Akhnatons var Nefertiti
bin fagra. Hún ói honum sjö dætur.