Þjóðviljinn - 13.10.1968, Blaðsíða 3

Sunniudagur 13. dktóbar 1968 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
Þór Magnússon, jb]óSmin]avörSur:
!
ftííÍSÍ&i

:::'x
Nauðsynlegt að hlynna betur að
Þjóðminjasafninu
□ í rúma tvo mánuði hefur Þór Magnússon starfað sem
þjóðminjavörður; tók hann við starfinu 1. ágúst er dr.
Kristján Eldjám tók við embætti forseta íslands — og
rnánnði síðar var í>ór formlega setur þjóðminjavörður.
Hann segir hér á eftir allítarlega frá þeirri margháttuðu
starfsemi sem fram fer á vegum Þjóðminjasafnsins.
Þór Maghússon stundaði nám
í fornleifafræði í Uppsölum á
árunum 1959 — ’64 Sem aukia-
greinar hafdi hann þjóðhátta-
fræði og ailmenna þjóðfræðá. Að-
alkennari hans var prófessor
Stenberger, siem er mikill Is-
landisvinur og hefur starfað hér
á' landi; gróf m.a. upp fombæi
í Þjórsárdal og í Borgarfirði
sumarið 1939. Kennari Þórs í
þjóðháttafræði vair prófessior
Strömback, fyrrum sendikenn-
ari við Háskóla íslands. Á árinu
1964 hóf Þór störf sem safn-
vörður við Þjóðminjasafn Is-
lands en hafði unnið þar tvö
sumur' áður sem lausamaður.
Annað sumarið yann hann við
að skrásetja byggðasafnið í
Glaumbæ og 1963 var hann einn
af þeim sem hófu að rannsaka
fornirústir í Hvítárholti, en þár
var grafin uPP sögualdarbyggð;
þrír skálar og nokkur smærri
hús. Frá 1964 og þar til í sum-
ar var hann safnvörður í þjóð-
háttadeild.
Hafa mikinn áhuga á
heiðnum dysjum
— Hvað getur þú sagt okkur
um bæjarrústimar að Leirum
í Álftaveri í Skaftafellssýslu,
sem Þórður Tómasson fann á
döigunum, Þór?
— Ég get nú lítið sagt frá því
að svo komnu máli, annað en
það að staðurinn er forvitni-
legur og vissulega væri æski-
legt að rannsaka hann, hvenær
svo sem tækifæri gefst til þess.
Þetta' er eitt af mörgum rann-
sóknarefnum sem bíða okkar
víða um land, en við erum fá-
mennir og peningar eru ekki
alltaf fyrir hendi. Þórður Tóm-
asson rannisiakaði staðinn lítils-
háttar og gerði uppdrátt að
honum þ.e. bænum og smáhúsi,
sem hann gizkar á að sé bæn-
hús, þar stutt frá og grjótgarði
umhveríis bæinn. Telur Þórður
að bærinn hafi farið í kaf- í
Kötfliuihiaupi 1311. Lítur svo út
seim húsiin hafi fyllzt af framburði,
Og möl. Eti nákvæmari upplýs-
ingar um baej arrústimar er ekki
hægt að fá nema þær - verði
rannsakaðar betur.
Okkur er oft skýrt frá fom-
um rústum Nærri hver bóndi
á gamlar rústir í sinni landar-
eign og skrifa margir þeirra
okkur og biðja um að staður-
inn verði rannsakaður. En þótt
ekki sé alltaf rokið stirax til,
þýðir það ekki að við teljum
rústimar ednskis virði. Mestur
tími safnvarða fer í vinnu hér
á Þjóðminjasiaíninu en á sumr-
in reynum við þó að fara út um
landsbyggðina til rannsókna.
Við höfum mikinn áhuga á
kumlum frá heiðnum sið; þar
er oft að finna marga góða hluti.
Þegar kristnin hélt hér innreið
sina var bannað að leggja hluti
með í grafimar og höfum við
því skiljanlega ekki alveg eins
mikinn áhuga á þeim gröfum!
Á ári hverju koma alltaf í ljós
nokkrar heiðnar grafir. Oft eru
það vegaigerðarmenn sem finna
þær en því mi.ður verða þeir
stundum of seint varir við þær.
Þegar við komum á staðinn
hafa jarðýtumar oftlega mulið
og hrært saman það sem í kuml-
inu var og er þá lítið annað að
gera en að tína beinin saman.
— Hver voru helztu verkefni
ykkar í sum.ar?
— Lítið hefur verið um sitór-
virki í sumar. Seinni hluta sum-
Þór Magnússon, þjóðminjavórður á skrifstofu sinni í Þjóðminjasafninu. — Ljósm. Þjóðv. A K.).
ars lauk þó uppgreftri í Varmá
í Mosfellssveit. Þar fékkst ágæt
grunnmynd af lítilli torfkirkju
frá miðöldum. Á þessum stað
stóð til að byggja skóla en við
vissuim, að þama hafðd verið
kirkja í kaþólskum sið og fóru
Sveinbjöm Rafnsson óg Helgi
Jónss. og rannsökuðu staðinn til
þess að koima í veg fyrir, að jarð-
ýtan eyðileggði.rústim'ar. Svein-,
bjöm lauk prófi í fornleifafræði
Viðeyjarstofa er nu komm undir vernd Þjoðmmjasafnsins ems og fram kemur í viðtalinu.
Burstarfejl í Vopnafirði. Fyrir nokkrum áriun bættlst þessi bærvið aðrar gamiar byggingar gem eru í eigu Þjóðminjasafnsins.
frá Lundi í ! vor; og er nú við
framhaldsném og Helgi er við
nám í fomleifafræði í Uppsöl-
um. Mér vitanlega eru aðeins
þrír íslendingar við nám í þess-
ari grein eins og stendur.
Einnig hafa verið famar smá-
ferðir í sumar þ.á.rri. árlegar
eftiirlitsferðir, eins og að Stöng
í Þjórsárdal. Gísli Gestsson
...safnvöxður fór til Vestmanna-
eyja og rannsakaðd fyrsta fom-
kumlið sem fanmst þar.
Vegna þeirra breytinga sem
urðu á safndnu í sumar kornst
ég minn.a út um land en skyldi
en fór þó norður í Húnavaitms-
sýslu til atihugana.
Þorkell Grímsson, safinvörður
hefur haft umsjón 'með upp-
greftri að Reyðarfelli í Borgar-
firði, en þar vair eíkikiert unnið
í sumar Standa vonir til að
ljúka rannsóknum þar næsta
surnar.
Viðhald á fornbæ er
stórfyrirtæki
Fyrix utan fomminjar í jörðu
hefur safnið umsjón með og /
eða á ýmsar gamlar byggingar
úti um land. Elzta byggingin
sem safnið á er Stöng í Þjórsár-
dal. Þar voru rústir frá 1104
og hafa þær verið yfirbyggðar.
Keldnabærinn er næstelztur.
hann er frá miðöldum. Hefur
hann að vísu oft verið endur-
byggður en alltaf í sama formi.
Norðan- og a-ustanlands á
safnið ýmsa gamla bæi: Glaum-
bæ í Skagafirði, gamla bæinn
á HÓlum í Hjaltadal og Laufas
við Eyjafjörð. Einnig Grenjað-
arstað í Þdngieyjairsýsilu og
Burstarfell í Vopnafirði sem ár
nýjasti bærinn af þessu tagi, sem
safnið hefur eignazt. Þá má
nefna verzlunanhús frá einólc-
uinartímanuim, sem safnið á ð
Hofsósi; er það timibuirihús byggt
úr stotokium.
Starfsmenn Þjóðminjasafns-
ins sjá um viðhald á þessum
stöðum og í nokkrum bæjanna
eru hýst byggðasöfn. Eru
byggðasöfnin eign viðkomandi
sveitar- eða bæjarféliaga en
þjóðminj avörður hefur yfirum-
sjón með söfnunum. Það er reg-
inmisskilningur sem heyrzt hef-
ur að togstreita sé á milli Þjóð-
minjasaifrisms og byggðasafn-
annia þ.e. að hver aðili reyni að
sanka að sér sem flestum grip-
um áður en hinn nær í þá. Svo
er ekki og hefur það sýnt sig
þegar byggðasöfnin hafa verið
sett á laggimar að Þjóðminja-
safnið leggur þeim lið, að þau
fái góða muni sem ennþá eru
til úti á landi. Þá má nefna að
safnverðir Þjóðminjasafnsins
hafa unnið mikið starf við upp-
setningu í byggðasöfnum og hef-
ur samvinnian verið til fyrir-
myndar.
Við höfum áhuga á að ákveðn-
ir gamlir bæir verði varðveittir,
en eins og fyrr segir kostar það
mikla peninga og fámennið
hamlar starfseminni Það er
stórfyrirtæki að ráðast í að við-
haflda eimiuim gönnlum bæ, kostar
jafnvel hundruð þúsunda að
gera við húsin. Oft er nauðsyn-
legt að reisa þau upp frá
grunni og árlegt viðhald er
kostnaðarsamt. Hér er eiginlega
ekki hægt að leita nema til rík-
issjóðs í slíkum tilvikum.
Sem dæmi um bæi, sem við
höfum hug á að verði varðveitt-
ir, get ég nefnt Hóla í Eyjafirði
og Þverá í Laxárdal i Þingeyj-
arsýslu en þar var fyrsta kaup-
félagið hérlendis stofnað 1882;
Kaupfélag Þingeyinga. f sumar
hafa farið fram lítilsháttar við-
gerðir á bænum.
Þjóðminjasafnið á einnig
kirkjur víðsvegar um land. þar
af nokkrar garrilar torfkirkjur.
Má þar nefma Víðimýrarkirkju
og Grafarkirkju í Skagafirði og
kirkjuna í Saurbae í Eyjafirði.
Kirkjuna á Hofi í Öræfum á
safnið ekki, en sér um viðhald
á henni.
Fyrir nokkru eignaðist safn-
ið bænhúsið á Núpstað sem er
minnsta kirkja á landinu og
margir kannast við. Einnig á
safnið rúmlega aldargamla
timburkirkju í Krýsuvík og aðra
timburkirkju á Stað á Reykja-
nesi í Barðastrandarsýslu. Var
það Hörður Ágústsson sem
beitti sér fyrir því að kirkjan
á Stað yrði varðveitt.
Safnið sér um viðhald Hóla-
kirkju og þær eru fleiri kirkj-
umar sem safnið hefur haft
hönd í bagga með að forða frá
niðurníðslu.
Bændur stoltir af forn-
minjum í landareign
sinni
Nýjasti safnaukinn af þessu
tagi er Viðey. Eins og kunnugt
er keypti hið opmbena Viðeyjar-
stofu og smálancispildu í kring-
um. hana s.L vetur fyrir ærinn
skilding.-Er ætLunin að Viðeyj-
arstofa verði' í umsjón safns-
ins, en áður hafði safnið eignazt
Framihiaad á 9. síðu.