Þjóðviljinn - 13.10.1968, Blaðsíða 6

I
g SÍÐA — ÞJÖÐViILJINN — Sunwuðasur 13. ofctðber 1067.
UM VOÐANN
aifiarveröi onnað tilMti tdl fess eð
verðinu væri jafnað innaníands
á landlbúnaðarafurðir sem þeir
arðbæra firamleiðsiu enn óarð-
bærari. Hvert einasta ár heekik-
aði verðlag og kaupið auðviibað
fengu á Isdandi. Verðepennan mieð, þar sam uppbætumar til
Eg kiami frá sijónvarpinu. I>ar
haifia þeir verið að tala saman
fyrir aiugum margira mgnna,
sem þetta tæki getur sýntí, ráð-
hen-ann Gylffl. Þ. Gíslason og
fyrrv. ráðherra Eysiteinn Jóns-
son, og umræðuefiniið er þjóð-
hagsástæðumar sern nú heita
voði, að því er við horfiir.
Stjómandi umræðnanna kallar
þá fjánmálaskörunga og menn-
imdr sem þama tala saman eru
fríðir menn og góðmamnilogir,
svo seim gefst um Mendinga.
Eysiteinn Jónsson er búirun að
vera í samfleytt 35 ár þingmað-
ur í mánu kæra Múlaþi ngi og
margt ár ráðherrfi a£ þessum
tíma. Ég kann æft hairas tilséra
Styrbjarnar í Hotfteigi, d. 1624,
og Bama-Sveinbjamar, d. eftir
1490. Á þedrri ættarslóð er Stóin-
Bótar-Jón, maðurínn sem lagði
hökuma upp é skammjbitann
í búrinu, þegar Fjalla-Eyvindur
var að borða í Bót.
Aldrei lætur sagan mdg í friði
og ég leik mér að þvi aðrekja
ætt ráðherrans lika til Bama-
Sveinibjartraair. Gylfi I>. Gíslason
er mér þóknanlegur maður í
þessu firiðlausa söguiljósi, fyrir
kynnin af firændum hanseystra,
sandmörguim í gegnum langa
stónmerka sattairsilóð. Afi hans
imálaði stotfuna í Hotfteigi 1874,
sem ég hatfði fyrir svefrahús
langan tírraa og áður var sveit-
arfrægt helgihús. Enn, 1943,
þegar ég hætti að sofa þar glitr-
aði Idstín af verki þessa
rraamns í augum mínum. Hend-
ur sögunnar eru mjúkar á mér
og ’strjúka mig fyrir framan
þessa fræradur og frændur
mína frá Bama-Sveinbimi,
sem nú eru að taila samati um
voðann sem steðjar að þjóðdnni,
sem öll *er komin út af Bama-
Sveimibimi sem var stórríkur
maður, þótt hann ætti minnst
50 böm.
En það er lí'ka í ljósi sög-
unnar sem þeir eru að tala
sairraan þessir menn, og þótt
þeár kunni að vita lítið um ,
Bama-Svein.bjöm, þá er nógog
■náJægari saga fyrir þá að tala
um. Það er líka þamnig að sag-
an á íslandi undanfarið hefur
verið voðadleg og þeir 'komast
ekki hjá því þessir frændur að
befa þar stóran hlut ábyrgðar,
hvar í 'sínu lagi, þótt Eysteinn
sé svo heppinn að hafa ekki
riðið banahnútinn á ólinia, sem
nú gengur á Gylfa. t»eir tala
um þessa sögu hvor framan í
öðrum og framan í mér, sem'
hef svo stóran hlut sögunnar
í framan og ednkum þá sögu
sem hér um ræðir. Saga lands-
ims er sögumönnum hvort-
tveggja í senn, stór og skýr og
mikið andlegt hu-gðarefni, og
síðan harmsaga sem alltaf hef-
ur leitað djúpt i tilfinningalíf
þjóðarinnar með geigspá um
endurtekningu sem sögumönn-
um finnst edns og hálfgert lög-
mál lífsins. öriygsstaðabardaga
tíð er eins ogsálfræðilega smit-
andi pest með sínum óförum
rraeð auðs og hefðarsókn höfð-
ingja til útlendra þjóða.
Upphatfið er að lögsögumað-
urinn fer út í Noreg og gerist
lendur maður Noregskonungs
með skyldum, sem lendum
möranum bar að gegna, þar á
meðal fylgd f hemaði. Lögsögu-
rraanninum. er skipað land i
Noregi, auðvitað mikið auðland,
og hin konunglega dýrðerkom-
in í sálarlíf Isflendinga og fer
að ganga yfir Þorgeir á þingi,
Gissur og Geir, Guinnar, Héð-
in og Njál. „Þingi vom í sum-
ar réðu þedr Hrafn og biskup
og .höfðu skammt og mieðaillagi
skdlvíst", er svo Noregskoniungi
skrifað, þegar þingið er halldið
í hans nafni eftir örlygsstaða-
bardagatið.
Við vitum að Gissur stóð á
þingi og sagði þjóðimnd, 1262,
að nú steðjaöi að henni Jíftðinn.
Er Gylfi að tala hið sama 1968?
Hvað hötfum við gert tdl þess
að sitfkar spurningar edgi rétt á
sér? Sú tíð var um stund, að
þjóðinni barst óherraju fé í hend-
ur af „tilfellamergð í tímanum“.
eins og Klaimibra-Guðný kvað,
og afllir hlutir á Islandi urðu
miiikils virði. En þessi tími gekk
sína braut og aililir hlutir á Is-
landi hlutu að lækka í verði.'
Þjóðin vildi ekki una því. Hún
vildi halda áfram að hatfa alla
hluti á Islandi í háu verði.
Þjóðiin gekk í herbamdallag við
stríðsþjóðir og leigði landið
undir her, og af þessu éttd að
drjúpa fé til að halda uppi verði
á íslandi. En firá upphafii var
þetta óskhyggja og þjóðin hafði
ekkert upp úr þessu nema lítils-
virðingu annarra þjóða og á
sjáifri sór. Forsætisráðherranm
fór á fund yfirstríðsbandalags-
þjóðariranar og frá þeim fuindi
kom ein firæg mynd en ekikert
orð. Honurn var sýirat hvamig
hundar oru hafðir í bandi og
vair þetta þogjandi symbólik,
þegjandi yfiriýsing um það,
hviemig smáþjóðir ættu aðþegja
í hemaðarbandalögum, enda
var raú hundataiumihaldinu beitt
á smáþjóð austur í Asíu. Þegj-
andi varð að taka þcssu og
kom þai- mcð í Ijós að þegjandi
hafði þjóðin misst sjálfsdæði
sitt. Sálariíf þjóðarinnar hafðí
bilað eins og á örlygsstaðabar-
dagatið og þingi voru ræður
nú Sámur og Co, þegjandi.
doDlana í kr. S7 dollar. Slfkur
fjármálavoði hefur verið stumri-
aður langan undainifiarandi tíma,
og dettur nókfcrum manni í hug
að samfelldar voðaathafnir leiði
ekfki að síðustu út í allsiherjar-
' voða, þar sem ekkert bjairgar
nema kraftaverk einhverskonar
læknislistar, sem nú líka vdrð-
ist j vera að leita eftir.
En það var strax 1947 sem
ljósf vairð að vei-ðspan stríðs-
ins á öllu verðlagi hafði gefið
eftir. Það var fyrir fram vitað
að svo hlaut að fara, þegar
þetta stríð var ekki lengur til
og svo að segja nýr heirraur var
til yfirsýnar í öllum háttum,
eigi sízt í firamleiðslu og við-
skiptaháttum. .Þessu þurfti að
svara á viðeigandi hátt í öll-
um löridum. Á íslaradi var rík-
ari þörf á að svara þessuim
breyttu viðhorfum rétt en víða
annarsstaðar og þar medra mál,
því verðspennan af stríðinu
hatfði óvíða eða hvergi orðið
medri en þar. Eg skildi þetta
til fuiUnusfcu þegar ég ótti einna
miastan þádt í því í Bænda-
flokkraum í samstarfi við Sjálf-
stæðismenn að landbúnaðaraf-
urðir hækkuðu um hélming
1942. Þetta olli auðvitað mik-
illi verðþenslu, en varð éfcki
hjá því korraizt ef bændastéttin
átti ekki að fara varhluta af
óhemju fé sem barst í lamdið,
m.a. fyrir afurðir landsmamna,
fiskinin sem Bretar keyptu á
Er það ekki þetta sem Gylfi
kallar voða? Þa.ð er önnur saga
sem jafinihliða h.efiur gerzt og
hinni fyrri sikyld, einsikonar
amma hennar. Nú eru þeir a.ð
tala um voðann hinir uimræddu
menn og Gylfd ráðiherra er beð-
inn að lýsa áliti sínu á þvi
af hverju nú væri ástæða til
að tala um voða á Isllandi. Gylíi
ráðherra svaraði því til að
umdanfarið hetfði orðið svo
mikið verðfall og framleiðslu-
skierðing á þjóðarbúinu, að nú
yrðu lífskjör þjóðarinnar að
rýma að mdiklum mun og nú sé
það aðalmálið að koma fram
þessari lifskjaraskerðingu, því
auðvitað er þjóðin alsósíölsk og
lætur rikíð bera ábyrgð á öllu
sírau lífi, eins og bezt gerist í
sósíalískum löndum. Og atf því
að þessi lífsábyrgð er í sósíal-
isku kerfi, þá er annað en gam-
an að brjóta skarð í kerfið og
korna lífskjaraskerðingu yfir
alla þjóðina. Eysteinn • bendir
ráðherranum á að hanmsémeð
ranga viðmiðun, því hann miiði
verðfall og afiurðaimagn undan-
farinma ára við verð og fram-
leiðslu þarundangengdnna ára,
en þau ár komd á Islandi sem
eru happdrættisár með sfcór-
gróða fyrir þjóðina, fari svoog
komi ekki aftur nema einhvem
tíma, og slík ár miði ráðhieirr-
ann við.
Ráðherrann segir saitt um
verðfallið og mdmni framieiðsflu
og Eysteinn segir satt umhans
röngu viðmiðun, og þá kemur
það í ljós að ráðherrann hefur
ekki áttað sig á happdrættinu
eða gæti það skeð að þessi
mdkli happdrættisvinningur
hafði ekki komið við á þjóðar-
búinu? Sagan svarar spuming-
unná og skilur málið. Bn það
má til með að sitækka yfdrsýn
ráðherrans um það sem hann
var beðinn að sivara um ástæðu
fyrir voðanum, sem allt í einu
stendur nú f augum þeirra
manna sem eins og hafa verið
blindir á umda/ntförwum árum
um þær stjómarathafnir sem ég
hef bent hverri stjóm é að
hlytu að leiða í þennan voða,
sem nú er óneitanlega fyrir
hendi í þjóðfélagdnu og ekki
fyrr firam komiinn en váanta
miáifctd, þótt um voðaathafnir
hafi verið að ræða edns og þær
að vera búinn að koima verð-
mælirauim, krónunni, úr C. 47
atf þessu var sýnileg og mólirau
ekki tekið þegjaindi atf öllurn.
Ég varði mig með því að n,ú
væri svo komið hagtfræðd að
ríkisstjórnin og fjánmálayfir-
völd hetfðu róð á því að ákveða
rétt verð á höfuðstól og vinnu
með tilliti til viðskipta utan-.
lands. Þetta var ekki meira
verk að ákveða verðlag allttii
lækkunar en hækkunar. Það
mátti gera á einni stund. Ólaí-
ur Thors skildi málið og af
þessu kom til frægt huigtak:
E»ennastrikið. En það kom aldr-
ei til sögunnar og var þóhenn-
ar nraesta nauðsyn.
Varðspennan á Islandd var
látin gilda sem fraiml eiðsluver ð
og 1947 gátu fisikibátamir ekki
látið afraksturinn svara kostn-
aði og mótti þé hverjum manni
é lsflandi vera Ijóst, að fram-
leiðsla þjóðarinnar var aðverða
óarðbær í öllum greinum. Nú
var búiinn til bátagjaldeyris-
' sjóður með auknum sköttum,
sem hlutu að leggjast meir og
meir á einstakilinginn, þar sem
atvinnufyrirtæki hættu aðsvara
arði, og auðvitað jólí þetta verð-
spennuna. Ég, ásamt Gunnlaugi
Jónassyni banfcagjaldkera á
Seyðistfirði, sýndu háskann af
þessu, og nú átti við að nota
peranastrikið og færa verðlagið
niður í samræmi við markaðs-
verð á fraimléið.silu þjóðarinnar.
Síðar bœttist við Aimllijótur Guð-
mundsson lögfræðingur. Við
sögðuim allir að etf þessari steftnu
yrði framtfyltgt stefndi hún beint
í þjóðairvoða. Að mér Mógu al-
þinigisrraenn og voru vitrir og
skörungar! Nú vita aillir sög-
una. Gengið var fellt 1950,
framleiðslan komst öU á rikis-
uppbætur, þar á rneðal totgar-
amir. Skattkúgunin fylgdi auð-
vitað með, herani fyfligdi auð-
vitað aukið kaup sem gerði 6-
framleiðsilunnar lögðust mest á
kaupgjaldið.
Árið 1955 var kaupgjaldið orð-
ið laragt á etftir .þörfinni sem
það átti að svara og urðu
grunnkaupsihækkanir. Sjálfstasð-
ismenn og Framsóknai'menn
buðu hver yfir annan verð-
hask'kanir. Nú var aillt orðið
þræl-sósíalísenað, aillt komið í
lúkur ríkisstjómarinnar. Leyfi
til ad kaupá frá útlöndum og
leyfi tii að selja til útlanda var
í höndum rikisstjórnarinnar, og
leyfi til að byggja yfir "sig hafði
langain tíma verið einskomar
náðarbrauð og misjafnlega
s'kammtað í höndum ríkisvalds-
ins. Þjóðin athuigaðd ekki að
fá sér læknisvottorð, en óghé'.t
að það hefði verið stefnan 1956
með nýjum kosningum, að
komast hjá læknisvottorði.
Stjóm var mynduð á breiðum
grundvelli og gera mátti ráð
fyrir að verðbðlguinni yrði efcfci
lengur eirt í þjóðlítfinu. Það
fór ó aðra leið. Flokkur Gylfa
raðiherra, sem Framsóknar-
fitótakuirinn hafði bjargað 1956
frá hordauða og þar á meðal
láraað Gylfa atkvæði sdn i
Reykjavík, sveik forustuflokk-
inn f stjóminni og gékik á hönd
sínum hötfuðamdstæðingi. Nii
byrjaði ballið. Ævi'ntýramennsika
í kjördæmaskipan sem m. a.
átti að tryggja það að Allþýðu-
filokkurinn þurfiti ekiki náðar-
brauð til að lifa af. Sjálfistæð-
isimenn tóku við stjóminni og
voru svo glaðir að líkast var
kálfúm á vordegi. Nú skyldi
stjómað! DoMarinn sem nú var
kcminn í 16 kr. fór í 43 og allt
heila móverkið hét viðreisn.
Eldri maður á Norðurlandi
tautaði mióðu'harðimdi!
Með svikum Aflþýðuflokiksins
við Framsóknarfilokkinn 1958
varð þjóðdn fyrir siðferðilegu á-
Eftir
Benedikt
Gíslason
frá Hofteigi
falli, sem hlaut að verða af-
ledðingaríkt og jafngilda því,
er Snorri lögsögumaður gerðist
lendur maður Hákonar gamla,
1220, og þó atf honum einskonar
jarlsdæmi í Fólslku, sem þýddi
vefldi í úfilöndum ó kostnað föð-
urlandsins og fyrir utan föður-
landið. Að Alþýðuflokkurinn,
gekk á hönd Sjálfstæðisflokkn-
um þýddi það að fá veldi fyrir
utan sinn tilverurétt í sögu-
legri þróun. Þetta hlaut aðsnúa
öllu við og það sneri öllu við.
Veldi AlþýðuíHok.ksi ns varð
fyrir utan starf hams og stefm-a
frá upphafi. Nú gat Alþýðu-
filiolkkuirimira í sínu nýja veldi
búizt í það að berjast á móti
verkalýðniuim í kjarabaráttunni
um kaup og afnumdð visitöl-
una sem að nokikru hafði vemd-
að hlurtverk lýðsins í verðsfcrúf-
unni, en skattkerfið lagðást á
launamennina um tekjur ríkis-
sjóðs með geigvænlegum nieyzlu-
sköttum. Og svo utam lands er
■ nú Alþýðuflokikurinn, að í
þessu ummædda samtali segir
Gylfi að taka megi inn 1 rík-
isstjómina andstöðufilokilcana ef
þeir geti vamað kauphækfcun-
um í nýjum verðbeMibrögðum.
Nú heitir Itfka ástandið voði
og allur þessi voði stafar af
Framhald á 9. síðu.
;<S>-
AstandÍMi" ifst í heimildarkvikmynd
Af
Eins og getið hefur verið í
fréttum er Reynir Oddsson kvik-
myndagerðarmaður nú að ljúka
við síðari hluta kvikmyndar-
innar „He'mómsárin 1940-45‘‘.
Veröur myndin væntanlega
frumsýnd hér í Reykjavík inn-
an skamms. Þessi hluti kvik-
myndarinnar er allur tekinn
hér á landi, settur saman úr
heimildarkvikrnyndum sem
k vá kmyradafélög í HoIIywood
■ tóku hér á stríðsáruhum. Þama o.H.
er m,a. bruigðið upp svipmynd-
um af samskiptum bandarisku
hermannanna og Islendinga,
hvemig kanar eyddu frístundum
sínum hér, myndir frá bqlllum
Myndin hér fyrir ofan er úr
einu atriði kvikmyndarinnar og
sýnir hversu innileg samskipti
bandarísku hermannanna og ís-
lenzku stúlknanna voru oft á
í
i
í
í