Þjóðviljinn - 26.10.1969, Síða 3

Sunmtíagur 26. október ÍS69 — ÞJÓBWKJŒNN — SÍÐA 3
EVA í BÆJARBÍÓI
y
Joseph Losey gerði kvik-
myndina Evu á Ítalíu árið 1962.
Myndin vair ekki sýnd í Dan-
mörku fyrr en á s.l. ári, og er
það ef til vill skýringin hversu
seint hún kemur hingað. Skylt
er að tafca firam, að þrátt fyrir
þessi sjö ár er eintak myndar-
innair sem Bæjairbió sýnir um
þessar mundir mjög gott, al-
gjörlega óslitið, en Eva er
kannski fyrst og fremst at-
hygli verð fyrir myndatökuna
og írábæran leik Jeanne More-
au og Stanley Bakers.
Eva segir frá írskum gerfi-
rithöfundi, Tyvian Jones (Bak-
er) og ástríðu hans vegna
hrifandi ' gleðikonu. Évu að
nafni. í uppbafi myndairinnar
er Jones á krá að drykkju með
vinum sínum, en bann lætur
hugann reika aftur í tímann
og byriar söguna: „Feneyjar,
kvikmyndahátíðin. Bókin gerði
mig frægam. Kvikmyndin rík-
an“. Jones hefur stolið skáld-
söguhandriti frá látiiúm bróð-
ur sínum. sagan er kvikmynd-
uð, myndin frumsýnd í Fen-
eyjum og Jones fær þar hús
til þess að vinna að annarri
kvikimyndasö'gu. En hann hirífst
af óvenjulegum töfrum Evu,
reynir allt til að ná ástum
hennar en hún banmar honum
að elska siig. Vald hennar yfir
karlmönnum er algjört, hún
nýtur lífsins í ríkum mæli á
þeirra kostnað, peningar eru
henmar eina ástríða. Eiginkona
Tyvians fyrirfer sér vegna sam-
bands hans og Evu, hann leit-
ar á náðir Evu á nýjan leik,
en hún varpar honum á dyr
með I>arsmíðum . . .
Losey gerir alls enga tilriaun
tii að segja þessa sögu frá
sama sjónarhorninu, þannig að
áhorfandanum veitist auðvelt
að taka- þátt í þessum leik. í
stað þess fyllir hann myndina
alls kyns tæknibrögðum og eins
og ætíð skiptir umhverfi per-
sónanna hann höfuðmáli; Fen-
eyjar, síkin og gondólarnir,
fornar byggingar og styttur,
speglar og tré; myndirnar eru
svo fallegair að unun er á að
horfa, en eins og áður saigði
kemur þetta niður á sögunni
sjálfri. En Losey hefur sínar
sikoðanir um þetta: „Ég er á
móti þeirri hugmynd, að kvik-
myndin sé aðeins form til að
segja söigu. Ég er ekki á móti
því að hún sé notuð í því
skyni, en hún á ekki að tak-
mairkast við það. Margir fram-
leiðendur eru þó á þeiirxi skoð-
un, að það sé engin kvikmynd
sem ekki hafi fastskorðaðan
söguþráð. Þetta er alrangt
vegna þess að til eru mjög fá
söiguefni, og þess vegna hlýtur
rannsókn sö'guefnis sem óhjá-
kvæmilega svipar -mjög til ann-
arra einungis að hafa gildi sem
nammi, sem látinn er rúma
alls konar athuganir; Athugan-
ir á almennu íramferði, á sér-
stæðu firamferði, á samskiptum
fólks, á samskiptum einstak-
lings og þjóðfélaigs o.s.frv. Ég
leysí ekiki vandamálin í mynd-
um mínum, en auðvitað fjalla
ég um þ'au eftir eigin höfði.
Því um' leið og ýtt er við ein-
hverjum svo hahn fari að'
hugsa, segir miaður' í vissum
ékilningi hvernig honum er
ætlað að • hugsa, einfaldlega
með því að velja Jjað som mað-
ur vill að hugleitt sé“.
Losey hefur lengi verið gagn-
rýndur fyrir torkenniléga hluti
í myndum sínum, er standi sem
tákn fyrir • eitthvað sem fáir
skilji. En honum er einnig leg-
ið á hálsi fyrir að ofhlaða
myndimar táknrænum aitrið-
um og vera þannig sífellt að
segja það sama aftur og aft-
ur í sömu myndinni. Og bvað
um eggin í íbúð Evu?
Losey: í fyrstu myndum mín-
um hafði ég oft af ásettu ráði
t.áknmál eða táknræna hluti,
en á síðustu árum hef ég reynt
að forðast allt slíkt. Það er í
rauninni furðuleigt hve oft er.
minnzt á einstök atriði í mynd-
unum, er eigi að merkja eitt-
hvað, sem mér hefur aldrei
dottið í hug, atriði sem eru
jafnvel sprottin af tæknileg-
um vandamálum. Þegar ég
Jeanne Moreau í hlutverki Evu,
„SÍMI77/ HINS MYRTA "
Stjörnubíó sýnir nú ensik-
amerísku njósnamyndina The
Deadly Affair („Sími til hins
myrta“). Bretar og Bandaríkja-
menn hafa framleitt ótölulegan
fjölda njósnamyndia úr kalda
stríðinu. Austur-Evrópu þjóð-
irnar haf.a víst gert það líka,
og þar eru vondu karlarnir
auðvitað ekki kommúnistarnir
eins og í þessari mynd, heldur
vestrænir agentar. Áreiðanlega
hafa þessar kvi'kmyndir tals-
vert áróðursgildd, því sé sarni
hluturinn saigður nógu oft, læ-
víslega þó, síast hann inn hjá
fólki og svo er um kommún-
istaáróðurinn. í vestrænum
skemmtimyndum, þiar sem
AU’Stur-Evrópubúar eru ýmist
gerðir að hiálfivitum til þess að
hlæj,a að eða morðóðum brjál-
æð'ingum, sem 'svífast einskis.
Þetta er þó ekki sagt til lýs-
ingar á The Deadly Affair, þar
sem reynt er að líta „raunsönn-
um“ auigum á njósnir kalda
stríðsins og persónumar eru
fyrst og fremst verkfæri í
höndum voldugra stofnána stór-
þjóðanna, þar eru njósnarar
engar hetjur heldur vansælir
menn í starii sínu.
Efnisþráður myndiarinnar er
hvorki betri né verri en geng-
ur og gerist í sliíkri mynd. en
það sem gerir hana umtals-
verða er afburðasnjöll leik-
stjórn Sidneys Lumets og
%ækni sú sem hann hefur ýfir
að ráða. Myndin skarar fram
úr flestum öðrum um sam'a
efni og mætti helzt líkja henni
við „Njósnarann sem kom inn
úr kuldanum“. Söguþráðurinn
verður ekki rakinn hér, en ég
get ekki stillt mig um að minn-
ast á tvö atriði er gerast í leik-
húsum og Lumet fléttair meist-
aralega inn í atburða'rásina. í
því fyrra sjáum við æfingu a
norniaseiðnum úr Macbeth og
kynnumst örlítið stórskemmti-
legum hvíslaira (Lynn Red-
grave), en í þessu stutta atriði
eru óteljandi gullkorn. í því
síðara eru aðalpersónurnar
staddar á sýningu á Edwarði
II eftir Marlow, og meðan Ed-
waird (David Warner) er pynt-
aður til dauða á hiroðalegast.a
hátt á leiksviðinu gerist anmar
hroðalegur atburður í salnum.
kvikmyrfedip
Stanley Baker og Virna Lisi.
gerði Evu var ástaþdið í kvik-1
myndiaiðniaðinum alít annað en
það er nú. Þá varð maður að
berjast til þess að fá að gera
kvikmyndir og maður var alls
ekki frjáls, og þurfti að taka
tillit til ýmissa aðila. Ég jók
því oft í myndirnar atriðum,
sem áttu að gera þær enn skilj-
anlegri, en senr voru alls ekki
nauðsynleg. Ég hef reynt að
forðast þetta síðan ég tók Evu
og ég held að mér 'hiafi tekizt
'þaðT'En“áúðvTtað'éf’ú"' þí Tfiýnd-
ir mínar kallaðar óljósar og
sérvizkulegair og eru stundum
brapallega misskildar. — Eva
átti að vera eimhvers konar '
skilgreining á miðstéttahjóna-
bandi *í ákveðnu samfélaigi. Ég
fylgdi ekki venjulegum efnis-
þræði, svo fólk gæti séð þetta
í svolítilli fjariægð; án þess að
sagan höfðaði strax til þess
sjálfs, þó í von um að hún
gerði það síðar. Höfúðþættirn-
ir voru ljóðrænan. skáldskap-
urinn svo og ástríðurnar. Egg-
in í íbúð Evu eru einfaldlega
sprottin aÉ þeirri löngun hjá
mér að finna eitthvað sem kon-
an myndi safna. því ég vildi
eindregið sýna hana sem mið-
stéttarkonu í lítlu miðstéttar-
hreiðri. Jeanne Moreau stakk
upp á eggjum, en þá hafði ég
aldrei séð neitt af Jressum.
skrautgripum, og þótt svo hefði
verið hafði ég að minnsta kosti
ekki tekið ef'tir þeim. Fram-
leiðendurnir söigðu, bull og vit-
leysa, þegar þeir heyrðu þessa
tillö'gu. En svo fór ég að sjá
egg hvar sem ég kom og auk
þess var eggið hið ágætasta
tákn fyrir það sem ég var að
fjalla um í myndinni. — Það
er rétt, ég reyndi að setja of
margt inn í Evu, fleira en ætti
að setja í eina mynd, en þetta
var gert í hálfgerðri .örvænt-
ingu því ég hélt að þetta væri
'si'ðástá tækifæri míftst’ til að
gera kvikmynd. Ég er laus við
þennan hugsunarhátt núna, en
ég held einnig í þessu sam-
bandi, að það sé ekkert því til
fyrirstöðu að menn ættu að
geta séð góða kvikmynd nokkr-
um sinnum og fá stöðugt meira
út úr henni. — í Evu reyndi
ég að skilgreina hjónaband, eða
sérhvert það samband karls og
konu þar sem hvort um sig
gefur hinu allt sem það á, og
það gera Eva og Tývan að
mínum dómi. Ég veit ekki
hvort allur þorri áhorfenda
skilur bctta svo auðveldleg'a,
en ég held að Eva hafi gefið
Tyvian allt það sem hún var
fær um að veita kairlmanni,
stundaránægju, og ba.nn gaf
henni alla þá tryggð og allt
það annað, sem hann var fær
um að veita. Og þess vegna er
þetta hjónaband, eftir miínum.
skilningi. En þetta er engu að
síður tortímiandi samband. Síð-
ustu setninguna í hiandriti
mínu vildu framleiðendur ekki
hafa með og þetta var eina
setningin sem Jeanne Moreau
felldi sig ekki við. í loka.atrið-
inu er Eva að fara burt með
Grikkjanum og Tyvian segir:
„Ég verð á barnum þegar þú
kemur aftur“. „Ef ég kem aft- *
ur“, svarar hún. Hún horfir á
eftir Tyvian og segir með
sjáifri sér: „Bloody Welsliman“,
sem eru síðustu orð hennar í
myndinni. En ég vildi láta hana
stanza aftur þegar hún væri
komin í dálitla fjarlægð og
kallia á eftir Tyvian: „Og
gleymdu nú ekki að gefa kett-
inum“. Með þessari setningu
vildi ég heimfæra samband
þeirra upp á mörg hjónabönd-
in, en henni var sleppt“.
Losiey lenti í mjög hörðum
deilum við hina frönsku fram-
leiðendur. Hakim-bræður, þæði
meðan á kvikmyndagerðinni
stóð og eins eftir að Eva var
fuUigerð. Hann neyddist til að
sileppa mörgum þýðingarmikl-
um hugmyndum sínum vegna
skilningsleysiis framleiðendanna
og myndin var gróflega skorin
niður án hans samþykkis, úr
155 mínútum allt niður í 100
mín.. en síðar hafa verið sýnd-
ar talsvert lengri útgáfur, eða
um 115 mín. langar.
Framhald á 9. síðu.
Lumet fékk hinn þekkta leik-
húsmann Peter Hall til þess að
stjórna þessu atriði með leikur-
um úr Royal Shakespeare
Company. Hall hefur nýlega
sagt í viðtali, að þessii kvik-
myndaþáttur sem hann gerðd
fyrir Lumet hafi mjög ýtt und-
ir kvikmyndagerð sína en hann
hefur siðan lokið við þrjár
myndir og er staðróðinn að
halda áfram.
Af leikurum er sérstök á-
stæða til að nefna Simone Sign-
oret í hlutverkí gyðingakonu
hins myrta. Harry Andrews.
sem er alltaf stórsmjall í leik
sínum og Roy Kinnear (sá sem
leigði bílinn); Ekki kann ég
að meta James Mason en sam-
band hians og eiginkonunnar
„Sími til hans niyrta“. Simone Signoret og MaxámiHian Schell.
(Harriet Anderson) er einn
veikasti hlekkur myndarinnar.
Á skömmum tíma hafa nú
verið sýndar þrjár myndir
Sidneys Lumets hér í Reykja-
vík, Húmar hægt að kvöldi,
Klikan og svo þessi, en þá hiafa
komið hingað allar myndir
hans gerðar 1967, þ.á.m. er
Veðiánarinn og Hæðin. Síðan
hefur Lumet lokdð við tvær
myndir, Bye Bye. Braverman
og Máfinn, eftir binu þekkta
leitariti Tjekofifs. Þ. S.