Þjóðviljinn - 05.05.1972, Blaðsíða 7

Föstudaigur 5. maí 1972 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA
Þegar ég kynntist Jóhannesi úr Kötlum sannfærðist ég betur
um ad Gud er til. Hann glataði aldrei trú sinni og sannfæringu
um sigiur réttlætis í heiminum. Hann elskaði oiklkur mikið — fólkið
sitt — þjéðina sína og hann galf dkkur ság alílian. Það var mikið
sem við áttum. Svona menn eru örfáir.
Einlægu og heitu Ijóðin sín gaf hann landinu. sem hann elskaði
— fólkinu sem hann eiskaði — oklkur.
Elsku Jóhannes minn.
Þakka þcr fyrir hvað þú varst mikill og stór. Ef ég má
einhverntíma finna
þig, verður það svona:
Þar cr bær í djúpum dali
blóm spretta á þakinu
og þú stcndur i hlaðvarpanum
þú réttir hcndumar á móti mér
og augun í þér skeilihlæja
þú kyssir mig á vangann
og ég ætla að þrýsta eyranu
fast að stóra rauða hjartanu þínu
og hlusta á það.
Þetta segi ég af sjálfsvorkunn og af sjálfsvorkunn græt ég
þig nú
því nú dansa stjörnurpar fyrir þig og harpan er slegín.
Og meðan augun brenna af sorg lýstur mig sú hugsun, að
, kannski kom dauðinn
til þín eins og sá stjömufákur sem þú þekktir svo vel.
Konam þín var sterk við íhlið þína og ekki sízt meðam þú þireyttir
þitt langa diauðastríð.
Henni og börnum þínum votta ég samúð mína.
Nina BjÖrk Árnadóttir
VILBORG DAGBJARTSDÖTTIR:
FÉLAGI JÓHANNES
Með lúðrablæstri
oar sálmasöng:
söfnuðust þeir
í skjóli
undir klettaveggnum
i
Herforingjarnir
röðuðu sér í stúkusætin
og hvesstu hauksaugun
undan borðalögðum búfuskyggnum
Leiksýningin gat hafizt
Þá gekkst fram
fátækt skáld
og lýstir yfir sjálfstæði landsins
Félagi Jóhannes!
Meðan jökullinn skýlir ÞórsmÖrk
stendur þú á hæstu gnýounni
með járnstaf í hendi
og kallar bjóð bína til baráttu
fyrir bví sjálfstæði
Hann Jóhannes úr Kötkum
er diáinn, sagði maður við
mamn og auðheyrt, að hverjum
fannst persónulegur missir sinn
rhikill.
Á þesisum vordegi kveður
þjóðin ástsælt sfcáld, alþýða
landsins tryggan vin og félaga.
öllum reyndist •,”puc>-nr
góður Lengi enin verður hann
með í för, hvar sem róttækir
menn berjiast fyrir rétti látil-
miagnans. Ljóð hians verða þeim
vopn í sókn vamaðarorð ef
til óheilla hortfir í liðinu, því
að hann var ekki sízt hin sá-
vakandi samvizka þess og
spurði fyrr um breytni en und-
irgefni við fjálga kenninigu.
Að lesa bækur Jóhannesar
úr Kötlum er eins os að hlýða
á hjartslátt alls striðandi liífs,
svo sterk var samikennd hans
með kvöl mannsbamisinis: á
Gól.gata. í ísienzbum fátæikra-
hreysum, í vítislogum Víet-
nam.
Brýningu hans í söguljóðum
og ættjarðarkvæðium um trún-
að við land og þjóð f'á aðeins
steinhjörtu staðizt.
Bamasöngvar hanis hafa lok-
ið upp undraheimi ljóðsins fyr-
ir mörgum dreng og margri lít-
illi stúlbu á íslandi.
Þó er hann hvergi niákomn-
ari ofcfcur en í náttúruljóðun-
um. þar sem skáldið og við-
kværnt líf landsins synigjaist á
lágværum rómi, sem að ein-
lægni og einfaldleik: er engu
lfkur öðru en rödidum náttúr-
unnar siálfmr.
íslenzk skáld eru ekki um-
talsfrómari en aðrir landsmenn,
allra sízt hvert um annað. Þó
var sá einn í hópnum, siem öll-
um la goít orð til, eftir að vær-
ingar dægurbaráttunnar voru
hættar að villa sýn á sbáldið
og manninn. Yngri Ijóðamönn-
um var hann Ijúfur og veitull
á örvun. Um sjálfan sig sagði
harm nif lít.inæ+i- aldr°i
talið mig annað en ósköp venjn-
leet alþýðuskáld".
Skáld alþýðu var hann vissu-
lega en því miður er óveniu-
legt. að henni fæðist slíkur óð-
snillingur.
Svo stórt varð lífsverk smala-
Ören.rsins frá Ljéskóffpseli. að
við brottför hians á hver ís-
lenzkur maður honum óborgan-
leffa þakkarskuld að gjaldia.
Ég sendi ástvinum hans huig-
heilar samúðarkveðíur.
Einar Bragi.
Kæri Jóhannes.
Nú þegar þú ert horfinnsjón-
um otekar verða þser svo lif-
andi allar stundirnar sem við
áttum með þér geignum árin
yfir kaffibollunum hjá .Máliog
menningu, hve þér tókst að
kirydda þessar hversdagslegu
stundir virka dagsins meö per-
sónuileika þínum, glettninni,
einlægnimmi, heilaigri reiði þinni
yfir ástamdinu í þjóðmálum
okkar og reyndar alls heims-
ins.
Samúð þín með smælinfflum
þessa jarðlífs er öllum kunn,
allt frá litlum kis upp í hinn
vafásama Homo Sapiens, en þú
seigir á einum stað:
Ekkert veit ég yndislegra
cn fólk:
það fólk sem skarar í eld
hampar barni raular stöku
rúmhelginnar fólk með jól
og páska í augnaráðinu
alþýðufólkið með allan sinn
höfðingsskap
fólkið mitt norður í dalnum
og suður í víkinni
heimsins umkomulausasta fólk.
Ekki er slíku fólki auðlýst:
það er ekki af þessum heimi
(það er af heiminum sem er
innan í þessum)
en hjá því vil ég vcra: fótatak
þess er staðfesting
tilveru minnar
það gcfur mér lífsandaloft.
Og áfram, en allt þetta ynd-
islega, látlausa kvæði iýsir bezt
með hverju hjarta þitt sló.
Máske þú fáir menn úr tini,
máske líka þetta kver
— heyrði
ég sem hatn, síðan bættist eitt
við af öðru og heit ættjarðar-
ást þín og hugsjónir um betra
og sa.nngjamora líf allri alþýðu
til handa sem birtust í verkum
þínum vöktu mig til umhugs-
unar um stöðu einstakttin-gsins
í honum manraheimi, áttirðu
svo sannarlega þinn þátt í að
móta afstöðu mína til samfé-
lagsins.
Sem ræðumaður léztu heldur
okfci að þér hæða, sem siíkur
varstu einstaikur og ekki var
það neitt tæpitumgumál, minn-
ist ég þess komin að niðurlot-
uméftir Kefflavfkurgöngu, vegna
ky nngikrafbar ræðusnilldar þinn-
ar hresstist ég öll við og hefði
næstum getað lagt í aðra slfka.
svo held ég að fleirum hafi
farið.
Með þakklátum huiga IkVeð ég
þig svo óska okkar litluþjóðað
hún beri gæfu til að eignast
fleiri jafn heiðarlega og hrein-
lundaða hæfileikamenn sem bú
varst.
Þinni góðu konu Hróðnýiu
sem stóð við hlið hér eins og
hetja í erfiðum sjúkdómi og
börnum ykkar votba ég miína
innilegustu samúð.
Ester Benediktsdóttiir.
Þar sem afi minn bjó,
þar sem amma mín dó,
undir heiðinni há
vil ég hvíla í ró.
Svo faguriega kvað skáldið
úr Köthun. Skáldið okkar i
gervinýranu í Landspítalanum.
Og þrátt fyrir langvinn veik-
indi og erfið. var hianm siifeilt
gleðigjafi okkar, sem þar vor-
um.
Nú þegar þetta mildia skáld
okkar og stórbroíni hugisjóna-
maður er látinn ríkir mikill
söknuður, en jafnframt ríkulegt
þakklæti fyrir aS hafa átt þesS
kost að kynnast honum og hans
margþættu mannkosíum. Hann
var skapstór maður, en þó svo
einstaklega hilýr og einlægur.
Og mér verður hann ætíð
minnisstæður, ekki sízt vegna
þeirra góðu bóka, sem hann
gaf mér með svo fallegum á-
ritunum og hlýjum óskum.
Jóhannes skáld úr Kötlum
er iátinm — og þó. Ég trúi því
og veit, að hann mun lifa i
verkum sínum um langan aldur
— og ylja mörgum komandi
kynslóðum með snilld sinni.
Hans ágætu eiginkomu, böm-
um þeirra og nánasta fólki
votta ég einiæga samúð.
Blessuð sé minning bans.
Bryndís Gísiadóttir.
Kveðja
til vinar míns
Jóhannesar
úr Kötlum
Horfinna daga
döggvað gras
drúpir hnípið
í Dölum vestur;
heiman er farinn
og horfinn því
léttstígur fótur
lítils drengs.
Niðaðj lækur ,
í leik við steina,
silungar stukku
og stigu dansa;
blikuðu geislar
á blátærum gárum
og létu vatn leika
um lófa sér.
Bikar blóma
barstu þér að vörum,
angaði dagur
af ævintýrum;
á gullnum skýjum
skínandi himins
dreyminn hugur þmn
.hleypti fákum.
Úr Kötlum klettar
kölluðu á þig,
báru þér bergmál
úr brjósti þínu;
undraðist þú,
að ótal raddir
tunga þín
tali gæddi.
Huldu-r hreif þig
til beíma sinna.
hélt í hönd þér
og hörpu sló:
hliónra æ síðan
hörpustrengir,
er hú hevra lætur
hjarta bitt slá.
Loa’ans eldar
í orðum bínum
kulnandi hug
kveikia funa.
LínóHr fslands
í lióðum bínum
svn riía sumrinu
sólskrjkiulög.
Eárus H Blöndal.
Kveðja frá
Rithöfundafél.
Islands
í þessum örfiáu kveðjuorðum
verður ekki reynt að gera skil
ævi eða listframlagi Jó'hanne.sar
úr Kötlum, heldiur er þeim ætl-
að að færa honum fátæklegar
þakkir um leið og eiginkonu
hans Hróðnýju Eimarsdóttur,
bömum Og aldraðri systur eru
sendar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Jóbamnes úr Kötlrum tók virk-
an þábt í félagsimálum rithöf-
unda. Hann var eimn af stofn-
endum Félags byltingarsinn-
aðra rithöfumda og formaður
þess 1935 - 1938. Hamm átti sæti
í stjómum Rithöfundafélags ís-
lands Rithöfundasambandi fs-
lands og Bandalags íslenzkra
listamanna. Hann var heiðurs-
félagi í Rithöfundafélagi fs-
lands og var í heiðursflokki á
listamannalaunum.
Honum hlotnaðist margvís-
legur heiður og viðurkenning
fjrrir skiáldskap sinn. Hann fékk
verðlaun fyrir Alþingishátíðar-
ljóð 193o og lýðveldisljóð 1944,
þá var hann einn af fjóram,
sem fengu fyrstu úthluíun úr
Rithöfundiasjóði fslands 1968. f
fyrra veittu bókmenntagagnrýn-
endur dagblaðamna honum Silf-
urhestinn er þeir kusu síðustu
ljóðabók bans Ný og nið beztu
bók ársins.
í fslenzkum nútimaþiókmenin't-
um fara Kristni E. Andréssyni
svo orð um skáldskap Jóhann-
esar:
„f beztu kvæðum sínum temg-
ir hann saman æskudrauminn
um heimbyggð síma. ættj arðar-
ást síma VniCTsíAn vprkalvðs-
hreyfingarinmar um fegra miann-
lif. Hann er fratmar öllu hug-
sjónaskáld. sem vill vekja í
brjósti þjóðar sinmar nýja trú
á lífið og framtíðina. f Ijóðum
hans felst einarðleg skírskotum
til samtíðarinmar. Þau eru tján-
ing brennand'i áhugamála og
sannfæringar. Heitar filfinn-
insar, djörf hreinskilni. ádeilu-
kraftur. bjartar hu'psvnir. næm
náttúruskynjun, þrótt.mikið og
hljómbvtt m-ál gefur kvæðum
hans skvrust einkenmi og djúpa
mamnlega fegurð".
*
Vinur JÓhamnesar og sam-
herji um lan.gan aldur. Krist-
inn E. Amdxésson, hefur ritað
margar ágætar ritgeröir ogum-
sagnir um verk skáttdsáns. Hér
fer á eftir hluti af formála
Kristins að Vinaspegli, rit-
gerðasafmi Jéhanmesar úr Kötl-
um:
„Sá er efcki skáld sem efcfci
hvetur til baráttu, efckd skáld
sá sem eitoki á heima í hjarta
bjóðairinmar, ekki skáttd sá sem
ekki sýngur ljóð um átthaga
sina”.
Jöhannes úr Kötlum hefur í
áratuigii látið rneim en lítíð að
sér kveða. Hamm hefur oirt f jölda
kvæða, sent frá sér hverja
Ijóðabók af annarri, samið
skáildsögur, þýtt söigur og ljóð,
gengið fram fyrir slkjöldu, hvatt
til baráttu, brýnt þjóð sína og
eggjað, kveð'ið í sig kraft og
sniúi og er nú þjóðskéld fs-
lendinga: á heima í hjarta
þjóðarinnar.
Skáldið fór hávaðalaust hf
stað umdir vöggusöng og álfta-
kvaki, lét sem hanm svæfi,
hræddist heiminn og forðaðist
börgir, Dalir og Breiðafijörður
voru átthaigar hams og and-
rúmsloft þeirra leikur um
hann. Jafnvel eftir að hann
flyzt til Reykjaivífcur, fcominn
yfir þritugt, er hamm á sumrin
oft vestra og síðar uppi á ör-
æfum ísttands, einn með nátt-
úrunni, fyrst á Kili sumrin
1938 og 1939, síðar umsjlómar-
maður á Þórsmörk sjö sumur,
og dvöl hans í Reykjavik var
ekfoi langæ, heldur flýði hann
í Hveragerði til að losma úr
glaunKnum, vera nær náttúr-
unni, nær blómi og fugli. Og
það er efcki fyrr en á síðari ár-
um að Reykjavík dró hamn !.il
sín aftur. Stoáldið úr Kötilum
fiór éfcki af stað með nednum
ærslum frernur en læltourimn i
kvæði Stephans G.
En þá fló honum í brjóst
hinn ósýnilegi fugl: hugsjónin,
og brá birtu á allt, líf sögu
og þjóðfélag, og veröldin skein
i nýju ljósi, varð víð og björt,
og bimrt Þorsteins greið fram-
undam. Það var stumd Rauðra
penna: Jóhamnes varð bylting-
arsltoáld og skar upp herör í bæ
og sveit:
Hver réttir hönd og heilsar
þessum sveini?
Hver hitar upp hans tóma
kalda geim?
Hver tengir þessa
vamariausu veru
við vorsins írelsissöng
um allan heim?
Og síðan hefur skáldið staðið
í sókn og vöm fyrir hugsjóm-
um Ijóðs og sósíalisma, hug-
sjónum alþýðu og þjóðfrelsis
Islendinga og Ijóðtunga hans
fékk haekkanidi hljóm. Það
hljóp vorleysing í lækinn cg
hamn ruddist fram með afli
og gný,
og sðngur þinn hertist,
og hækkandi fór hann.
unz hafðirðu kveðið
sjálfan þig stóran.
Og héðan má fylgja eftir
skáldinu og ánmi og allþýðu,
henmar kmýjamidi krafti, straumi
þjóðlífsins, byltingu aldarinnar,
eða hefur elklki alþýðan á þess-
ari öld allri, hér og um heim
allan, verið að kveða sjálfa
sig stóra?
Og enn skipti um svið, kom
fasismi, styrjöld, gasofnar, hel-
sprenigjur, og sfcáldið sem flúið
hafði til náttúrunnar og stráð
eilífðar smáblómum yfir bœ og
bygigð ofam af háfjöllum ts-
lamds, heldur dk5msdag yfir
sjálfium sér og verður skelf-
imgu lostinn, fanm að hið ein-
faldia auðskilda ljóð, og þó að
það flytti sannleiitoamn sjáttifan,
hröfck eteltoi lengur til og hamn
stóð uppi með tæfci sem var
úrelt, öll hin þúsund ára arf-
leifð og sjálf hin dýrðlega
tumga endurreisnarinnar reynd-
ist aflvana og áhrifalaus í hinu
borgaralega þjóðfélagi nútím-
ams, amdspœm.is morðum og
@læp. Og þá gerast þau tíðimdi
að sveitapilturinn úr Dölum
vestra, arftaki Jómasar, Stein-
gríms o@ Þorsteins, tekur sig
upp fulltíða skáld, siglir til út-
landa, tdfcur eldvígslu nýtízku
Ijóðttistar, fer að þýða og yrkja
sjálfur í nýjum stíl, léttir af
sér „oítoi“ ríms og stuðla og
gerist atómsteáld að hætti hinna
ungu og semur sig að þeirra
Sormum, allt í þeim tilgangi að
steymja betur galdur ljóðsims og
geta beitt homum til að ná
meiri áfcrifum, sært lesendur
til að hlusta á boðskap sinn,
og út úr þeim eldi kemui- Sjö-
dægra, fulllifcommiasta verk Jó-
hamnesar.
En það steella á ný þrumu-
veður, öíllu er ógmað, frelsi
þjóðarinmar, lífi mammsims á
jörðu, óttinn grípur um sig í
mannheimi og í brjósti skáld-
anna, og það er efazt umallt,
tilgang lífs og manins, sjálfa
hugsjónina, hvað þá himm ein-
falda tón:
Hví varst þú að setjast að í
brjósti mínu göfuga hugsjón
mátti ég ekki halda áfram
að neita staðreyndum
eða
hví ert þú svona un.g og fögnr
og ljómandl af mildi
að skora á mig að berjast
miskunnarlaust
En þó Jóthannesi úr Kötlum
hafi sviðið í hjarta margt sem
gerðist lét hanm eklfci hugfall-
ast heldur varð einm af hinum
reiðu ungu mönmum:
ég er ekki hræddur
ég er hryggur og reiður
þetta eru mótmæli
þctta er krafa
Og hann kvað í sig nýjan
þrótt, hóf rödd sína hærra bil
að vara við þjóðsrvilkum, hrinda
við sjösofentdium, vekja alþýðu,
ýmist með gmý og öljóðum eða
hræra hama með tregaslag sím-
um.
En ljóðim hafa ekki nægt
skálddnu, hann varð að gripatil
Ðeiri vopna, allra sem tiltæk
voiru, flytja ávörp, halda ræð-
ur, skrifa greinar, senda út
neyðarskeyti af jötelli. Hann
krefst þess að vökumenm slái
trumíbur.
Kristinn E. Andrésson,
Þessi mynd af Jóhannesi var
tckin um 1920 er hann var
við nám í Kennaraskólanum.
Kveðja frá vini og gömlum
bekkjarbróður.
Það var árið 1919, að ég leit
Jóhannes úr Kötlum fyrst aug-
um. Hamm hét raunar Jóhamnes
B. Jónasson. Var hann þá að
hefja nám 1 Kennarasitoólta Is-
lands. Ég veitti þessum unga
manni bráðlega aithygli, oglöð-
uöumst við filjótt hvor að öðr-
um. Varð ég þess þegar vís,
að hann var vakamdd og leit-
amdi, hrifnæmur, rómantísikur,
en þó sjálfstæður í hugsum, efi
hann hafðl mótað sér skoðun.
Fórum við innan tíðar að hafa
talsvert sáttuféttag ogblamda geði
saman. Hafa þau tengstt æ
Framliald á 9. síðu-