Þjóðviljinn - 07.04.1973, Blaðsíða 9

8 SIÐA —• ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 7. apríl 1973.
Laugardagur 7. apríl 1973 ÞJÓDVILJINN — SÍÐA 9
„H ugsa sem m i n nst u m þetta a I It”
23ja
ára
og
missti
tvö
hús í
Eyjum
Arsæll Arnason horfir á rústir heimilis síns, gamla hússins er hét Húsavík og var viö Urðarveg. Skömmu eftir aö myndin var tekin hurfu rúst-
irnar undir hraun, en áöur hafði Arsæll misst fokhelt hús að Austurhlíö 9. (Ljósm. sj.)
Þessi mynd hér fyrir ofan var
tekin i Vestmannaeyjum fyrir um
hálfum mánuði, rétt áður en ann-
að hlaupið kom. Maðurinn sem
stendur þarna og horfrr á rústirn-
ar heitir Arsæll Arnason, 23ja
ára. Þetta var heimili hans, hét
Húsavik og var merkt Urðarveg-
ur 28. Þessi ungi maður missti
einnig fokhelt hús i fyrra hlaup-
inu. Arsæll er húsasmiður að
mennt, borinn og barnfæddur
Vestmannaeyingur, sonur hjón-
anna Arna Sæmundssonar og
Huldu Sæmundsdóttur. Frétta-
maður Þjóðviljans átti eftirfar-
andi samtal við Arsæl á Akureyri,
en hann er búsettur þar nú ásamt
eiginkonu sinni, Ingunni Sigur-
björnsdóttur, og tveimur börnum,
2ja ára og 7 mánaða.
— Hvenær giftuzt þið?
— 1971. Ég keypti Húsavik um
mitt árið 1969 á um 500 þúsund
krónur og lagði talsvert af fé og
vinnu i að gera þetta vistlegt. Svo
byrjaði ég að byggja annað hús að
Austurhlið 9, árið 1971, og það var
svo fokhelt, vantaði gler i glugg-
ana, þegar það fór undir hraun.
— Hvað varstu búinn að leggja
mikla peninga i það?
— Um hálfa miljón.
— Þú hefur verið búinn að
leggja hart að þér miðað við ald-
ur.
— Já, ég reyndi að standa mig
eftir beztu getu, var sparsamur
og tók aldrei sumarfri og vann að
þessu i aukavinnu.
— Hvernig varð ykkur við þeg-
ar gosið byrjaði?
— Við sváfum vært og vorum
vakin af ungum manni, sem kom
til okkar, en amma hans átti
heima i næsta húsi. Hann virtist
hafa áttað sig á að við svæfum.
Hann barði upp, og við vöknuðum
ekki fyrr en hann var búinn aö
berja lengi. Hann sagði okkur tið-
indin og ég fór út til að athuga
þetta.
— Titraði húsið mikið?
— Nei, við fundum ekkert fyrir
þvi, en um leið og við opnuðum út,
var gifurlegur loftþrýstingur. Við
vorum alveg róleg og klæddum
börnin. Þessi ungi maður kom
aftur og sagði, að nú hefði gosið
aukizt mikið og við skyldum flýta
okkur. Við brugðum skjótt við og
fórum i þvi sem hendi var næst.
Við fórum með Ófeigi II. til
Reykjavikur og komum okkur
fyrir i Fellas'kóla. Næst fórum við
til föðursystur minnar að
Grundargerði 16. Við
reyndum að átta okkur á hvað
hefði gerzt og leituðum að hús-
næði. Það var ekkert húsnæði að
hafa, en nóga vinnu, svo að ég
hringdi til systur minnar á Akur-
eyri. Maður hennar fór strax dag-
inn eftin áistúfana og var búinn að
útvega okkur húsnæði á Akureyri
og mérivinnu hjá Aðalgeir og Við-
ari, trésmiðaverkstæði. Ég varð
ákaflega glaður og fór strax norð-
ur með konu og börn, og búslóðin
kom svo á eftir.
— Fórstu sjálfur til Eyja að ná
i búslóðina?
— Já, ég fór á föstudeginum
eftir gosið og var þar i heila viku
að ganga frá okkar hlutum.
— Hvernig stóð á þvi að þú
komst svo aftur til Eyja?
— Ég frétti, að hraunið væri
komið að elliheimilinu og hugsaði
þá með mér að ég skyldi fara út i
Eyjar og sækja það sem ég ætti
eftir, — ýmislegt sem gagn var i,
þar á meðal matvæli. Ég hringdi
á fimmtudagskvöld til Reykja-
vikur og mér var sagt að það væri
allt í lagi með ferð til Eyja. Ég
gisti hjá foreldrum minum um
nóttina. Um morguninn hlustaði
ég á fréttir og heyrði að hraunið
hefði skriðið fram. Ég fór til Al-
mannavarna, en þá hafði verið
skrifað á beiðnina, að húsiö mitt
hefði brunnið og ég fengi ekki að
fara. Ég hélt áfram að leggja inn
beiðni, en var alltaf synjað. Tim-
inn leið fram á sunnudag, og þá
fer ég og segi, að ég sé svo langt
að kominn, og ég þurfi nauðsyn-
lega að fara út i Eyjar til að ná i
það sem ég ætti, þótt húsið væri
farið. Þá var maðurinn við af-
greiðsluna svo almennilegur að
gefa mér leyfi. Mér fannst furöu-
legt að sjá i Eyjum fullt af blaða-
mönnum og útlendingum að
skoða sig um. Mér gramdist þetta
einhvern veginn.
— Hvernig likar þér svo á
Akureyri?
— Það er mjög gott að vera
hér, en það er húsnæðisvandamál
hér eins og annars staðar. Ég er
alltaf að reyna að ná i betra hús-
næði, en það bara gengur ekki.
— En hvernig hugsaröu til
Eyja, ef þetta kynni nú að lagast?
— Ég veit ekki. Konan segist
aldrei fara þangað aftur. Þetta
fer eftir þvi hvort einhverja vinnu
verður að fá, og ég skil ekki i að
nokkur maður fari að fjárfesta
þarna, þegar þetta er allt orðið
verðlaust.
— Hefurðu nokkuð hugsað að
bótum?
— Nei, ég hef ekkert hugsað
um það ennþá, hugsa bara sem
minnst um þetta. Ég hugsa bara
um það eitt að koma mér vel
fyrir, það er það eina. sj.
Ég þú og Stalín — þankabrot og endursögn
VIÐ
HEYGARÐS-
HORNIÐ
MÉR ER þaö allt að þvi i
barnsminni hvernig Árni
Bergmann afgreiddi lát Stal-
ins fyrir okkur i Prestahatara-
félaginu á Laugarvatni fyrir
20 árum : Gamall og kalkaður
karlinn, hann var áreiðanlega
orðinn fyrir i þróuninni. Þetta
þótti okkur góður marxismi,
enda féll þetta viðhorf vel að
eðlilegri byltingaróþreyju
menntaskólaáranna. Fyrir
bragðið varð Stalin ekkert
vandamál, og ég held að fyrir
okkur, sem þá vorum að byrja
að opna augun, hafi Stalin
aldrei megnað að skyggja á
sósíalismann sem hugsjón og
veruleik. En þaö er auðvitað
engin dyggð að vera svo
heppin að fæðast mátulega
seint i heiminn (að ekki sé nú
talað um, hvað þessi partur
heimsins, tsland, er góður
fæðingarstaður!)
ÞREMUR ARUM eftirað Arni
hafði sagt þann sannleik sem
þá var hægt að segja um
Staiin, var ég staddur suður i
Ungverjalandi, kom þangað
rétt um það bil sem Krústsjof
flutti leynuræöuna. Uppljóstr-
anir hennar voru mér stoð við
að átta mig á þjóðfé-
lagsástandinu i hinu nýja
dvalarlandi minu, en ef til vill
ekki sú sterkasta. Betri voru
frásagnir ýmissa félaga
minna og kernjara, þar voru
þær „leyniræðnr um stalin-
ismann" sem ég vona að ég
búi að alla tið. É^tir það var
augljóst, að uppreisn i landinu
gat verið rökrétt, og það
mundi lika vera rökrétt
hvernig sú uppreisn yrði bæld
niður. Er ekki harmleikurinn
æðsta rökfræðin? En þó var
varla hægt að kalia þessar
hörmungar annað en smá-
muni hjá þvi sem þá þegar
hafði gengið yfir Sovétrikin. —
Ég ætla ekki að rekja þessi
persónulegu endurminninga-
brot lengra . . . og svo komu
Isaac Deutscher og fleiri góðir
höfundar til skjalanna og
krufðu stalinismann til mergj-
ar og skýrðu málin án hluttöku
i sýknun eða sakfellingu.
En Stalin átti það rikan þátt
i að móta þann heim sem við
lifum i, að viðhorfin til hans
eru að sjálfsögðu á reiki,
hvert sem litið er. — Borgara-
blöðunum þótti það mikill
Ijóður á ráði Þjóðviljans að
skrifa ekkert um Stalin á 20.
ártið hans fyrir rúmum
mánuði. Okkur var sendur
tónninn i þessum stil: Eruð þið
eitthvað feimnir, strákar! —
Nú erum við auðvitað
alltaf að skrifa um pólitik,
heimsviðburði, listir, hug-
myndir nútimans, svo að mat
okkar á þessum óaðskiljan-
lega parti af 20. öldinni, stalin-
ismanum, er sifellt að koma
fram. Það er óþarfi að anza
nokkrum fiflskap hvað þetta
snertir. Eigi að siður þykir
mér rétt að koma á framfæri
dæmi þess, hvernig vönduð
borgarablöð erlendis minntust
Stalíns um daginn, og gæti það
er til vi 11 verið hægri press-
unni á tslandi nokkur kennslu-
stund i málefnalegri um-
ræðu. EINA GREININ sem
Le Monde birti i minningu
Stalins 5. marz var rituð af
Bernard nokkrum Féron, og
aðalefni hennar var þetta:
Hvernig gat það gerzt að
fyrsta sósíaliska riki heimsins
varð einræðisherra að bráð?
Ráðamenn Sovétrikjanna eftir
dag Stalins hafa reynt að
þagga þessa spurningu niður.
Stundum koma menn fram
rneö þá vinsamlegu skýringu
að þörf hafi verið á járnhendi
til að ltiða Sovétþjóðirnar til
sigurs yfir þýzku nazistunum.
En var þá nauðsynlegt að
skera niöur menntamenn,
uppræta hið gamla lið
kommúnistaflokksins, halda
tæknimönnum i fangabúðum,
skjóta yfirmenn hersins i
hrönnum, eyðileggja þau
verðmæti sem hið nýja þjóðfé-
lag þóttist byggja á?
Krústsjof komst ekki langt i
þvi að afnema stalinismann,
enda hrökk sú skýring hans
skammt að allt hið illa hafi
stafað af einum manni sem
naut spilltra ráðgjafa. Og i
desember 1961 lýsti Pravda
yfir eftirfarandi: Maðurinn
sem hafði sett sin eigin lög er
fordæmanlegur en sú pólitik
sem flokkurinn haföi fylgt
undir hans stjórn er rétt.
Stalinisminn var þá ekki
annað en leiðindablettur á
hörundi þess likama sem
nýtur beztu heilsu!
STALIN ATTI engan rétt á þvi
að verða eftirmaður Lenins,
enda var hann ekki annað en
heimóttarlegt grey i saman-
burði við glæsimennið Trotski.
En Stalin tókst að koma sér
fyrir á skrifstofu flokksins og
spann þar svikavef sinn. Sigur
hans stafar þó ekki af slóttug-
heitum einum, heldur vegna
þess að hann túlkaði stefnu og
hagsmuni hins nýja valdahóps
i stjórnsýslunni. Trotski
dreymdi um að flytja bylt-
inguna úr landi, en Stalin sat
við sitt heygarðshorn og hóf að
byggja upp sósialismann .i
einu landi. Alþjóðahreyf-
inguna lét hann þjóna Rúss-
landi.
Sveik hann Lenin? Það er
rétt að Lenin stóð stuggur af
grimmd og undirferli Stalins,
en samt virðist stalinisminn
vera allt að þvi eðblegur
ávöxtur leninismans, þ.e.a.s.
hinnar ,,nýju flokksgerðar”,
þar sem lýðræðislegt
miðstjórnarvald rikti. Og
gleymum þvi ekki að það var
Lenin sem bannaði minni-
hlutaskoðanir i flokknum — að
visu til bráðabirgða meöan
hættuástand varaði.
IUPPHAFI aldarinnar meðan
enn var all langt á milli Lenins
og Trotskis, ræddi sá siðar-
nefndi um flokkinn sem mundi
setja sjálfan sig i stað verka-
lýðsstéttarinnar: „Aðferðir
Lenins munu leiða til þessa:
Hinn skipulagði flokkur fer að
ganga i stað allrar flokks-
hreyfingarinnar, siðan kemur
miðstjórnin i staðinn fyrir
flokkinn, og loks kemur ein-
ræðisherra og setur sig yfir
miðstjórnina”.
Stalín þurfti aldrei að
fremja neitt stjórnlagarof til
þess að komast til valda, og
honum nægði að notfæra sér
hin lenfnisku skipulagsform út
i æsar til þess að halda
völdunum.
Þetta er ein af ástæðunum
fyrir þvi að sovézkir
leiðlogar hafa aldrei getað
snúið baki við stalinismanum.
Þei r hafa óttast það að grafið
yrði undan þvi kerfi sem rakið
verður allt til Lenins. Þess
vegna er málamiðlunin:
Einræðisseggurinn gerði sig
sekan um alvarleg mistök allt
frá árinu 1934, og eftir morðið
á Kirof varð hann gripinn
ofsóknaræði svo að hann
skipaði fyrir um hreinsanirn-
ar sem lögðust á góðu stalín-
istana. Þessi skýring hefur
þann mikla kost, að núverandi
valdhafar i Kreml geta hve-
nær sem er beitt stali/iiskum
stjórnaraðferðum, sneyddar
mestu öfgunum.
1 LOK greinar sinnar ræðir
Féron nokkuð um hina stalin-
isku málamiðlun siðari ára:
Fangabúðirnar hafa verið
tæmdar, en þeim hefur ekki
verið lokað, lögreglan er ekki
lengur daglegur ógnvaldur, en
hún getur hvenær sem er fjar-
lægt þá sem verða óþægilegir,
með aukinni þátttöku i
alþjóðasamstarfi er jafnvel
hert á eftirliti inn á við, og
kemur það fram i mörgum
myndum. Það er ekki liðið, að
neinn taki sér fyrir hendur
alvarlega rannsókn á
„presónudýrkun”, sem er hið
opinbera heiti stalinismans.
Og þegar Tékkóslóvakar
bjuggust til aö fletta ofan af
rótum stalinismans, var
þaggað niður i þeim á áhrifa-
rikan hátt.
Niðurlagsorðin eru þessi:
Stalin er aö visu dauður, en hið
sama verður ekki sagt um
stalinismann.
Hjalti Kristgeirsson
Esperanto í sókn
víðast í heiminum
Verður kennt semvalgrein í Mennta-
skólanum við Hamrahlíð næsta vetur
Esperantista félagið
Auroro/ Bréfaskóli SIS og
ASi/ ásamt með Menningar
og f ri ða rsa m tök u m
isienzkra kvenna byrja
með námshóp í esperanto
miðvikudaginn 11. apríl.
klukkan 20:30.
— Ætlunin er að mynda starfs-
hóp eins og tiðkast viða erlendis i
tengslum við bréfaskóla, sagði
Hallgrimur Sæmundsson kennari
i Garðahreppi, er blaöið haföi tal
af honum vegna þessa, en hann er
félagsmaður i Auroru. Þessi
starfshópur er fyrir algera
byrjendur i esperanto.
— Hvernig verður þessu hagað
hjá ykkur?
— Meiningin er, að hafa 6
kennslustundir um sögu esper-
anto og hvaða not hægt er að hafa
af málinu. Meginhluti timans fer
þó i kennslu og framburðaræfing-
ar, og verður miðað við námsefni
Bréfaskólans, þannig að nem-
endur verði færir um að tala
málið jafnóðum og þeir læra að
lesa það og skrifa.
Siðan er ákveðið að hópurinn
hittist eftir einhvern vissan tima
að námskeiðinu loknu til að bera
saman bækur sinar. Þá ætti að
koma i ljós hvort menn þurfa ein-
hvers sérstaks stuðnings við eða
hvort þeir verði orðnir færir um
að bjarga sér eitthvað sjálfir
hjáiparlaust.
Einnig er gert ráð fyrir að þeir
úr hópnum, sem hafa aöstöðu til,
hittist einhverntima á ferða-
mannatimabilinu og hitti að máli
erlenda esperantista.
Eftir þetta yrði það algjörlega á
valdi þessa hóps hvort hann héldi
áfram frekara námi i sameiningu
i Bréfaskólanum, eða með hóp-
ferðum á esperanto-mót erlendis.
— Hvað kostar þátttakan?
Kostnaðurinn er minni en i
Bréfaskólanum einum saman, á
að gizka 450 krónur.
— Er vitað hversu margir
esperantistar eru hérlendis?
— Það cr algjörlega ómögulegt
að segja til um hve margir þeir
eru, og þvi siður hversu margir
esperantistar eru i heiminum.
Þegar heimsþing esperantista
var haldið i Júgóslaviu átti að fá
Titó forseta til að vera verndara
þingsins, og þá kom upp úr kafinu
að hann var ágætur esperantisti,
en öðrum esperantistum hafði
ekki verið það kunnugt fyrr.
Þannig er það einnig hér innan-
lands. Við fréttum af einum og
öðrum sem eru esperantistar án
þess þeir séu aö nokkru viðriðnir
esperantistafélagið.
— Hvað eru félagsmenn
Auroru margir?
— Þeir eru kannski ekki ýkja
margir. En félagið er lifseigt þvi
senn fer að liða að 250. fundinum.
F'undir i félaginu fara fram á
esperanto og fundargerðir félags-
ins eru ritaðar á esperanto.
— Er esperanto ekki á undan-
haldi I heiminum?
— Siður en svo. Esperanto er i
stöðugri sókn. Til dæmis um það
get ég sagt þér, að bóksaia hjá
alþjóðaesperantistasambandinu i
Hollandi jókst um 50% frá árinu
1971 til ársins 1972.
— Er espera.nto nokkurs staðar
kennt sem skyldunámsgrein i
skólum?
— Nú fer fram samræmd til-
raunakennsla i vissum skólum i
fimm löndum, og hreyfing er i þá
átt að taka upp slika tilrauna-
kennslu viðar.
Þá er esperanto viða kennt i
skólum sem valgrein, og ákveðiö
hefur verið að kenna það sem val-
grein i Menntaskólanum við
Hamrahlið næsta vetur.
— Hafa Islendingar gert mikið
af þvi að rita á esperanto?
— Það eru nokkrir Islendingar
sem gera það. Það má til dæmis
nefna það, að meistari Þórbergur
reit sögu sina, 3379 dagar úr lifi
minu,á esperanto og upphaflega
birtist hún i alþjóðablaði verka-
mannasambands innan
esperanto-hreyfingarinnar. Auk
þess man ég að nefna Jón Dan og
Baldur Ragnarsson.
— Er lið i þvi fyrir Islendinga
llallgrimur Sæmundsson.
að kunna esperanto þegar þeir
eru erlendis?
— Islendingar einfalda tungu-
málavandamálið um of fyrir sér,
og halda að þeim nægi eitt erlent
tungumál þegar þeir eru á ferða-
lögum erlendis. En fólk er si og æ
að reka sig á tungumálamúra á
ferðalögum um heiminn, sem
gera það að verkum, að það
kemst ekki i tengsl við fólkið sem
býr i þeim löndum sem ferðazt er
um, og ekki einu sinni i samband
við það fólk sem það ferðast meö,
ef ferðamannahópurinn er sam-
settur af fólki frá mörgum lönd-
um.
Hins vegar ætti mönnum meö
kunnáttu i esperanto að vera
fleiri leiðir opnar til að komast i
samband við fólk erlendis, þar
sem skipulag esperantistahreyf-
ingarinnar er þannig, að hún á
skráða konsúla i flestum löndum
heims og i mörgum stærstu borg-
um. Þessir konsúlar eru sérfræð-
ingar i ýmsum starfsgreinum. 1
gegnum þessa konsúla er mjög
auðvelt að komast i samband við
fólk, svo ekki sé talað um hversu
mikils virði það er að geta rætt
viö fólk á jafnréttisgrundvelli,
það er að segja, að hvorugur við-
mælandi hefur þá umframað-
stöðu að tala við hinn á móður-
máli sinu. — úþ.
Alþjóölegur heilbrigðismáladagur, 7. aprfl
Verkefni biða allra; t.d. I sam-
bandi við varúðarráðstafanir
gegn slysum.
Alþjóða heilbrigðismálastofn-
unin, WHO, hefur allt frá þvi hún
var stofnúð árið 1948 einbeitt sér
að málum er varða heilsu hundr-
uð miljóna manna. En m'ér sýnist
það vel viðeigandi, að á þessum
alþjóðlega heilbrigðismáladegi,
sem minnzt er á 25 ára afmæli
WHO, beinum við huganum aö
heilsugæzlu i hinum smáa heimi
hverrar fjölskyldu. Rétt eins og
alþjóðlegt heilsufar er háð heilsu-
gæzlu i hverju landi um sig, er
heilbrigði borgar, bæjar, þorps
háð heilbrigðisástandi á heimil-
um, sem þau mynda.
Öteljandi leiðir eru til að gera
Heilbrigði hefst
á heimilunum
Eftir M. G. Candau, forstjóra WHO
heimili heilsusamlegri staði en
þau nú eru. Það er hægt að læra
meira um heilbrigðismál, nota
betur þá fæðu sem kostur er á,
fara rétt með úrgangsefni sem
hættuleg geta veriö heilsu manna,
hjálpa börnum til þróttar og
sjálfstrausts, gera þá fjölskyldu-
áætlun sem gefur hverju barni
betri möguleika til farsældar,
gera nokkrar nauðsynlegar
varúöarráöstafanir gegn slysum
— og er þá fátt eitt nefnt.
I mörgum slikum tilvikum þarf
fjölskyldan á aðstoð samfélagsins
aö halda. Vatnsveita, bólusetn-
ingar, aðstoð við þungaðar konur
og mæöur eru meðal augljósra
dæma. önnur ástæöa fyrir þvi að
aðstoö samfélagsins er svo þýö-
ingarmikil nú er sú, að eldra fólk
býr viða við aðstæður sem eru
mjög ólikar þeim, sem það þekkti
i æsku. I þrengslum stórborga er
t.d. vel liklegt að gamalreyndir
lifnaðarhættir þeirra eigi ekki
lengur við. Frumkvæði af hálfu
samfélagsins getur auðveldað aö-
lögun að nýjum þörfum.
Að sjálfsögðu getur svo farið,
að sjúkdómar eða hæpnir siðir
nágrannans vinni gegn viðleitni
til heilbrigðari lifnaöarhátta. En
rétt eins og sumir sjúkdómar eru
smitandi, þá eru einnig smitandi
góðar venjur og lifnaðarhættir.
Hver og einn getur lagt fram sinn
skerf til heilbrigði i heiminum
með þvi að huga að þeim málum
sem næst sjálfum sér.