Þjóðviljinn - 07.04.1973, Blaðsíða 10

10 StÐA — ÞJÓÐVÍLJINn' Laugardagur 7. aprfl 1973.
Undanfarnar vikur hafa veriö
gerðar ýmsar tilraunir til að hafa
áhrif á Fréttastofu Rikisútvarps
(hljóðvarps) vegna hiutdrægni og
jafnvel ósannsögli i flutningi
erlendra frétta. Þann 24. febrúar
sl. birti Þjóðviljinn bréf frá mér
sem benti á hlutdrægni og dró i
efa sannleiksgildi fréttaheimilda
Rikisútvarps; sunnudaginn 4.
marz birtist ýtarleg grein eftir
Jón Asgeir Sigurðsson i opnu
Þjóðviljans sem gerði þessum
atriðum frekari skil og benti á, að
framsetning þessara frétta
striddi oft gegn „Drögum að regl-
um um fréttaflutning” þeim, er
Fréttastofu er skylt að fylgja.
Þrisvar eða fjórum sinnum hef ég
rætt við starfsmenn Fréttastofu
að gefnu tilefni og bent á að röng
heiti hafi verið notuð yfir
erlendar rikisstjórnir (sjá hér á
eftir). Þann 25. febrúar sl. sendi
formaður Vietnamnefndarinnar
Útvarpsráði og Fréttastofu Rikis-
útvarps bréf, þar sem mælzt var
til þess að Rikisútvarp tæki upp
rétt heiti yfir rikisstjórnir i Viet
Nam. Formaður Vietnam-
nefndarinnar hefur siðan tjáð
mér að sér hafi borizt svar frá
Útvarpsráði sem skýrði frá þvi,
að bréfi hans hefði verið visað til
fréttastofanna, með þeirri
ábendingu, að útvarpsráð telji
það eðlilegt, að fréttastofurnar
noti þau heiti, sem viðkomandi
aðilar kjósa að nota sjálfir.
samkvæmt friðarsamningnum
eru tvær stjórnir i Suður Viet
Nam og tveir herir; og „skæru-
liðar”4þegar átt er við stjórnar-
heri þjóðfrelsisaflanna i Viet
Nam og Kambodsju.
1 viðræðum sem ég átti fyrir
skömmu við starfsmann Frétta-
stofu færði starfsmaðurinn rök
fyrir áframhaldandi notkun
rangra heita — i þessu tilfelli
heitanna „stjórn Suður
Vietnams” og „Suður-
Vietnamar” þegar átt var við
Saigonstjórn. Rökin voru þessi:
1. Heiti eins og „stjórn Suður-
Vietnams” eru notuð „yfirleitt
hjá öllum fréttastofum” i þessari
merkingu. Þetta er ekki rétt.
2. Notkun þessara heita veldur
ekki misskilningi „að minnsta
kosti ekki hér á landi” þar sem
„þeir sem á annað þorð hlusta á
þessar fréttir hafé fylgzt með
striðinu frá upphafi”. Er grund-
völlur fyrir þessum staðhæfing-
um? Hefur honum verið tjáð af
hlustendum að þeir misskiiji ekki
þessi röngu heiti? Hve margir
þeirra vita, að Saigonstjórn er
ekki, hvorki i verki né samkvæmt
eigin stjórnarskrá, stjórn Suður
Viet Nam? Og hvað með þá sem
byrjuðu að hlusta á fréttir eftir að
Vietnamstriðið hófst?
3. Þessi heiti hafa alltaf verið
notuð af Rikisútvarpi, og breyting
núna ylli ruglingi. Hér kemur
aldargamall misskilningur.
sér við að nota þessi heiti i Rikis-
útvarpinu, þótt ýmsar frétta-
heimildir noti önnur? Nöfn eins
og Þjóðfrelsisfylking, Bráða-
birgðabyltingarstjórn, Þjóð-
fylking, falla vel inn i islenzkt mál
og eru réttar þýðingar á nöfnum
sem þessir aðilar nota um sig
sjálfa. Ljóst er, að sumum starfs-
mönnum Fréttastofu finnst
óhentugt að nota þessi nöfn. Ef til
vill stafar þetta af tregðu við að
nota orð sem hafa hlotið pólitiska
þýðingu, orð eins og „bylting” og
„fylking”. En ekki verður hjá þvi
komizt að nota þau nema með þvi
að leyna staðreyndum.
Hlutdrægni
Mörg gróf dæmi hlutdrægni
koma fram i fréttum þann 21.
marz. Ég mun nú reyna að gera
grein fyrir nokkrum þeirra.
Ein frétt hljóðar svo: „I frétt-
um frá Saigon segir, að Saigon-
stjórnin hafi sent tvö þúsund
manna herlið til stöðvar (sic)
stjórnarhersins um fimmtiu kiló-
metra fyrir norðan Saigon, til að
hrekja burt skæruliða og Norður-
Vietnama, sem sitja um
stöðvarnar (sic)”.
Orðin „til að hrekja burt” bera
tvimælalaust vott um hlutdrægni.
„Hrekja” er oftast notað til að
lýsa aðgerðum sterkari aðilans
gegn óvin sem er i órétti. Sam-
svarandi hlutdrægni væri að
ráða stórum og þrautreyndum at-
vinnuher til slikra aðgerða. Eru
ekki skæruliðar notaðir i skæru-
hernaði?
Enn eitt atriði I þessari frétt
hefði mátt benda hlustendum á.
Eins og kunnugt er gerir friðar-
samningurinn i Paris ráð fyrir
þvi, að aðilarnir i Suður Viet Nam
haldi kyrru fyrir við gildistöku
vopnahlésins; og verður slikt
ástand, þe. að Þjóðfrelsisherinn
sitji um herstöð Saigon- eða
Bandarikjahers, að teljast ein-
kennandi fyrir striðið i Viet Nam
undanfarin ár. Mér skilst að svo
hafi ástandið verið viðsvegar
þegar vopnahléð gekk i gildi. Það,
að benda ekki á þessar stað-
reyndir, gerir fréttina ófullkomna
og tviræða, og verður að teljast
léleg fréttamennska.
Eins er farið með fréttina frá
Kambodsju. Þar er haft eftir
Nýja Kina, að flugmaðurinn sem
gerði árás á forsetahöllina i
Phnom Penh hafi lent flugvél
sinni á svæði undir stjórn „skæru-
liða” (i fréttinni frá Nýja Kina
segir reyndar að flugmaðurinn
hafi „lent heilu og höldnu i
frelsaða landshlutanum”). Svo
segir i útvarpsfréttinni: „Stjórnin
(les: stjórnin i Phnom Penh)
segir að flugmaðurinn sé tengda-
sonur Sihanouks fyrrum þjóð-
höfðingja”.
Vert er að taka fram, að Nýja
Kina gerir engar slikar tilgátur
Hvernig stendur á þvi að I vest-
rænum löndum er einatt sagt frá
öllum hernaöaraðgerðum, hvar
sem er i Indókina, eins og þær
væru á milli herafla Norður -
Vietnama annars vegar og
Bandarikjamanna hins vegar?
Er það etv. of mikil niðurlæging
fyrir þungvopnaða striðsvél stór-
veldis að viðurkenna getuleysi
sitt i viðureign við bændafólk Viet
Nam, Kambodsju og Laos? Þurfa
þeir að hækka Norður-VIetnama i
hernaðartign til að vera sigraðir
af jafnoka?
Og á öðrum stað i bókinni gerir
hann grein fyrir goðsögn þeirri,
er Bandarikjastjórn hefur skapað
um Norður-Vietnama:
Hvilik þjóð! Þeir héldu upp frá
Hanoi og hernámu og stjórnuðu
öllu Indókina...Þeir voru ósýni-
legir, birtust skyndilega á stöðum
sem lágu þúsundir kilómetra
hver frá öðrum, búnir þunga-
vopnum — jafnvel skriðdrekum
— sem voru einnig ósýni-
legir..Þeir fóru alls staðar —
sprengdu jafnvel i loft upp banda-
riskar flugvélar á jörðu niðri i
Thailandi...
Það þarf gifurlega upplýsinga-
og áróðursaðstöðu til að skapa
goðsögn. Friðarsamningurinn i
Paris er sagnfræðileg heimild um
hverjir séu hinir raunverulegu
striðsaðilar i Suður Viet Nam, og
stingur i stúf við heimsmynd þá,
er valdhafar i Bandarikjunum
Peter Ridgewell:
Opið bréf til útvarpsráðs
Litil breyting hefur þó orðið i
þessum efnum. Mun ég hér gera
að umtalsefni fréttir fluttar i
hádegis- og kvöldfréttum 21.
marz sl„ en þær fjölluðu um liðs-
flutning Saigonhers og loftárás á
forsetahöll Lon Nol i Kambodsju.
1 þessum fréttum er þrennt sem
ég vil benda á. Það er: 1) notkun
rangra heita; 2) hlutdrægni; og 3)
ósannsögli.
Röng heiti
1 grein sinni segir JAS frá leið-
beiningum um fréttaflutning hjá
Danmarks Radio: rangt er talið
„að nefna deiluaðila eða jafnvel
aðeins einn deiluaðila með auka-
nefnum, þvert á móti er frétta-
mönnum danska útvarpsins
fyrirlagt að nota þau nöfn, sem
aðilarnir nota um sig sjálfa”.
Eins og JAS bendir á eiga þessar
leiðbeiningar vissulega erindi til
islenzka Rikisútvarpsins.
Nú verður ekki haldið fram i
þessu bréfi að Rikisútvarpið fari
að dæmi hægri blaða hér á landi,
sem kalla td. frú Thi Binh „utan-
rikisráðherra Vietcong” (en
samsvarandi ranghermi væri að
uppnefna Einar Agústsson „utan-
rikisráðherra kommúnista”).
Hitt er annað mál, að Rikisút-
varpið notar mörg röng eða
ónákvæm heiti. Td. hefur rikis-
stjórn sú er ræður yfir smáhluta
Suður Viet Nam, hefur aðsetur i
Saigon, og kallar sig „stjórn Lýð-
veidisins Viet Nam”, gjarnan
verið kölluð „Suður-Vietnam-
stjórn” eða „Suður-Vietnamar”;
en Bráðabirgðabyltingarstjórn
Lýðveldisins Suður Viet Nam,
sem ræður yfir 2/3 hlutum Suður
Viet Nam og er eina stjórnin i
Vlet Nam sem kennir sig við
Suðriö, hefur oftast verið kölluð
„skæruliðar”, „þjóðfrelsis-
hreyfingarmenn” (þar sem rétt
heiti er: Þjóðfrelsisfylking), eða
ýmsum furðuheitum eins og td.
„bráðabirgðastjórn þjóðfrelsis-
manna”. Ekkert af þessum heit-
um gefur til kynna að hér sé um
ríkisstjórn að ræða, rikisstjórn
sem hefur verið viðurkennd af
fjöida erlendra rikja sem eina
löglega stjórn Suður Viet Nam, og
sem Bandarikjastjórn hefur
viðurkennt i verki með þvi að
undirrita friðarsamninginn i
Paris.
I fréttum 21. marz kom fram
heiti eins og „stjórnarher”, en
Ruglingur stafar af rangri not-
kun, ekki af leiðréttingu; en við
leiðréttingu kemur hann fyrst i
ljós.
Ég vil nú benda á rétt heiti
ýmissa aðila i Indókina, þe. þau
nöfn sem aðilarnir nota um sig
sjálfa. Nöfnin hljóða svo á
islenzku:
Stjórn Lýðvcldisins Viet Nam
(aðsetur: Saigon. Stytta mætti og
segja: Saigonstjórn).
Stjórn Alþýðulýöveldisins Viet
Nam (aðsetur: Hanoi. Segja
mætti: Hanoistjórn.)
Bráðabirgðabyltingarstjórn
Lýðveldisins Suður Viet Nam (til-
laga um styttingu: Bráðabirgða-
byltingarstjórnin, BBS.)
Þau óliku stjórnmálaöfl sem
standa að BBS eru taiin upp i
grein Olafs Gislasonar i nýút-
komnu hefti Samstöðu; þau
mynda ma. breiða fylkingu sem
ber heitið Þjóðfrelsisfylkingin
eða FNL (frönsk skammstöfun:
Front National de la Libération.)
Her Þjóðfrelsisfylkingarinnar
heitir PLAF, þe: Frelsisher
alþýðu, eða Þjóðfrelsisherinn.
I Kambodsju er Norodom
Sihanouk þjóðhöfðingi (sjá hér á
eftir); stjórn hans heitir Hin
konunglega einingarstjórn
Kambodsju (GRUNK,
Gouvernement Royal d’Union
Nationale du Cambodge), og
hefur aðsetur i Peking og i
Kambodsju. Fylking sú er
stendur að baki þessari stjórn
heitir Ilin þjóðlega samfylking
Kampuchea (FUNK, Front Uni
National de Kampuchea).
Lon Nol kallar stjórn sina
„stjórn Khmerlýðveldisins”, en
Khmerar eru aðalþjóðflokkurinn
i Kambodsju. Það mætti kalla
hana „stjórnina i Phnom Penh”.
I Laos er fylking sem heitir Neo
Lao Haksat, þe: Hin þjóölega
ættjarðarfylking Laos, eða Þjóð-
fylking Laos, og er
Souphanouvong prins forystu-
maður hennar. Her Þjóð-
fylkingarinnar heitir Pathet Lao,
þe: Landið Laos. Þessi her er að
stofni og að nafni til sá sami er
rak Japani og Frakka úr Laos
árið 1945, og var stjórnarher
rikisstjórnar þeirra hálfbræðra
Souphanouvong og Souvanna
Phouma (nú forsætisráðherra
bandarikjasinnuðu stjórnarinnar
i Vientiane, höfuðborg Laos.)
Er nokkur ástæða til að veigra
segja,,...til að fara ránshendi um
frelsuðu svæðin”. Ef fréttin á að
vera hlutlæg, væri td. hægt að
segja „til að gera árás á...” þar
sem ekki er vitað hvort „skæru-
liðar og Norður-Vietnamar”
þessir vilja standa I vopnavið-
skiptum. Reyndar kemur fram i
næstu setningu fréttarinnar
(„Siðustu fréttir herma að
stjórnarherinn (les: Saigon-
herinn) hafi ekki mætt and-
spyrnu”), að þeir sem „sátu um
stöðvarnar” hafi, I anda friðar-
samningsins, neitað að mæta
Saigonhernum i vopnaviöskiptum
og hopað frá staðnum.
Seinna i sömu frétt er haft eftir
fréttamanni brezka útvarpsins að
Saigonstjórnin hafi kvartað
„árangurslaust” við alþjóða-
gæzlunefndina áður en hún sendi
áðurnefnt herlið af stað. Orðið
„árangursiaust” gefur greinilega
til kynna að kvörtunin hafi verið
réttmæt; og ummæli brezka
fréttamannsins virka sem sterk
réttlæting á þessum liðsflutning-
um.
Ég vil benda hér á, að undan-
farnar vikur hafa suður-
vietnamska fréttastofan GPA og
Fréttastofan Nýja Kina skýrt frá
miklum fjölda kvartana sem
fulltrúar Bráðabirgðabyltingar-
stjórnarinnar hafa borið fram við
alþjóðagæzlunefndina og á fund-
um sameiginlegu herstjórna-
nefndarinnar um samningsbrot
og yfirgang Saigonhers og
Saigonstjórnar. Þessar kvartanir
hafa margar borið árangur, þeas.
um staðfesta frétt hefur verið að
ræða. Lítið eða ekkert af þessari
hlið málsins hefur komið fram i
útvarpsfréttum hér á landi.
Enn eitt dæmi vil ég nefna i
sambandi við þessa frétt. I
fréttinni segir að þeir sem sitji
um stöðvarnar séu skæruliðar og
Norður-Vietnamar. Eins og
kunnugt er, er mikill ágreiningur
um tilvist Norður-Vietnama i
Suður-Vietnam. I „Drögum að
reglum um fréttaflutning” (sjá
áðurnefnda grein JÁS) segir svo:
„Þegar ástæða er til að ætla, að
frétt verði véfengd, skal getið
heimildarmanna”. 1 þessari frétt
er hvorki getið heimildarmanna
né gefið i skyn að hér sé um deilu-
mál að ræða. Hér mætti lika
benda á hve ósennilegt það sé að
„skæruliðar” geri umsátur þegar
Þjóðfrelsisfylkingin hefur yfir að
um fjölskyldutengsl flug-
mannsins, heldur kallar hann
„þjóðhollan yfirmann i Phnom
Penh hernum”. Þó kemur hlut-
drægni einna skýrast i ljós þegar
Sihanouk er kallaður „fyrrum
þjóðhöfðingi”. Ég efast ekki um
að bandariska fréttastofan AP
kalli hann svo, en starfsmenn
Fréttastofu Rikisútvarpsins ættu
að vita að Sihanouk er réttkjörinn
þjóðhöfðingi Kambodsju, og að
samkvæmt stjórnarskrá
Kambodsju frá 9. júni 1960 er
valdataka Lon Nol-klikunnar og
allar aðgerðir „stjórnar” hennar
með öllu ólöglegar, þrátt fyrir
þær lögfræðilegar réttlætingar
sem Lon Nol-stjórnin kann að
hafa skapað sér eftirá. Enda tókst
valdatakan ekki betur en svo, að
innan tólf mánaða var stjórnar-
kerfið i um 70% af landinu i hönd-
um stjórnar Sihanouk. (GRUNC).
Nú ræður GRUNC yfir 90% af
landinu þar sem um 80% lands-
manna býr, og það er ljóst að Lon
Nol-stjórnin heldur velli eingöngu
fyrir tilstyrk Saigonhers og
Bandarikjahers, I trássi við 20.
grein friðarsamningsins.
Með þessum fréttaflutningi
skipa starfsmenn Fréttastofu sér
i lið með einum aðila gegn öðrum.
Það er ekki hlutlægni.
ósannsögli
I fréttum 21. marz sagði:
Bandariska landvarnaráðu-
neytið heldur þvi fram, að þrjátiu
þúsund manna lið Norður-
Vietnama og þrjú hundruð skrið-
drekar, sem sást til á Ho Chi Minh
stignum fyrir nokkru, sé nú
komið til Suður-Vietnams.
Norður-Vietnamar mega hafa
hundrað og sjötiu manna herlið i
Suður-Vietnam samkvæmt
vopnahléssamningnum og vildi
formælandi ráðuneytisins ekki
útiloka, að hluti þessa liðs ætti að
koma i stað annarra sem hefðu
fallið eða særzt, siðan vopnahléð
var gert.
Margra grófra dæma hlut-
drægni gætir i þessari frétt. En ég
vil hér ræða þá ósannsögli, að
friðarsamningurinn gefi Norður-
Vietnömum leyfi til að hafa 170
000 manna herlið i Suður Viet
Nam.
I bók sinni My War vith the CIA
(Penguin 1973) segir Norodom
Sihanouk:
leitast við að skapa. Gegn þessari
heimild verða þeir að beita lyg-
um. Aðurnefnd frétt, hvort sem
hún er frá bandarisku frétta-
stofunni AP eð’a frá Reuter i gegn
um NTB, virðist vera ein af þess-
um lygum. Hvergi i friðar-
samningnum, né i hinum fjórum
hliðarsamningum (prótókólum)
um framkvæmd friðarsamnings-
ins, er minnzt einu oröi á tilvist
norður-víetnamskra hermanna i
Suður Viet Nam.þvert á móti er
ávallt talaö um „suður-
vietnömsku aðilana tvo”. Talan
170 000 er mér ráðgáta. Hvernig
má þetta viðgangast i Rikisút-
varpinu?
Ef starfsmenn Fréttastofu hafa
ekki kynnt sér friðarsamninginn,
er það vanræksla. Ég vil ekki
halda þvi fram, að starfsmenn
Fréttastofu birti ósannindi af
ásettu ráði, en hinu er ekki að
leyna, að með vinnubrögðum sin-
um stuðla þeir að útbreiðslu
slikra „goðsagna”.
Ég hef talað um þrjá megin-
galla I fréttaflutningi Rikisút-
varpsins þann 21. marz sl. En
fréttaflutningur á þessum degi
var að engu leyti sérstæður. Siðan
hafa daglega komið fram fréttir
af þessu tagi i útvarpinu. Sem
dæmi vil ég nefna að 26. marz var
sögð frétt um deilu milli Banda-
rikjamanna og Norður-Vietnama
um túlkun friðarsamningsins.
Bandarikjastjörn var sögð halda
þvi fram að ummæli samningsins
um fangaskipti næðu til Laos, en
Hanoistjórn þvi gagnstæða. Nú er
friðarsamningurinn lögfræðileg
heimild, og túlkun hans engum
erfiðleikum bundin. En hér er
gerð frétt úr staðhæfingum um
innihald samningsins án þess að
gera einfaldlega grein fyrir þvi
sem samningurinn segir. Þriðji
kafli samningsins tekur yfir
heimsendingu hertekinna her-
manna og erlendra borgara
samningsaðilana, i honum er
Laos ekki nefnt, enda ekki
samningsaðili. Einnig var gerður
hliðarsamningur (prótókol) um
heimsendingu hertekinna manna,
sem i eru fjórtán greinar: i hon-
um er Laos ekki nefnt. Laos er
ekki nefnt i samningnum nema
þar sem segir að erlend riki skuli
Framhald á bls. 15.