Þjóðviljinn - 24.05.1973, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 24. mal 1973 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
Hannes Jónsson, blaðafulltrúi rikisstjórnarinnar:
Herinn er ekki hér til að vernda
sjálfstæði og fullveldi Islands
heldur af eigingjörnum hagsmunaástœðum
annarra
Hannes Jónsson,
blaðafulltrúi rikisstjórnar-
innar, flutti erindi um
Sjálfstæðis- og öryggismál
Islands í útvarpi í fyrra-
kvöld. Blaðafulltrúinn
ræddi fyrst um fullveldi
ríkja, um hugtakið sjálf-
stæði með hliðsjón af fjöl-
þjóðasamtökum, um þau
atriði sem helzt móta utan-
ríkisstefnu þjóða og ræddi
um aðildina að Atlanzhafs-
bandalaginu í Ijósi þessara
sex atriða.
Þá vék Hannes að þeim
skilyrðum er fylgdu aðild
Islands að Atlanzhafs-
bandalaginu á sínum
tíma og sagði:
Skilyrði Islands
fyrir aðild
að Atlanzhafsbandalaginu
„Me6 tilliti til sjálfstæðismála
íslands og fullveldis rikisins er
mikilvægt, aö menn gleymi
aldrei, aðlslandi var boðið að ger-
ast aðili - en hafði ekki frumkvæði
um það sjálft. Hitt er þó enn mik-
ilvægara að ekki gleymist, að við
inngöngu tslands i Atlanzhafs-
bandalagið settum við þau skil-
yrði fyrir aðild, að það væri viður
kennt af Atlanzhafsrikjunum, að
island hafi engan her, ætli ekki að
stofna her, að erlendur her verði
ekki á tsiandi á friðartimum og
aldrei nema þvi aðeins að islenzk
stjórnvöld teiji það nauðsynlegt
og gefi samþykki sitt tii þess.
Fyrir hönd bandalagsins gaf De-
an Acheson, þáverandi utanrikis-
ráðherra Bandarikjanna, yfirlýs-
ingu um að Atlanzhafsrikin
gengju að þessum skilyrðum ts-
lands fyrir aðild. Skýrði Bjarni
Benediktsson, þáverandi utanrik-
isráðherra, m.a. frá þessu á Al-
þingi 29. marz 1949 og sagði þá, aö
utanrikisráðherra Bandarikj-
anna hefði gefið eftirfarandi yfir-
lýsingu fyrir hönd Atlanzhafsrikj-
anna tilstaðfestingará skilyrðum
tslands:
,,1) Aö ef til ófriðar kæmi,
mundu bandalagsþjóðirnar óska
svipaðrar aðstöðu á tslandi og
var i siðasta striði og aö þaö
mundi algjörlega vera á valdi Is-
lands sjálfs, hvenær sú aðstaöa
yrði látin i té.
2) Að allir aðrir samningsaðil-
ar hefðu fullan skilning á sérstööu
tslands.
3) Að viðurkennt væri, að ts-
land hefði engan her og ætlaði
ekki að stofna her.
4) Að ekki kæmi til mála, að er-
lendur her eða herstöðvar yrðu á
Islandi á friðartimum”.
Þessa frásögn staðfestu þeir
efnislega bæði Eysteinn Jónsson
og Emil Jónsson, sem fóru til
Washington með Bjarna Bene-
diktssyni til könnunarviðræðn-
anna i sambandi við aðildina að
Atlanzhafsbandalaginu. Augljóst
Itannes Jónsson, blaðafulltrúi
er þvi, að varnarstöðin i Keflavik
og aðildin að Atlanzhafsbanda-
laginu eru tvö aðskilin mál, enda
var, i samræmi. við skilyrði ts-
lands og yfirlýsingar talsmanna
bandalagsins, enginn her á Is-
landi á timabilinu frá þvi við
gerðumst aðilar að NATO 4. apbil
1949 og þar til herverndarsamn-
ingurinn við Bandarikin var gerö-
ur 5. mai 1951.
Varnarsamningurinn er
skammtímasamningur
Rétt er að hafa hugfast, að At-
lanzhafssamningurinn var lang-
timasamningur. Samkvæmt 13.
grein hans var hann óuppsegjan-
legur fyrstu 20 árin, en að 20 árum
liðnum frá gigildistöku hans get-
ur hver aðili sagt honum upp með
eins árs fyrirvara. Akvörðunin
um aðild að NATO var þvi lang-
timaákvörðun, þ.e. skuldbinding
um minnst 20 ára aðild, sem ekki
hefði verið óeðlilegt að hafa þjóð-
aratkvæðagreiðslu um á sinum
tima.
Varnarsamningurinn við
Bandarikin hefur aftur á móti á
sér öll einkenni skammtima-
samnings, enda var hann beinlin-
is gerður vegna þess alvarlega á-
stands, sem skapazt hafði i
heimsmálunum á árinu 1951, þeg-
ar Kóreustyrjöldin var i algleym-
ingi.
Uppsagnarákvæði varnar-
samningsins, eins og þau eru sett
fram i 7. gr. hans, eru einnig mjög
greinilegur vottur þess, að hér er
um skammtimasamning að ræða,
en þar segir m.a.:
„Hvor rikisstjórn getur, hve-
nær sem er, að undanfarinni til-
kynningu hinnar rikisstjórnar-
innar, farið þess á leit við Norður-
Atlanzhafsbandalagið, aö það
endurskoði, hvort lengur þurfi á
að halda framangreindri aðstöðu,
og geri tillögu til beggja rikis-
stjórnanna um það, hvort samn-
ingur þessi skuldi gilda áfram. Ef
slik málaleitun um endurskoðun
leiðir ekki til þess, að rikisstjórn-
irnar verði ásáttar innan sex
mánaða, frá þvi að málaleitunin
var borin fram, getur hvor rikis-
stjórnin, hvenær sem er eftir það,
sagt samningunum upp, og skal
hann þá falla úr gildi 12 mánuðum
siðar”.
Greinilegt er af þessu 12 mán-
aða uppsagnarákvæði varnar-
samningsins, að undangengnum 6
mánaða viðræðum, að hér er um
skammtimasamning að ræða.
Hann byggðist á sérstakri fors-
endu, Kóreustyrjöldinni.t raun og
veru er þessi forsenda samnings-
ins löngu brostin, þar sem að
Kóreustyrjöldinni er lokið fyrir
mörgum árum, og langtum frið-
vænlegar horfir nú i Evrópu en
gert hefur siðan 1951, m.a. vegna
þýðu i kalda striðinu, samkomu-
lagsins um Þýzkaland, undirbún-
ingsins undir öryggisráðstefnu
Evrópu og gjörbreytingu á her-
tækni siðan 1951, sem sést bezt á
þvi, að á árinu 1968 voru kjarn-
orkusprengjur þegar orðnar svo
öflugar, að aðeins 50 þeirra þurfti
til þess að tortima jörðinni, en þá
áttu Sovétrikin um 500 slikar
sprengjur og gátu reikningslega
sprengt hnöttinn upp 10 sinnum,
en Bandarikjamenn áttu þá 1750
slikar kjarnorkusprengjur og
gátu þvi reikningslega tortimt
jörðinni 35 sinnum. - En sprengju-
birgðirnar hafa að sjálfsögðu
aukizt siðan 1968.
Er herinn hér
fyrir íslendinga?
Það má að sjálfsögðu um það
deila, hvort varnarliðið hafi kom-
ið hingað 1951 til þess að verja ts-
land, sjálfstæði þess og fullveldi.
Mér virðist þó fuilljóst, að ekki
verði með rökum séð, að styrjöld
á landssvæði svo fjarri Islandi
sem Kórea er, gæti hafa stefnt ör-
yggi Islands I hættu. Sterkari lik-
ur eru fyrir þvi, að það, sem réði
ásókn Natórikjanna i að fá her-
stöðvar á Islandi, hafi ekki verið
umhyggja fyrir öryggi tslands,
sjálfstæði þess og fullveldi, held-
ur kaldastriðshyggjan og sú hern-
aðarlega aðstaða, sem stórveldin
gátu skapað sér á tslandi i þeim
átökum, sem þau töldu að gætu
orðið i framhaldi af Kóreustyrj-
öldinni. Um þetta atriði tjáir þó
ekki að deila nú, enda langt um
liðið og augljóst, að Island gerði
samninginn á grundvelli sjálf-
stæðis sins og fullveldis og getur
sagt honum upp á sama grund-
velli. Hitt er aftur á móti mikil-
væg spurning liöandi stundar,
hvort þörf sé fyrir varnarliðið á
tslandi, eins og málum er háttað i
dag. Við könnun á þeirri spurn-
ingu verður manni fyrst fyrir að
spyrja:
Hverjir eru óvinir Islands?
Hvaöan getur tsland vænzt árás-
ar?
Hótanir og ofbeldi Breta.
Sögulega séð hefur tsland oröið
fyrir árás aðeins fjórum sinnum.
Fyrst voru það Alsirbúar, sem
kallaðir eru Tyrkir i íslenzkum
sögum. Þeir geröu innrás á Vest-
mannaeyjar og frömdu hið svo-
kallaða Tyrkjarán árið 1627. Næst
var það hinrómantiskavaldataka
Jörundar hundadagakonungs,
sem sigldi hingað undir brezkum
fána á Napóleonstimunum, settist
hér á veldisstól, og fór með völd
eitt hundadagatimabil. Þriðja
innrásin, sem Islandssagan
greinir frá, er innrás Breta i ts-
land i mai 1940. Fjórða ofbeldis-
aðgerð annars rikis gegn tslandi
er valdbeiting brezka flotans
gegn tslendingum við útfærslu
landhelginnar 1958, en 1952 beittu
þeir okkur efnahagslegum refsi-
aðgerðum vegna útfærslunnar úr
i 4 milur. Sögulega séð hefur ts-
land þvi fyrst og fremst orðið fyr-
ir ofbeldi og valdbeitingu af Breta
hálfu, þ.e. þrisvar sinnum, en
einu sinni frá sjóræningjum frá
Alsir.
Mundi herinn
verja okkur gegn
ofbeldi Breta?
Eitt meginmarkmið utanrikis-
stefnu okkar er að stofna til og
viðhalda friðsamlegri sambúð viö
allar þjóðir til þess að varðveita
þannig i samskiptum okkar við
önnurriki fullveldi okkar og sjálf-
stæði og virðingu annarra rikja
fyrir þvi. Þetta hefur tekizt svo
vel, að við teljum okkur ekki eiga
neina óvini. Hins vegar hafa
Bretar i ýmsum myndum enn á
ný hótað okkur valdbeitingu i
sambandi við útfærslu landhelg-
innar, og brezkir skipstjórar haga
sér eins og sjóræningjar i hafninu
umhverfis tsland. Eins og sakir
standa virðist þvi helzt að vænta
árásar eða valdbeitingar úr sömu
átt og áður, þ.e. frá hendi Breta.
Spurningin er þvi sú, hvort
varnarliðið á Keflavik mundi
verja okkur gegn ofbeldi Breta, ef
þeir sendu flotann inn i islenzka
landhelgi til þess að verja brezka
landhelgisbrjóta.
Atlanzhafssáttmálinn er ótvi-
ræður aö þessu leyti. t 6. grein
hans segir m.a., að ákvæði 5.
greinar um gagnkvæmar varnir
allra gegn árás á einn skuli taka
til vopnaðrar árásar m.a. á skip
Framhald á bls. 15.
STEINN STEINARR:
IMPERIUM
BRITANNICUM
Þin sekt er uppvis, afbrot mörg og stór,
og enginn kom að verja málstað þinn,
ó, græna jörð, þar Shakespeare forðum fór
til fundar við hinn leynda ástvin sinn.
Þú brennur upp, þér gefast engin grið,
og geigvænt bál þú hefur öðrum kynt.
Ó, lát þér hægt, þótt lánist stundarbið.
Að lokum borgast allt i sömu mynt.
Og jafnvel þótt á heimsins nyrztu nöf
þú næðir þrælataki á heimskum lýð,
það var til einskis, veldur stuttri töf.
Það vinnur aldrei neinn sitt dauðastrið.
Frá hinu hlœgilega til hins
hátíðlega er ekki nema eitt spor
Reykjavik, 22. mai 1973.
Ég man þá tið - svo gamall er
ég orðinn - að talið var að við
tslendingar værum að gegna
heimssögulegri borgaralegri
skyldu, eins konar þegn-
skylduvið heimsmenninguna,
þegar okkur var troðið inn i
Atlanzhafsbandalagið, og
frændur okkar og vinir, Norð-
menn, lögðu sérstaklega aö
okkur að bjarga siðmenning-
unni undan þeim bölvuðu
Rússum. Ég man vel skáldið
norska överland, er hann
flutti boöskapinn i Austur-
bæjarbiói, fyrir mörgum
árum. (Ég svaraði honum að
visu um hæl næsta dag I Þjóð-
viljanum.) Og viö tslendingar
hlýddum að sjálfsögðu
kvaðningunni, við höfum jú
alltaf elskað Norömenn: þeir
týndu Grænlandi, misstu
tsland og fóru beinlinis I kjör i
nokkrar aldir.
En þeir eiga gott hjartalag,
elsku frændurnir okkar. Þegar
við berjumst fyrir okkar lifi
áttu þeir að visu ekki pólitisk-
ar ráðleggingar, ekki gátu
þeir stutt okkur að heldur, en
þeirgáfu okkur það sem þeim
er dýrast (kostar kannski ekki
mikið): þeir gáfu okkur
norska samúð.Kærar þakkir!
Þakká ykkur kærlega fyrir,
kæru frændur og forfeður!
En hér þarf raunar dálitiö
meira en samúð Hér þarf ekki
orð. Hér þarf athafnir. Við
skulum borga hvern nagla i
skipinu. En sýniö nú einu
sinni, að við erum frændur
ykkar, og þið jafnvel forfeður
okkar. Elsku frændur, verið
þið nú góðir, lánið okkur gott
skip á móti Bretanum, ykkur
munar ekkert um það, þið
vaðið i skipum, og úr þvi að
við stálumst frá ykkur fyrir
1000 árum á skipum, sem öll
hafa kannski ekki verið vel
fengin, þá finnst mér að þið
getið lánað okkur nokkrar
duggur til þess að verja þessa
vesælu sjóhelgi, sem við viss-
um i gamla daga ekkert um,
en er nú farin aö verða dálitið
aktúel.
Kæru vinir og frændur! Ég
er voða þakklátur yfir þvi, að
þið lýsið yfir samúðmeð okk-
ur, en þó myndum við Islend-
ingar meta betur þá tegund
vináttu sem heitir athöfn. Við
tslendingar erum kannski
ekki sérlega menntaðir i þýzk-
um klassiskum bókmenntum.
En við gleymum þó aldrei orð-
umFásts: Am Anfang war die
Tat' „
Sverrir Kristjánsson