Þjóðviljinn - 24.03.1974, Blaðsíða 7

Sunnudagur 24. marz 1974. ÞJÓÐVILJINN — SÍDA 7
..Mcðalstór islenskur sveitabær” heitir þessi fagra mynd, þar sem flestu þvi er fyrirkomið sem þótti einkenna landsiag og þjóðlif á ís-
lándi. Þetta er Ijósmynd af hinni litum prýddu frummynd, sem senn verður prentuð i nýrri útgáfu Ferðabókarinnar, en myndin er á meðan
varðveitt i Arnastofnun i Reykjavik. Að þeirri notkun lokinni verður myndin ásami yfir 100 öðrum send aftur til Kaupmannahafnar til varð-
veislu hjá visindafélaginu danska.
ÞJÓÐLÍFSLÝSINGAR
í „FERÐABÓKINNI”
Eins og skýrt var f rá um
daginn stendur nú til að
gefa út Ferðabók Eggerts
ólafssonar og Bjarna
Pálssonar með litmyndum
þeim sem upphaflega voru
fyrir bókina gerðar úti í
Kaupmannahöf n. Þær
hafa aldrei fyrr birst sjón-
um almennings, og voru
koparstungurnar sem
gerðar voru eftir þeim og
birtust í fyrri útgáfum
sumar hverjar ekki nógu
Búningateikningar úr Ferðabók-
inni. Svo virðist að litmyndir af
búningum hafi glatast, hafi þær
þá nokurn tima verið tii. Hilmar
Uelgason teiknari hefur ráðið bót
á þessu með þvi að setja liti i hin-
ar gömlu myndir eftir tiltækileg-
um heimildum, m.a. á Þjóð-
minjasafni. Koma þvi búninga-
myndirnar einnig i lit í nýju út-
gáfunni, ásamt öðrum frum-
myndum.
vel gerðar og gáfu ekki
rétta hugmynd um frurýi-
myndirnar. 202 ár eru nú
síðan Ferðabókin kom
fyrst út og 31 ár síðan hún
var fyrst prentuð á ís-
lensku. Á 2ja alda afmælis-
ári Ferðabókarinnar ritaði
hinn islenski þýðandi,
Steindór Steindórsson
fyrrv. skólameistari, grein
um hana í norðlenska
tímaritið Heima er best.
Þaðan er eftirfarandi
kaf li.
Þegar kemur til þjóðarlýsing-
arinnar, stendur Ferðabókin sem
sögulegur vitnisburður um sinn
tima, ómetanleg öllum, sem við
þau fræði fást. Með hana i hönd-
unum getum vér léttilega ferðast
um tvær aldir aftur i timann og
virt fyrir oss fólkið i daglegri önn
þess, enda má segja að þar sé lýst
nær öllum þáttum daglegs lifs.Vér
kynnumst þar klæðnaði, matar-
æði, húsakynnum, þrifnaði, sjúk-
dómum, ferðalögum, skemmtun-
um, iþróttum, öllum helstu grein-
um atvinnuveganna og vinnu-
brögðum til lands og sjávar, og
siðast en ekki sist fólkinu sjálfu,
þar sem leitast er við að lýsa
skaphöfn þess og draga fram það
sem einkennir fólkið i einstökum
landshlutum og héröðum, bæði
eftir þeirra eigin reynslu og dóm-
um annarra. Hann segir, að
Norðlendingum sé svo lýst i öðr-
um landshlutum, að Skagfirðing-
ar séu framhleypnir og digur-
A mæltir, Eyfirðingar kyrrlátir og
, en Húnvetningar séu bil
ueggja. Af Þingeyingum fari eng-
ar sögur, þvi að þeir ferðist litt ut-
an héraðs.
Of langt yrði að rekja einstakar
lýsingar, en sem heild eru þær
skýrar og greinagóðar, og munu
menn enn i dag kannast við margt
það, sem Eggert skýrir frá. Hann
erófeiminn að segja skoðanir sin-
ar á atferli fólksins, hæla þvi, sem
vel er gert, en finna að þvi, sem
miður fer að hans dómi. Dómar
Koparstunga af „meðalstóra sveitabænum” og öllum undrum Islenskr-
ar náttúru, eins og myndin birtist I fyrri útgáfum Ferðabókarinnar.
Munurinn á myndunum er umtalsverður.
hans allir einkennast af raunsæi,
hagsýni og mikilli ábyrgðartil-
finningu, þvi að alltaf er honum
efst i huga, að ferðir og rannsókn-
ir þeirra félaga megi verða landi
og þjóð til viðreisnar og hagsbóta.
En það var margt sem aflaga fór
um þær mundir og sterka raust
þurfti til að vekja þjóðina til með-
vitundar og dáða og opna augu
valdhafanna til fulls um hvað
gera þyrfti.
Ef vér litum á viðhorf hans til
helstu atvinnuvega landsmanna
kemur skirt fram,hversu heillað-
ur hann er af sveitasælu og land-
búnaði. Að visu kemur það enn
ljósar fram i kvæðum hans og
ekki sist i Búnaðarbálki.Hann lit-
ur á sveitalifið i rómantiskum hill
ingum,oft harðla ólikt hinu venju-
lega raunsæi hans. Mun fornaldar
dýrkun hans þar að nokkru leyti
hafa glapið honum sýn, og hann
trúað þvi, að þá hafi landbúnað-
urinn verið rekinn af miklu meiri
reisn en siðar varð. Hinu verður
ekki neitað, að mikil fátækt og
ómenningarbragur var þá i ver-
stöðvunum, sem hann þekkti vel,
en virðist varla hafa gert sér
grein þess, að það ásigkomulag
skapaðist ekki af þvi, að fiskveið-
arnar væru ekki arðvænlegur at-
vinnuvegur, heldur af þvi, hversu
illa var að honum búið, og það
fólk, sem safnast hafði saman i
þurrabúðir við sjóinn, var i raun
réttlaus hópur manna til alls,
nema draga fisk úr sjó til handa
útvegsbændum og jarðeigendum.
Það er eins og hann geri sér enga
hugmynd um hve arðvænlegar
fiskiveiðarnar gætu orðið, ef
réttilega væri að unnið, en vafa-
laust er hann þarna að einhverju
leyti undir erlendum áhrifum.
Hins vegar gerir hann sér fylli-
lega ljóst hvernig skipting vinnu-
aflsins milli lands og sjávar dró
máttinn úr báðum atvinnugrein-
unum. Hann segir svo meðal ann-
ars; eftir að hafa gert grein fyrir
stórbúskap fornaldar og rakið
þær plágur, sem þjáðu þjóðina á
15. og 16. öld, sem hann telur að
hafi valdið hnignun i allri með-
ferð jarðarinnar, en önnur höfuð
orsökin til hnignunarinnar er
hækkað fiskverð og eftirsókn i þá
vöruútii löndum. „Núnægði ekki
lengur að ungir menn og lausingj-
ar sæktu til afskekktra staða til
sjóróöra, enda þótti það nú of
vandkvæðum bundið.. allur þorri
bænda tók að sækja sjó frá ver-
stöðvunum, og tóku þeir vinnu-
menn sina með sér. Heima á bæj-
unum voru aðeins konur, börn og
gamalmenni, sem litið eða ekkert
gátu unnið af hinum nauðsynlegu
landbúnaðarstörfum... Skaðsem-
in af þessari lifsvenjubreytingu
kom brátt ljós með ýmsu móti og
allt fram til þessa hefir það tjón
farið vaxandi. Farsóttir hafa orð-
ið tiðari en áður, og ýmsir nýir
sjúkdómar hafa borist til lands-
ins. Fólkinu hefur fækkað, bæði af
þvi að frjósemin er minni, og að
sjómennirnir eru fleiri hættum
undirorpnir en sveitamennirnir.
Tekið var að flytja tóbak og
brennivin til landsins, og tóku
landsmenn þvi feginshendi.”
Þetta sýnishorn nægir til að sýna
andann i kenningum Eggerts um
þetta efni. Og hvað munu þá aðrir
hafa hugsað, þegar einn viðsýn-
asti og fjölmenntaðasti maður
landsins hélt slikum skoðunum
fram.
Margt er likt i viðhorfum Egg-
erts til náttúrufegurðar og land-
búnaðar. Hann metur fegurð
náttúrunnar mjög eftir frjósemi
hennar og nytsemi. Honum þykir
Mývatnssveit „svört og ljót til-
sýndar”, þegar hann horfiryfir
hana af heiðarbrún, og lik viðhorf
er viðar að finna. Er þetta vitan-
iega I beinu samræmi við alla
nytsemisstefnu hans og samtið-
arinnar. Þetta kemur þó enn skir-
ar fram viða i kvæðum hans, en
oft má skoða kvæðin, og þó eink-
um skýringargreinar þær, er
mörgum þeirra fylgja, sem eins-
konar viðauka við Ferðabókina,
þar sem höfundur leyfir sér að
drepa á fleira en hinn beina nyt-
sama fróðleik, og vantar hann þó
sist i kvæðin, sem sum mega kall-
ast hreinar fræðiritgerðir. Það er
þvi ekki óvænlegt til skilnings á
stefnu Eggerts að lesa hvort
tveggja saman.
t stuttu máli má marka stefnu
Ferðabókarinnar á þessa leið:
Hún er reist á skarpri athugun,
mikilli þekkingu og skilningi á
náttúru landsins og samhengi
hennar við lif fólksins og atvinnu-
hætti, og grundvallartilgangur
hennar er, að skapa þekkingar-
grundvöll sem fegurra og betra
þjóðlif mætti risa af.