Þjóðviljinn - 15.09.1974, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. september 1974.

Jörgensen á laugardegi. Strax
sama dag gat ég séö hjá honum
skrá yfir öll skipti og dánarbú
sem safniö geymir. Ég fletti
óöar upp á Pétursson og fann
nafn hans og ártaliö 1851. Og
svo lét ég veröa mitt fyrsta
verk, þegar ég kom aftur
i safniö á mánudaginn, aö
biöja einn safnvöröinn aö sýna
mér þessa pappira, ég vildi
gjarna sjá hvernig fjármálum
Brynjólfs heföi verið farið.
Bréfafundurinn góði
Hann fór með mér að miklum
stálskápum, opnar þá og finnur
númer Péturssons og dregur
fram tvo mikla skjalaböggla, og
segir: Þaö er nú ekkert minna en
þetta, svo að eitthvað hafa þeir
haft um hann að segja. Ég fdr svo
niöur í herbergi, sem mér hafði
veriö fengiö, leysi snærin utan af
Aðalgeir Kristjánsson skjalavörður
varði fyrir rúmri viku doktorsritgerð
sina um ævi og störf Brynjólfs Péturs-
sonar. Hér fer á eftir viðtal Árna Berg-
manns við dr. Aðalgeir um tilorðningu
verksins, um merkan bréfafund, um
hlutverk Brynjólfs i stjórnmálasögunni,
um nútimaáhuga á sjálfstæðisbaráttunni
og þann vanda að skrifa ævisögur.
Hve mikið starf?
— Hvað er rit þitt um Brynjólf
Pétursson mikiö starf?
— Það fer eftir þvi, hvernig litið
er á þaö. Þetta er aö mestu unnið i
tómstundum, og stundum
reyndar án ákveöinnar stefnu,
þótt þetta endaöi nú svona.
— Hvenær ákveður þú að stefna
aö doktorsprófi með þessu starfi?
— Það má segja, aö ég hafi i
rauninni aldrei stefnt að þvi bein-
linis meðan ég var að semja
bókina. Upphafið var það, að
þegar ég var i háskólanum og
leitaði mér að efni fyrir lokapróf,
þá benti Þorkell Jóhannesson
mér á þaö, að um Brynjólf
Pétursson hefði eiginlega ekkert
verið skrifað. Ég vissi reyndar
fátt um Brynjólf þá, en vatt mér
að þessu. Það hefur verið 1951 og
ári sföar skilaði ég ritgeröinni og
lauk prófi um næstu áramót. Eftir
þetta fór ég ýmsar krókaleiðir,
var t.d. i Noregi einn vetur. En
1955 fór ég til Kaupmannahafnar
að ráði ólafs Halldórssonar, sem
þá vann á Arnasafni, og vann að
útgáfu á bréfum Brynjólfs sem
hann taldi liklegt, að Fræða-
félagið væri fáanlegt til að gefa út
— sem og reyndist Við þetta var
ég I eina þrjá vetur, að skrifa upp
bréfin, gera skýringar og búa þau
til prentunar. Siðasta veturinn
setti ég saman drög að ævisögu.
Um það leyti sem ég kom heim
var Visindasjóöurstofnaöur og ég
fékk 20 þúsund króna styrk, sem
var töluvert fé þá, til að vinna að
þessu. Prentun á bréfunum gekk
hægt, og þau komu ekki út fyrr en
1964, en á meðan gekk ég frá ann-
arri bók, úrvali á bréfum Konráðs
Gislasonar.
Ég var tvö ár i afleysingum i
Landsbókasafni.þar af eitt ár við
handritadeild. Það er sérstaklega
gagnlegt fyrir alla, sem vilja
rannsaka eitthvað að kynnast
safnvinnu — þar læra menn að
vita hvar hlutina er að finna. Úr
þeirri Paradis fór ég 1961 og þá
enn i afleysingar og nú i Þjóð-
skjalasafn. Þangað var ég svo
ráðinn skjalavörður nokkru siðar,
eftir að dr. Björn Karel lét af
störfum fyrir aldurs sakir.
Afdrifarík kynnisferð
Og eins og ég sagði áðan, þá
koma út bréf Konráðs og
Brynjólfs...
— Sem þá voru fundin?
— Nei, þetta var heildarútgáfa
á bréfum Brynjólfs sjálfs. Ég
haföi tekið eftir þvi, þegar ég
vann að þeirri útgáfu, að bréfin til
Brynjólfs vantaði. En það gat svo
sem vel verið, að þeim hefði verið
hent þegar hann dó, haustið eftir
þjóðfundinn. Ég var svo að dunda
við að skrif kafla og kafla upp, ég
held ég sé búinn að skrifa suma
tvisvar, þrisvar, fjórum sinnum.
Þannig stóð þetta haustið 1968. Ég
haföi tekið saman dálitið kver um
Brynjólf og ætlaði að fara að gefa
það út.
Þá varð það að ráði, að Stefán
Pétursson þjóðskjalavörður gerði
mig út af örkinni til að kynna mér
skjalasöfn og sendi mig til
Haralds Jörgensens, sem er yfir
Landsarkivi Sjálands, frægur
safnmaður og harðgreindur, enda
gyðingur. Ég kom út og hitti
Vond samviska?
Ég held menn vilji
mikið um sjálfstæði
þessu og er nú dálitið skjálf-
hentur. Ég kem þá niður i stóra
hrúgu af sendibréfum. Þarna
voru yfir sex hundruð bréf til
Brynjólfs, aðallega frá þvi um
1840 og þar til hann deyr 1851.
Þarna voru bréf frá mönnum eins
og Jónasi Hallgrimssyni, Grimi
Thomsen, Jóni Thoroddsen.
var tilbúin 1971. Árið siðar kom
hún svo út hjá Bókmenntafélag-
inu. En það er dálitið merkilegt,
að ekkert blað sá ástæðu til að
birta um hana ritdóm. Það er eins
og enginn hafi lengur áhuga á
Fjölnismönnum. Þetta segir okk-
ur þá sögu, að upphaf sjálfstæðis-
baráttunnar sé orðið undarlega
fjarri okkur. Við erum náttúrlega
á öðru róli nú en þá. Við erum að
fara frá þvi marki, sem þá var
stefnt að, og þá er gott að láta
þögnina geyma það, sem liðið er
og hljómar gagnstætt þvi, sem er
að gerast i dag. Ég held menn
vilji ekki tala mikið um sjálf-
stæðisbaráttuna i dag, og liklega
er þetta skýringin á því.
Ef við tökum menn af gömlu
kynslóðinni eins og Sverri
Kristjánsson þá er þetta þeirra
timabil, mannanna, sem eru
mótaðir af sjálfstæðisbaráttunni,
ungir menn 1918, þegar þvi lýkur
sem byrjað var á um miðja 19.
öld. En nú virðist þetta algjörlega
breytt, hvernig sem á þvi
stendur. Nýskeð hef ég reyndar
séð og heyrt tvo merkilega hluti
einmitt um þetta. Viðt. við Sigurð
Lindal i Eimreiðinni og erindi um
daginn og veginn, sem Andrés
Kristjánsson flutti fyrir
skemmstu. Hann var einmitt að
tala um þetta, að við hefðum
misst kjarkinn til að taka á okkur
áhættur, sem eru þvi samfara að
vera sjálfstæðir. Og þá er kannski
skiljanlegt, að menn hafi litinn
áhuga á þvi að rifja upp sjálf-
stæöisbaráttuna.
Hluti gesta við doktorsvörnina (ijósm. AK).
En af bókinni er það að segja,
að maður er ævinlega feginn
þegar eitthvað er frá. En þeir
Jakob Benediktsson og Björn
Karel spurðu mig að þvi, hvort ég
ætlaði ekki að senda bókina inn til
heimspekideildar: Sjálfstæðis-
baráttan væri svo merkur þáttur i
sögu okkar, að öll vitneskja um
hana hlyti að vera áhugaverð
sagnfræði, og Björn Þorsteinsson
vék að hinu sama. Eftir nokkra
umhugsun lét ég svo verða af
þessu i fyrrasumar, og þá hófst sá
þáttur sem lauk á laugardaginn i
fyrri viku.
Þarna er t.d. mjög skemmtileg
lýsing Jóns á þvi, þegar hann lét
taka sig til soldáts og fór i Slés-
vikurstriðið. Þar lýsir hann fram-
göngu sinni i bardaga, kveðst
hreint ekki hafa verið hræddur og
hafa drepið a.m.k. einn Þjóðverja
fyrir vist.
— Eg missti nú allt timaskyn og
fletti þessu i gegn og var alveg
undrandi. Svo tók ég ágætt sitat
úr bréfi frá Jónasi Hallgrimssyni
og byrjaði á þvi bréf til Sverris
Kristjánssonar, þar sem ég sagði
honum, hvað fyrir mig hefði
borið. Honum þóttu þetta ekki litil
tiðindi, en hann hafði þá sjálfur
unniö mikið starf við að skrá is-
lensk bréf i dönskum söfnum. Ég
sagði svo auðvitað fleirum frá
þessu, en vildi láta Sverri hafa
fréttina fyrstan. Hann kom henni
svo á framfæri við ykkur á Þjóð-
viljanum. Stefán Pétursson sagði
mér svo að láta ijósrita þetta safn
og koma með það heim. Ég var á
safninu i mánuð eins og til stóð og
fann reyndar margt merkilegt
varðandi ísland, en þetta safn
hefur einhvernveginn oröiö út-
undan, þegar menn hafa verið
þarna úti að rannsaka islensk
efni. Ég bætti siðan mánuði við
dvöl mina af sumarleyfi til að at-
huga fleira, sem Brynjólf
varöaði, og var þá aftur i Rikis-
skjalasafninu. Starfsbræður á
báðum söfnum voru afar hjálp-
legir, gáfu mér ljósrit af öllu sem
ég vildi og leiðbeindu mér á
margan hátt.
Þegar heim kom fór ég svo aö
skrifa bókina fyrir alvöru og hún
AAaigeir Kristjánsson flytur varnarræðu sfna.
Við erum að halda frá því marki, sem þá var stefnt að