Þjóðviljinn - 01.12.1974, Page 6

6 stÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. desember 1974.

GUNNAR GUNNARSSON
PUNKTAR UM
SJÓNVARP
Þegar sýnt þótti að ís-
lendingar myndu ráðast í
að koma sér upp eigin sjón-
varpsstöð, var nokkuð um
það skrifað í blöð, að nú
yrðum við að gæta okkar;
áhrif sjónvarpsins gætu
orðið geigvænleg, ef ekki
væri vel til alls vandað.
Mætir menn birtust á
þeim fræga ritvelli og
létu í Ijósi nokkrar áhyggj-
ur af sjónvörpun hér*,
bentu sumir á blaðadauða í
útlöndum, töldu að sjón-
varpið stuðlaði að ólæsi.
Reynsla erlendra þjóða af sjón-
varpier misjöfn eins og þjóðirnar
eru margar, en þar sem sjónvarp
er rekið á svipuðum grundvelli og
hér, t.d. á hinum Norðurlöndun-
um, fer því fjarri að sjónvarpið
hafi stuðlað að blaðadauða. Sum
Norðurlandablöðin þrifast jafnvel
á sjónvarpinu, notfæra sér efni
þess út i æsar, þótt oft séu sjón-
varpsskrif skandinavisku popp-
blaðanna næsta rislág.
Sjónvarp hér á landi og annars
staðar, hefur að sönnu gerbreytt
viðhorfum fólks til fjölmiðla,
starfsemi þeirra og tilgangs. Ein-
hvers staðar hefur sjónvarp ef-
laust orðið til aö hleypa nýju lifi i
blaðamennskuna, og þótt sú sé
varla raunin hér á landi, þá hefur
sjónvarpið sem fréttamiðill og
fréttaskýrandi mikil áhrif hér.
rækilega könnun á áhrifum is-
lenska sjónvarpsins.
Bráðum á sú stofnun tiu ára af-
mæli, og ef að likum lætur, mun
afmælisþjóðin gera sér dagamun
þá.
BBC hélt upp á sitt aldarfjórð-
ungsafmæli með þvi að fela fær-
um mönnum að gera nákvæma og
Reyndar er ósanngjarnt að benda
á téðan þingmann sem dæmi um
þá niðurlægingu sem vera hersins
og sjónvarps hans hér á landi hef-
ur bakað islensku þjóðinni. Hvað
er t.d. með þá menn sem hafa
ráðið islenskum menntamálum
og rikisfjölmiðlunum um ára-
tugaskeið?
Yfirspenntir
„athafnamenn"
Svokallaðir athafnamenn komu
saman á fiskiþingi um daginn og
sögðu margt gáfulegt. M.a. stóð
ein mannvitsbrekkan þar upp i
ræðustól og lét þingið samþykkja
ályktun um að þeir fjölmiðlar
sem Iétu „yfirspennta unglinga”
eins og það var orðað, leika laus-
um hala i dagskrá sinni, skyldu
sveltir fjárhagslega.
Það sem fiskiþing átti við, var
að fólk sem hugsanlega hefði aðr-
ar skoðanir en útgerðarmenn og
aðrir slikir á þjóðmálum, fengi
ekki að koma með skoðanir sinar
i fjölmiöla.
Svona ályktanagerð gamalla
manna heitir á máli stjórnvisind
anna fasismi.og maður reynir að
gleyma þvi að fasistarnir eiga sér
sinn stjórnmálaflokk, dagblað
sem er þeim sverð og skjöldur,
þeir eiga sina fulltrúa i valda-
miklum stöðum og á þingi.
Skoöun eöa ekki
Visindalegar kannanir á áhrif-
um sjónvarps eru ekki mjög
margar til, en þær kannanir sem
gerðar hafa verið, munu m.a.
benda til þess, að sjónvarpið er
afar venjumyndandi á tilteknum
sviðum þjóðlifsins. Annars vegar
hleðurþað skjalli á tiltekinn flokk
manna og málefna, en hinsvegar
er það neikvætt, það mælir og
úthúðar, það þvingar inn a toiK
tilteknum félagslegum reglum.
Þá eru„ áhrifin, eöa fyrirferð
þeirra svo mikil, að viðtakandi
situr á endanum óvirkur og hugs-
unarlaus.
Slikt ástand leiðir til þess að
viðtakendur sætta sig við að vita
um fjölmargar staðreyndir án
þess að bregðast við þeim eða
hafast nokkuð að i sambandi við
þær.
Vegna þessarar niðurstöðu
kannana, ættu menn að hafa i
huga þann málstað sem vl-menn-
in berjast fyrir og þann árangur
sem hermannasjónvarpið hefur
náð hér á landi.
íslenska sjónvarpiö er ekki hóti
betra en margar erlendar sjón-
varpsstöðvar, þegar kemur að
þvi að mynda skoðanir, þvinga
inn á fólk félagslegum reglum.
Siðgæðisvitund sjónvarpsins
hér er hin afdankaða siðgæðisvit-
und smáborgaranna. Og fjölmið-
ill sem heldur fram ákveðnum
reglum i samskiptum, hlýtur þeg
ar i stað að vera farinn að mynda
skoðanir.
Við getum i þessu sambandi
leitt hugann að þvi, hverjir eða
hvers konar menn þaö eru sem
valist hafa i valdastöður rikisfjöl-
miðilsins. Hverjir munu sitja I
áhrifastöðum hjá islenska rikisút
varpinu til æviloka? Eru það
menn sem eru þekktir að frum-
leika, liklegir til að ýta undir það,
að starfsmenn fjölmiðilsins og
aðrir noti hann til andlegra af-
reka, beiti honum sem gagnrýnu
og upplýsandi tæki?
Eru mannaskipti tið i valda-
stöðum íslenska rikisfjölmiðils-
ins? Skyldi vera hætta á stöönun?
Það er hægt að velta þessu fyrir
sér á annan hátt. Finnst áhang-
endum hinna ýmsu stjórnmála-
flokka, að fjölmiðillinn kynni
stefnu og verk flokka þeirra hlút-
drægnislaust? Hvernig er fjallað
um stjórnmálin? Hvernig er f jall-
að um listirnar? Hvers konar efni
er það sem er ráðandi i dag-
skránni? Hvernig eru vinnu-
brögðin?
Kastljós
Núverandi útvarpsráð, sem að
meirihluta er skipað fulltrúum
vinstriflokkanna, hefur náð að
hafa nokkur áhrif á rikisf jölmiðil-
inn. Sú ráðstöfun þessa útvarps-
ráðs, sem mest ber á, er tilvera
fréttaskýringaþáttarins Kastljós.
Eins og regla er hér á landi, velj-
ast sem stjórnendur þess þáttar,
hinir ýmsu fulltrúar stjórnmála-
flokkanna. Frá þvi þátturinn hóf
göngu sina, hefur talsvert verið
um mannaskipti, nú stjórna hon-
um aðrir en i fyrra. Kannski er
þáð einmitt þess vegna, að þáttur
þessi hefur tekist betur en margt
það sem sjónvarpið hefur fitjað
uppá.
Margir umsjónarmanna Kast-
ljóssins hafa náð miklum árangri
á sviði almennrar upplýsingaöfl-
unar og miðlunar, og þannig
hamlað verulega gegn sofanda-
hætti smáborgarans, þess sem
dormar við tækið og þess sem
dormar i hægindastól á skrifstofu
fjölmiðilsins.
Vaka
Lista-og menningarmálaþáttur
sjónvarpsins hefur verið tekinn
öðrum tökum en fréttaþátturinn,
og enn sem komð er, er Vaka að-
eins frekar léttvæg kynning á þvi
sem er á seyði i sýningarsölum,
leikhúsum og bókaverslunum.
Margar listgreinar lenda út
undan i kynningu Vöku, og aðeins
örfáum orðum er yfirleitt eytt á
hvert viðfangsefni þáttarins.
Það væri vissulega mikils virði,
ef hægt væri að halda úti burðar-
miklum lista- og menningar-
málaþætti, sem legði sig fram um
að upplýsa um umhverfið i meira
mæli en reynt hefur verið i Vöku.
Gagnrýni
í ýmsum löndum hefur dag-
blöðum tekist að veita sjónvarp-
inu og útvarpinu ákveðið aðhald
með markvissri leiðsögn i formi
gagnrýni eða efnisumfjöllunar.
íslensku blöðin hafa enn sem
komið er litið sinnt gagnrýninni,
en almenn skrif um efni sjón-
varpsins eru þó nokkuð mikil að
vöxtum.
Slik skrif verða þegar til
lengdar lætur litils virði; hér hafa
t.d. útbreiddustu blöðin hreinlega
gengið i lið með hinum öfluga
Framhald á 22. siðu.

sjónvarpið
má ekki verða
tæki sem beitt
er í þágu

&
sjónvarpið
ýtir undir
aðgerðar
leysi...
. að sjón:
varpið gæfi sér
í HhTiW i rií«T]
könnun í
afmælisgjöf

Um áhrif
Ganga sjónvarps hér á landi
hófst reyndar með þeim endem-
um, að vafalitið hefur þetta tæki
notað I þágu bandarikjahers og
áróðursmeistara hans sett var-
anleg skemmdarmerki á islenska
hugi.
Nú hefur Islenskt sjónvarp
fengið að starfa við hliðina á her-
mannasjónvarpinu i tæpan ára-
tug. Það hlýtur þvi aö vera for-
vitnilegt að frétta, hvort hægt sé
að tala um áhrif islensks sjón-
varps og áhrif kanasjónvarps. Er
munur þar á?
Hér um árið var gerð félags-
fræðileg könnun á áhrifum her-
mannasjónvarpsins. Niðurstöður
þeirrar könnunar voru hrikaleg-
ar. Könnunin mun aðeins hafa
náð til barna á skólaaldri, og
herma sagnir að svæsnustu tals-
menn hermannasjónvarps, þ.e.
þeir þeirra sem verða að teljast
hafa meðalgreind, hrukku ónota-
lega viö.
Þvi er minnst á þessa könnun
nú, að fyllilega virðist timi kom-
inn til að taka til við að undirbúa
áreiöanlega könnun á áhrifum
sjónvarps i Bretlandi. (Nefnd
undir stjórn Lord Pilkingtons).
tsland hlýtur af fámennissök-
um að henta vel til félagsfræði-
legra kannana. Rækilegar kann-
anir eru hins vegar frekar á fé og
fólk, og varla á færi annars aðila
en rikisins að standa undir könn-
un sem slikri. Sjónvarpið ætti að
gefa sjálfu sér i afmælisgjöf nið-
urstöðurslikrarkönnunar og gefa
hana út i bókarformi.
Börn — gamalmenni
Spurningin verður svo, að
hverju ætti könnunin að beinast?
Er rétt að kanna einvörðungu
áhrif fjölmiðilsins á börn á til-
teknum aldri? Hvaða áhrif hefur
sjónvarpið (kanasjónvarp yrði
væntanlega inni i dæminu) á full-
orðið fólk á öllum aldri?
Við höfum i kringum okkur
ákveðnar visbendingar um áhrif
kanasjónvarps. Nægir að benda á
vl-mennin og helsta málsvara
þeirra, Albert Guðmundsson,
þingmann Sjálfstæðisflokksins.
Af hverju fór selló-
snillingurinn vestur?
Þaö vakti mikla athygli, viðar
en i tónlistarheimi, þegar hinn
þekkti sovéski sellóleikari,
Mstislaf Rostropovitsj, kom til
London i april leiö ásamt konu
sinni, söngkonunni Galinu
Vísjnévskaja. Þau höföu sótt um
leyfi til aö dveljast um óákveöinn
tima á vesturlöndum viö tón-
leikahald og fengiö þaö.
Rostropovitsj hafði áður komið
við sögu andófsmanna: Hann er
persónuíegur vinur rithöfundar-
ins Solzjenitsins og hélt yfir hon-
um hlifiskildi, m.a. lét hann hann
búa I sumarhúsi sinu. Þá hafði
sellóleikarinn skrifað opið bréf til
Prövdu þar sem hann varaði við
afskiptum misviturra pólitiskra
fulltrúa af menntalifi og rakti
dapurlegt dæmi um fyrri afleið-
ingar slikrar tilskipanastefnu.
I viðtali við Stern segir
Rostropovitsj, að hann hafi komið
vestur einfaldlega vegna þess, að
sér hafi verið gert ókleift að
starfa með eðlilegum hætti heima
fyrir. Möguleikar hans til tón-
leikahalds og starfs með hljóm-
sveitum voru mjög niður skornir.
Þá hafði honum um hrið verið
meinað að leika erlendis. Var þvi
borið viö, að hann væri veikur, en
„það var lýgi” segir sellóleikar-
inn.
Rostropovitsj hefur einnig
skýrt frá þvi, að útvarpi og sjón-
varpi i Sovétrikjunum hafi verið
bannað að flytja efni þar sem
hann kom fram eða kona hans.
Meira að segja var breska sjón-
varpinu BBC bannað að láta þau
koma fram i kvikmynd sem BBC
gerði i samvinnu við sovéska
aðila um tónskáldið Sjostakovitsj,
en tónskáldið hefur skrifað selló-
verk sérstaklega fyrir
Rostropovitsj. Þá var Rostropov-
itsj bannað að stjórna hljómsveit
Stóra leikhússins I Moskvu þvert
ofan i gerða samninga.
Rostropovitsj segir I viðtalinu,
að hann hafi ekki litið á aðstoð
sina við Solzjenitsin sem pólitiska
Galfna Visjnevskaja er liklega sú
söngkona sem á frægastan undir-
leikara. Refsiaögeröirnar náöu
einnig til hennar.
framgöngu. Rithöfundinn hefi ég
lengi þekkt, sagði hann, og átti ég
að kasta honum á dyr, þegar hann
var rekinn úr rithöfundasamtök-
unum? Auðvitað stóðum við með
honum ierfiðleikum hans. Það er
blátt áfram það sem siðgæði og
raust hjartans bjóða. Hann bjó i
húsi okkar i fjögur ár.
Rostropovitsj segir i viðtali, að
hann hafi vegabréfsáritun heim
aftur, og telur það mikla framför,
sömuleiðis það, að tiltölulega
margir listamenn hafi boriö fram
gagnrýni á opinbera stefnu, sem
og visindamenn. Hann þakkar
þetta að nokkru bættum sam-
skiptum austurs og vesturs.
Rostropovitsj kveðst halda
heim þegar um hægist. Hann
kveðst ekki ætla að bera fram
gagnrýni á einstökum atriöum i
menningarstefnu lands sins nú.
Það er ekki hetjuskapur að sitja á
Vesturlöndum og iðka gagnrýni.
En ég dáist að þeim mönnum sem
eru heima og segja skoðun sina
afdráttarlaust, sagði hann.