Þjóðviljinn - 06.12.1974, Síða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 6. desember 1974.
Þorvaldur Þórarinsson, hrl.:
LANDHELGI
Þeir sem rýna dögum oftar i
alþingistiðindi, stjórnartiðindi
eða lagasöfn, rekast iðulega á
mikla bálka er hefjast á kafl-
anum: Orðaskýringar (sbr. orða-
bækur). Dæmiaf handahófi: logn
= vindleysa: vindar = loftmassi
á hreyfingu: stormur = hvass
vindur, rok: land = þurrlendi:
helgi = friðhelgi, helgað eða frið-
lýst svæði, það sem ekki má
spilla, landhelgi.
Sennilega þekkja flestir íslend-
ingar orðið landhelgi, ekki síst i
lögfræðilegum eða rikisréttar-
legum skilningi, það er að segja
þann hluta hafsins meðfram
ströndum tslands sem telst vera
hluti landsins og lýtur I einu og
öllu islenskri lögsögu.
Landhelgislinan umhverfis
ísland er landamæralina þess
gagnvart öðrum rikjum.
Sjálft orðið landhelgi er ekki
ýkja gamalt, en hugtakið er jafn-
aldri tslandsbyggðar.
Þessum yfirráðum fylgir að
sjálfsögöu lofthelgi landsins. Frá
fornu fari notuðu menn orðin
fiskhelgi (rekamark) og almenn-
ing hafs.
A 19. og 20. öld þvinguðu Bretar
Dani til að færa landhelgi tslands
upp að þrem og fjórum sjómilum
frá landi — inn á vikur og voga.
Fjögurra sjómilna landhelgis-
linan stendur ennþá óbreytt, hvað
sem veldur.
Fljótlega var farið að berjast
gegn samningi Breta og Dana frá
1901 um 3ja sjómilna landhelgi.
Þó gerðist ekki neitt raunhæft
fyrr en sett voru landgrunnslögin
1948. En þá hófst undanhaldið um
svipað leyti. Árin 1950 og 1952 var
tekið upp eitthvert „friöunar-
belti” innan fjögurra sjómílna
með stuttum grunnlinum.
Árið' 1958 kom þvinæst svo-
kölluð 12 sjómilna fiskveiðaland-
helgi meö miklu lengri grunn-
linum og viðtækari yfirráðum.
Gallinn var bara sá, að hvergi
var minnst á landhelgi. Allt hafið
utan 4 sjómilna var útlendingum
frjálst til allra siglinga.
Árið 1961 var svo gerður við
Breta og V-Þjóðverja hinn óupp-
segjanlegi samningur um 12
sjómilna fiskveiðilögsögu. Haag--
dómstóllinn taldi hann i fullu
gildi, þrátt fyrir yfirlýsingu
Islands um brottfall hans.
Allar þjóðir nema Bretar og
Vestur-Þjóðverjar virtu yfir-
lýsingu Islands I oröi eða verki,
þegar fiskveiðilögsagan var færð
út i 50 sjómilur árið 1972.
Þessar tvær þjóðir höfðu
vopnuð gæsluskip hér viö land, en
Bretar einir beittu þeim fiski-
skipum sinum til verndar.
Þá skarst NATO I leikinn —
ekki Island.
ólafur Jóhannesson, forsætis-
og landhelgismálaráðherra, var
fluttur til London haustið 1973,
undir eftirliti Hans G. Andersen,
fyrrv. sendiherra, og látinn skrifa
þar undir ömurlegan uppgjafar-
samning. Þetta voru ekki kölluð
landráð, þvi að NATO lét næstum
alla alþingismenn sina sam-
þykkja Lundúnasamninginn, en
Alþýðubandalagið hefur sýnilega
treyst þvi að stjórnarsamstarfið
stæði út kjörtimabilið, og að þá
ynnist timi til að hrinda i fram-
kvæmd mörgum aökallandi
málum sem flokkurinn bar fyrir
brjósti.
Nú er komin ný rikisstjórn.
Ólafur er ennþá landhelgismála-
ráðherra.
Matthias Bjarnason, sem
greiddi atkvæði gegn NATO-
samningi Ólafs Jóhannessonar,
er orðinn sjávarútvegsráðherra.
Einar Ágústsson og hann sendu
nefnd manna til Bonn i haust, en
hún kom að sjálfsögðu aftur með
ennþá verri samning en Ólafur,
þvi að nú vissi NATO hvað mátti
bjóða okkur. Það fór að visu litils-
háttar úr böndunum hjá þeim i
bili. (Þórarinn i Timanum segir i
dag, að deilan snúist um frysti-
togara — ekki yfirráðarétt okkar
— og að V-Þjóðverjar séu fúsir til
samninga. Hann er formaður
utanrikismálanefndar. Hann ætti
að vita það.)
En atvikin koma mönnum
stundum i opna skjöldu — eins og
veturinn Hitaveitu Reykjavlkur
forðum.
Það er færður til hafnar I Vest-
mannaeyjum i fyrradag vestur-
þýskur landhelgisbrjótur, meðal-
stór skuttogari.
Þá fór að vandast málið. Hefur
Island lögsögu utan 12 sjómilna?
Samkvæmt yfirlýstum kenn-
ingum Hans G. Andersen, Geirs
Hallgrimssonar, Gunnars Thor-
oddsen, o.fl. ráðherra hefur
Island það ekki. Þeir telja Island i
hjarta sinu bundna af samn-
ingnum frá 1961. Hans G. Ander-
sen lýsti yfir þvi fagnandi ú full-
veldisræðu fyrir fáum árum, að
hin nýja engilsaxneska 12 milna
regla væri alþjóðalög.
Verjandi togaraskipstjórans
sagði, að tsland ætti ekki lögsögu;
atburðurinn hefði átt sér stað á
alþjóðlegu hafsvæði; ekkert brot
hefði verið framið.
En hér kemur að alvöru
málsins. Allt siðan árið 1948,
hefur Island haft uppi meiri og
minni viðleitni á alþjóðavettvangi
til þess að vekja athygli á
sérstöðu sinni. Ég minnist þess
ekki, að talsmenn islenskra
sjónarmiða hafi yfirleitt fengið að
eiga þar fulltrúa, ef frá er talinn
Lúðvik Jósepsson.
Stefnan hefur verið mótuð og
túlkuð af einhverskonar engilsax-
neskum undanhaldspostulum á
borðvið HansG. Andersen, fyrrv.
sendiherra.
Allar sendinefndir hafa aö
jafnaði verið skipaðar beinum
andstæðingum útfærslunnar eða
undanhaldsmönnum. Eini
maðurinn i utanrikisþjónustunni,
sem hafði sérþekkingu á þessum
málum, dr. Gunnar G. Schram,
fékk þar tæplega nærri að koma,
og hefur e.t.v. verið hrakinn úr
embætti.
Hann hefur nýlega ritað i
timaritið Olfljót prýðilega yfir-
litsgrein sem hann nefnir:
Auðlindalögsaga strandrikis og
þriðja hafréttarráðstefna
Sameinuðu þjóðanna. Þar rekur
dr. Gunnar i stuttu máli tillögur
þeirra þjóða er helst koma við
sögu.
Ekki þarf að taka fram, að
tillögur Islands frá 5. april 1973
eru með þeim loðnustu. Þær fjalla
aðeins um „lögsögu strandrikis
yfir auðlindum þeim sem i hafinu
finnast utan iandhelgi.” En
samkvæmt svörðum eiði Hans G.
Andersen & Co. nær landhelgi
aldrei lengra út en 12 sjómilur.
Hans G. og Helmut Smidt hafa
lika bréf Haagdómstólsins upp á
það.
En dr. Gunnar G. Schram er
ekki að skrifa neina ádeilugrein.
Hann er aðeins að skýra frá stað-
reyndum.
Eftir að hann hefur rakiö
margar mikilverðustu tillög-
urnar, segir hann orðrétt:
„Miðaö við að hugmyndin um
auðlindalögsögu strandrikisins
nái samþykki á hafréttar-
ráðstefnunni, er ljóst, að mikil-
vægasta atriðiö I þvi efni fyrir riki
sem Island er, hvert verður eðli
réttinda strandrikisins innan
hinnar nýju lögsögu. Ef öðrum
rikjum yrði t.d. heimiluð viötæk
fiskveiðiréttindi þar, er litill
hagur hins nýja alþjóðasamnings
fyrir rlki, sem byggir afkomu
sina að verulegu leyti á fisk-
veiöum. Meginatriði er þvi aö fá
lögfest samningsákvæði, sem
einungis heimila strandrikinu að
veita öðrum rikum fiskveiði-
réttindi innan lögsögunnar en
skylda þau ekki til þessí’, bls. 120.
Þetta þarf ekki að prenta með
breyttu letri. Hver heilskyggn
maður sér muninn á svo óljósri
auðlindalögsögu strandrikis utan
landhelgi og algerum yfirráðum
þess.
Ekki er tóm til að rekja öllu
fleira úr þessari merku grein dr.
Gunnars; þó held ég að niðurlags-
orð hans séu ákaflega þörf og
timabær ábending. Hann segir:
„Varla þarf þó að efast um, að
þegar til ráðstefnunnar kemur,
og samningar hefjast fyrir alvöru
um lögfestingu auðlindalögsögu-
hugtaksins, munu koma fram
ýmsar tillögur um viðurkenningu
á sögulegum fiskveiðiréttindum
rikja á þeim hafsvæðum, sem
auðlindalögsagan mun þá ná til.
Er ekki óliklegt, að höröustu
átökin verði einmitt um það
atriöi, hverja viðurkenningu skuli
veita heföbundnum og sögulegum
fiskveiöiréttindum annarra rikja
innan auðlindalögsögunnar.Mun á
verða sótt um skilyrðislausa
viðurkenningu sögulegra réttinda
af hálfu ýmissa rikja, og einnig
um viðurkenningu ákveðins
umþóttunartima erlendum fisk-
veiöirikjum til handa innan
auðlindasögunnar. Verða þessi
lögsöguatriði tvimælalaust meðal
þeirra mála, sem torveldast mun
reynast að leysa á næstu fundum
hafréttarráðstefnunnar,” bls.
124.
Þetta svarar i raun réttri
endanlega þeirri spurningu sem
brennur á allra vörum:
Er nauðsynlegt að ísland færi
sjálfa landhelgina út i 200
sjómilur þegar I stað einhliða, til
þess aö forðast ásókn þeirra sem
telja sig eiga söguleg og hefð-
bundin réttindi til veiða hér við
land? Já.
Að sjálfsögðu tel ég ekki koma
til greina að ræða frekara við
Vestur-Þjóðverja um neinskonar
undanþágur innan núverandi 50
sjómllna lögsögn eftir það sem á
undan er gengið.
Allt leynisamningamakk er þvi
óþarft. Og vel á minnst: Þarf
ísland nokkurn sendiherra i
Bonn? Getur ekki dr. Jósef Luns
komiö fyrirskipunum sinum á
framfæri milliliöalaust eins og
siðast?
Niðurstaðan er þessi:
Allsherjarlögsaga innan 200
sjómllna landhelgislinu, þar með
talin lofthelgi, er hið eina sem
kemur til greina.
Ákvörðun um þetta veröur að
taka þegar á þessu ári.
Reykjavik, 28. nóv. 1974.
Þorvaldur Þórarinsson
Sýning Sigrúnar Jónsdóttur
í Norræna húsinu
65 BATIK-
OG KIRKJUMUNIR
Siöastliðinn sunnudag, sem var
fyrsti sunnudagur i Aöventu, opn-
aði Sigrún Jónsdóttir sýningu á
batik-listmunum og kirkjumun-
um I kjallara Norræna hússins.
Alls eru þar sýndir sextiu og
fimm munir og eru þeir flestir til
sölu. Meðal verkanna má nefna
stórt veggteppi, en efni þess er
saga lands og þjóðar og var það
gert af tilefni þjóðhátiðarársins,
og steindan glugga, sem kom
væntanlega á sýninguna I gær, en
dregist hefur að ná þeim listmun
heim þaöan sem hann hefur verið
I varðveislu erlendis.
Sigrún Jónsdóttir er sem kunn-
ugt er brauðryðjandi i batikiist
hérlendis og hefur numiö þessa
listgrein f fjölda ára erlendis,
einkum i Sviþjóð, en þar stundaði
hún I fimm ár nám i textilkunst
hjá Slöjdföreningen i Gautaborg.
Auk þess fullnumaði hún sig I
ýmsum þáttum listgreinarinnar i
Frakklandi, Italiu og Sviss og
lagði sérstaklega stund á lista-
fræði I tveimur fyrstnefndu lönd-
unum, en á vefnað i Sviss.
Auk sýningarinnar i Norræna
húsinu eru batik-Iistmunir eftir
Sigrúnu á tveimur listsýningum,
sem þessa dagana standa yfir er-
lendis, og er önnur þeirra i Dan-
mörku, en hin i Mónakó á vegum
UNESCO. 1 sumar fékk Sigrún
viðurkenningu fyrir batik-list-
muni, sem sýndir voru á listasýn-
ingu, sem haldin var i Holstebro i
Danmörku af tilefni sjö alda af-
mælis borgarinnar. I fyrra fékk
Sigrún heiðursviðurkenningu
fyrirbatik-muni, sem sýndir voru
á sýningu UNESCO i Mónakó, en
sú sýning fer fram árlega.
Sýning Sigrúnar i Norræna hús-
inu stendur yfir fram á sunnudag-
inn 8. þ.m. og er opin kl. 2-10 dag-
lega. Um áramót er hugsanlegt
að sýningin verði sett upp i New
York.
Einn af þekktari listmunum
Sigrúnar mun vera hátiðarhökull
unninn fyrir Skálholtskirkju, en
hún skýröi Þjóðviljanum svo frá
að ekki hefði enn tekist að fá hann
á sýninguna vegna erfiðleika i
sambandi við flutning. 1 sam-
bandi við batik yfirleitt lagði
Sigrún áherslu á að nú orðiö kæmi
ýmislegt á markaðinn sem kallað
væri batik, þótt svo væri ekki i
raun og veru. Aðalsmerki batiks
væri að litirnir væru ekta og
þyldu suðu. — Ég tel rétt að taka
þetta fram, þvi að :ég lit á það
sem skyldu mfna að standa vörð
um heiður þessarar listgreinar
hér á landi, sagði Sigrún Jóns-
dóttir að lokum.
dþ.
Hér er Sigrún Jónsdóttir I hátfðarbúningi ársins 1974. Hún heldur á
hökli saumuðum á handofið efni, sem er íslensk ull og silki. Hökullinn
er i eigu Eskifjarðarkirkju.