Þjóðviljinn - 22.12.1974, Page 16

16 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. desember 1974.
Katrín
Guðjónsdóttir
velur gítargrip við
vinsæl lög
TÖKUM
LAGIÐ!
Af þvi aö jólin eru nú svo nálægt
og allir væntanlega komnir I jóla-
skap valdi Katrin að þessu sinni
velþekktan Islenskan jólabrag,
sem þið getið þá glatt yngri syst-
kinin með að spila fyrir þau og
syngja með þeim. En þótt lagið
sjálft sé einfalt munið þið sjá, að
þaö er svoíítiö erfitt að spila undir
vegna þess hve hraðar skipting-
arnar eru á gitargripunum, svo
þaö er kannski betra að æfa sig
dálitiö fyrir jólin.
Svo þökkum við bréf og upp-
hringingar sem þátturinn hefur
fengiðog reynum að uppfylla eitt-
hvað af óskunum.
UPPÁSTÓL
d A7
Jólasveinar ganga um gólf
d C F
með gylltan staf í hendi
A7
Móðir þeirra sópar gólf
d g A7 d
og flengir þá með vendi.
Upp á stól,
C7 F
stendur min kanna
A7
niu nóttum fyrir jól,
d g A7 d
þá kem ég til manna.:,:
C-hljómur.
cí)
0
k
F-hlj ómur
d-hljómur.
g-hljómur.
n
C'-hljómur.
<2
w
7
A -hljómur.

d X xo
rT
Bíla-
_ eigendur
SNJÓNEGLUM. Látið okkur negla upp
gömlu hjólbarðana yðar. HJÁ OKKUR
ER HJÓLBARÐAURVALIÐ.
Gúmmivinnustofan h.f.
SKIPHOLTI 35. Simi 31055
Trú á
umskiptinga
Sú trú, að ýmsum hulduver-
um sé gjarnt að ræna nýfæddum
börnum eða skipta um þau, er
þekkt um alla Evrópu. Sam-
kvæmt trúnni eru umskiptingar
ævinlega ljótir ásýndum, oft
höfuðstórir með litil augu, gráð-
ugir en hætta snemma að vaxa,
læra jafnvel aldrei að gánga.
Oft kemur fram að umskipting-
ur sé afbrigðilegur eða van-
skapaður likamlega, og hitt er
eins algeingt að hann sé hálfviti.
Af þessum einkennum má ef til
vill nokkuð geta sér til um hvaö
legið hefur að baki hinum ýmsu
sögnum um umskiptinga, og
kannski ekki allt sem fegurst.
Einhversstaðar las ég að læknir
nokkur danskur hefði sérstak-
lega kannað trúna á skiptinga
eða umskiptinga með hliðsjón af
læknisfræðinni og fundið þar ó-
tal hliðstæður er skýrðu aö
mörgu leyti uppruna umskipt-
inganna.
Frásögn
Gisla biskups
Vafalaust er sagan um átján
barna föður I álfheimum kunn-
ust islenskra umskiptinga-
sagna. En hið elsta sem fundið
verður um umskiptinga i is-
lenskum sögnum, er frásögn I
annál Gisla biskups Oddssonar
við árið 1606:
ÞORSTEINN
FRÁHAMRI
TÓK SAMAN
Sjálfsmynd Sölva Helgasonar, sem sagt er að hafi verift bundinn vift
rúmstafinn efta baðstofudyrastafinn f bernsku. Sölvi hefur verift
sagður undarleg blanda Ijósra gáfna, geðbilunar og sérvisku — að
ýmsu leyti hálfgerður umskiptingur i eðli sinu.
UMSKIPTINGAR
„Berst sú fregn þann 16. októ-
ber sama ár, að i koti nokkru
nálægt Njarðvik sé þriggja eða
fjögra ára gamalt viðrini.
Sömuleiðis er sagt, að á Flanka-
stöðum sé fjögra eða fimm ára
gamall drengur, sem hafi getn-
aðarfæri, skegg og kviðarhár
sem fuliorðinn karlmaður
(haldið er, að hann sé. umskipt-
ingur). Sömuleiðis er sagt, að i
hjáleigu hjá Hliðárenda, sem
heitir Nikulásarhús, sé sex ára
gömul stúlka umskiptingur;
liggur hún i vöggu, sem stendur
undir hærra rúmi og geltir sem
hundur, i þvi skyni að fá nokkurt
æti i hvert sinn sem einhver
gengur um. A Ey i Grimsnesi
hefur umskiptingur nokkur lifað
i nálega 15 ár og hefur allan
þann tima aldrei risið á fætur úr
rúminu, — hræðileg ókind,
herfileg og ferleg; stundum rek-
ur hann upp hvínandi hljóð, svo
að viðstaddir mega varla
standast þau. öðru hvoru hefur
hann vaxið mjög á lengdina, og
þvi lengri sem hann hefur orðið,
þvi meira hefur hann grennst
fram yfir hæfi. Þess konar um-
skiptingar hafa fleiri verið og
oftar þekkst, en um þeirra hagi
hefur ekkert verið i letur fært.”
Umskiptingurinn
i Sogni
Af islenskum þjóðsögum um
umskiptinga má af handahófi
gripa til sögunnar af umskipt-
ingnum i Sogni:
„Einu sinni var tvibýli i Sogni
i Kjós og hét annar bóndinn
Gisli; hann átti son sem ekki
þótti vera með öllum mjalla.
Hvorki lærði hann neitt til
munns né handa né hafðist að,
en lá alltaf I rúminu og þótti
vera i meira lagi matfrekur.
Menn gjörðu sér helst i grun um
pilt þennan aö hann væri um-
skiptingur, en lengi var það
fram eftir aö það þótti ekki full-
vist. Þegar piltur þessi var
kominn um venjulegan ferm-
ingaraldur, stóö svo á einu sinni
um vetur að allt fólk fór úr bað-
stofunni út til gegninga nema
þessi drengur; hann lá eftir i
rúmi sinu eins og vant var og
konan á hinu búinu sem lá á
sæng og barnið hjá henni; allt
var þetta i sömu baðstofunni.
Þegar fólkið var farið út, heyrði
sængurkonan að geispa mikla
fór að setja að drengnum, svo
henni fór að þykja nóg um, og
kom i hana ónotahrollur af lát-
unum i honum. Þvi næst heyrir
hún að hann fer að hafa umbrot I
rúminu og teygja sig; verður
hún þess þá vör þegar eftir, að
hann er staðinn upp i rúminu og
teygirþá úr sér svo að hann nær
upp 1 rjáfur i baðstofunni. En
baðstofan var byggð á bekk og
skammbitarí sperrum ofarlega.
Setur þá enn að honum geispa-
kast, og hallast hann um leið
með andlitið upp að skammbit-
anum einum, og ber bitann rétt
upp I opið ginið á honum, er
hann gapti á geispanum, og gein
hann svo yfir bitann að efri
skolturinn lá ofan á honum, en
hinn undir; þar með varð hann
svo herfilega ljótur og leiður
ásýndum að konan varð dauð-
hrædd og hljóðaði upp yfir sig af
angist að sjá þetta og vita sig
eina með honum I baðstofunni,
og var hún lengi istöðulitil eftir
þessa ósjón. En undir eins og
konan rak upp hljóðið, hrökk
hann við sem byssubrenndur og
ofan i bæli sitt aftur og komst i
samt lag áður en fólkið kom inn
frá gegningunum. Eftir þetta
þótti það ekkert efamál að
drengurinn væri umskiptingur.
— Svo stendur á teygjum um-
skiptinga, að til þess að þeir
sýnist litlir sem vöggubarn
hnoða álfkonur þá og kýta sam-
an áður en þær leggja þá i vögg-
una fyrir barnið sem þær taka.
En þótt þeir sýnist eins litlir og
börn, þurfa þeir öðru hvoru að
teygja úr sér, þvi þeir geta ekki
alveg afneitað sinni fyrri nátt-
úru, og sæta þeir þvi lagi að
gjöra það þegar þeir ætla að
enginn sé nálægur eða sjái til
sin.” '
Odda í Býjarskerjum
Sigfús Sigfússon segir frá
Oddu i Býjarskerjum, sem álit-
in var umskiptingur á öldinni
sem leið, og lýsir henni svo:
„Hún var lágvaxin og gild,
óálitleg mjög og greppsleg i
ásýnd, með gular tennur og
langar neglur, sem beygðust yf-
ir góma og liktust klóm á rán-
fuglum. Mjög var hún elliieg að
sjá”.
Meðferð á börnum —
Sölvi Helgason
En til viðbótar þeim skýring-
um sem þannig hafa vafalaust
oft verið hafðar um hönd i sam-
bandi við uppvöxt og hegðun af-
brigðilegra barna, skal hér sið-
ast en ekki sist vitnað til orða
Jónasar frá Hrafnagili, en hann
segir I Þjóðháttum sinum:
„Uppeldi var viðast hvar hart
og vægðarlaust... Meðferðin á
börnunum var enda stundum
ógurleg, t.d. eins og það, að fá-
tæklingar bundu 2-4 ára gömul
börn stundum við rúmstaf eða
dyrastaf heima i baðstofunni
eða bænum og létu þau dúsa þar
allan daginn, á meðan þeir voru
á engjum eða við aðra útivinnu.
Börnin urðu við þetta hálfærð af
hræðslu, orguðu sig uppgefin og
ultu svo útaf sofandi af þreytu,
og svo byrjaði sami leikurinn,
þegar þau vöknuðu. Munu
margir umskiptingar og hálf-
bjánar og vandræðaunglingar,
sem svo margt var til af fyrr-
um, eiga ætt sina að rekja til
meðferðarinnar á barndómsár-
unum.” Neðanmáls bætir Jónas
við: „Það þóttust Skagfirðingar
vita með vissu, að Sölvi Helga-
son, hinn nafnkunni flækingur
(f. 1820), hefði verið bundinn við
rúmstafinn eða baðstofudyra-
stafinn i bernsku, þegar hann
var að alast upp i Sléttuhlið-
inni.”
(Annálabrot Gisla biskups
Oddssonar, Þjóðsögur Jóns
Árnasonar, Þjóðsögur Sigfúsar
Sigfússonar, Islenskir þjóðhætt-
ir Jónasar frá Hrafnagili).