Þjóðviljinn - 05.01.1975, Síða 8

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. janúar 1975.
ÁRNI BERGMANN
SKRIFAR
Ný skáldsaga eftir Heinrich Böll
Slúðurblaöamennska
og
blóðhefnd
Þjóðverjar segja um hið
útbreidda æsif réttablað
Bild, sem gefið er út af
blaðakónginum Springer,
að það verði að halda því
uppréttu þegar það er lesið
svo að blóðið nái að renna
af síðunum. Bild kemur út
í um f jórum miljónum ein-
taka og spekúlerar reynd-
ar mikið í óhugnanlegum
glæpasögum. Auk þess hik-
ar það ekki við að skrifa
um ákærðan í morðmáli
sem ,,morðing jann",
m.ö.o. þverbrýtur þá hefð í
réttarríki að ákærandi sé
saklaus þar til annað sann-
ast. í þriðja lagi er Bild
frægt fyrir hatrammar á-
rásir á frjálslynda menn
og vinstrisinna og á í stöð-
ugum útistöðum við þá.
Engin tilviljun
Nóbelsskáldið Heinrich Böll,
sem mjög oft hefur orðið illilega
fyrir barðinu á Springer-blöðun-
um hefur nú skrifað skáldsögu
sem þegar er metsölubók, þar
sem sagt er frá þvi hvernig á-
burður og rógur i blaði leiðir unga
konu til blóðhefnda. Saga þessi
heitir „Glötuð æra Katrlnar
Blum”.
Blaðið i sögunni er um margt
likt Bild, enda er augljóst að þvi
stendur ekki á sama. begar Kat-
rin Blum hafði selst i 200 þúsund
eintökum felldi annað stórblaö
Springers, die Welt, niður venju-
legan lista sinn yfir metsölubæk-
ur. Og þegar sagan kom i nokkr-
um skömmtum i vikuritinu der
Spiegel hótuðu lögfræðingar Bild
málsókn, vegna þess að Spiegel,
gamall og nýr andskoti Spring-
ers, myndskreytti söguna með
myndum af Springer og forsiöum
af Bild.
Reyndar nefnir Böll Bild ekki
með nafni. En i gamansömum
Heinrich Böll
formála segir hann á þá leið ,,að
allar likur með starfsháttum Bild
séu hvorki af ásettu ráði né af til-
viljun til komnar, heldur eru þær
óhjákvæmilegar”. Og hlutar
þessa ádeiluverks eru mjög ræki-
lega útfærð stæling á rokufyrir-
sögnum Bild, billegu slúðri og
látalætishneykslun. Kjarni máls-
ins er náttúrlega sjálf ádrepa
Bölls á galdraofsóknir i fjölmiðli.
Manntjón
Aðalpersóna sögu Bölls, Katrin,
er ung, lagleg, feimin fráskilin
kona sem er i vist hjá fjölskyldu
Axel Springer; hótaöt málsókn
einni i Köln. Hún fer i kjötkveðju-
parti og verður þar hrifin af
manni sem reynist vera ákærður
fyrir þjófnað. Hún veit ekki að
lögreglan grunar hann einnig um
morö (sú ákæra er siðar felld nið-
ur) og hjálpar honum að flýja.
Lögreglan neitar að trúa staðhæf-
ingu hennar um að hún hafi ekki
séð þennan mann áður. „Þetta
eru staðreyndir málsins”, segir
Böll.
Nú er komið að dagblaði sög-
unnar. Fyrirsagnir þess eru:
„Bófakærastan Katrfn neitar að
bera vitni”. Blaðið nefnir ást-
mann hennar og kallar hann
„bófa og morðingja”, gefur til
kynna að Katrin sé meðlimur i
hermdarverkaflokki, falsar um-
mæli vinnuveitanda hennar og
hnykkir á með þvi að bera komm-
únisma á föður hennar og þátt-
töku I kynsvalli á móöur hennar.
Þegar blaðamaður ryöst inn á
veika móður Katrinar og hræðir
úr henni lifið I bókstaflegum
skilningi, þá skýtur Katrin hann
til bana. Böll kryddar þennan
þunga mjög með andblæ fárán-
leikans — til að mynda eru allar
persónurnar i grimubúningum.
En erindi þessarar vel byggðu og
hraðfleygu sögu er mjög ljóst:
það er varað við afskræmingu
sannleikans i þágu þess gróða
sem af æsifréttum má hafa, skýrt
og með þeirri hreinskiptnu samúð
sem einkennir verk Bölls er dreg-
ið fram það mannlegt tjón sem
slik iðja veldur.
Skrifaöu um annaö
Bók þessi er mjög tengd skrif-
um um stjórnleysingjasamtökin
Baader-Meinhof, sem hafa verið
milli tanna þýskra blaða alllengi.
Böll hefur mjög i huga þá móður-
sýki sem fylgdi handtöku nokk-
urra forsprakka þeirra samtaka,
en þá og reyndar siðar var i sorp-
blööum Springers gengið út frá
þvi sem visu að þeim mætti kenna
ótrúlegustu glæpi sem ekki urðu
uppvisir. 1971 andmælti Böll slik-
um skrifum i Bild (undir fyrir-
sögnum á borö við „Baader-
Meinhof-hópurinn myrðir enn”,
þótt ekki væri um neitt samband
að ræða milli morðs og þeirra
samtaka). Bild launaði Böll þau
skrif með þvi að kalla hann Göbb-
els uppvakinn. Og hin nýja bók
hefur orðið blaðinu tilefni til að
hamra mjög á vinsemd Bölls i
garð kommúnista og segja sem
svo, að honum væri nær að skrifa
um einhvern vanda i Austur-
Þýskalandi. Ætti reyndar ekki að
vera erfitt fyrir islendinga að
kannast við tóninn úr orðaskipt-
um af þessu tagi.
Va r úö: f réttaf I ut n i ngu r
UM ÁRAMÖT er algengt að
menn geri yfirlit yfir þá atburði
sem stærstir teljast á einhverju
sviði. Þetta gefur tilefni til að
vikja nokkrum orðum að þvi,
hvað er eiginlega stórt og hvað
smátt i fréttum fjölmiðla, aö
ýmsum tilhneigingum i frétta-
flutningi, sem full ástæöa er til
að menn séu á verði gagnvart.
Eitt af þvi sem er einna hvim-
leiöast viö fréttaflutning er það,
hve eínhæfur hann er einatt —
einhæfur i þeim skilningi að
hann er á hverjum tima bundinn
við örfá svæði i heiminum, eltir
örfáa menn. Hafi áhrifamenn
náð ákveðinni frægðarstærð þá
er látið sem allt sé merkilegt
sem þeir hafast að. Um þetta
má nefna mörg dæmi af fundum
æðstu manna sem svo heita,
sem stundum eru ekki merki-
legri en svo að þeir virðast ekki
hafa annan árangur áþreifan-
legri en að gefa 400 blaðamönn-
um tækifæri til að kjafta saman
yfir viskii. En skýrust eru dæm-
in af Kissinger: Um tima hafa
allar hans hreyfingar og hugs-
anlegar fyrirætlanir þótt svo
mikill hvalreki að heimspressan
hefur ekki haft af honum augun.
Til verður löng keöja af eins-
konar antifréttum: Kissinger
ætlar að tala við, áiitið er að
Kissinger muni fjalla um, lik-
legt er talið að oliumálin beri á
góma o.s.frv. Þessi persónu-
dýrkun er svo mjög rækilega út-
færð um alla heimsbyggðina:
Frá Eþiópiu eru sendar firna-
margar fréttir um Haile Sel-
assie o'g afdrif hans og fjársjóða
hans, en það er varla að útvarp
nenni að minnast á merk tiðindi
eins og þau, að hinir nýju vald-
hafar kveðast vilja sækja póli-
tiskar fyrirmyndir til Tansaniu
og Kúbu. En sé þetta rétt gæti
þarna verið um mjög afdrifa-
rika þróun að ræða eins og hver
maður getur séð.
AÐUR VAR AÐEINS minnst
á þá áráttu i fréttaflutningi, að
hann tengist mjög fáum svæö-
um I einu — venjulega þeim þar
sem mest er um ytri atvik — til-
ræðí, sprengingar, bardaga,
hneyksli. En þetta þýðir m.a. aö
þegar slikum atvikum fækkar,
er sem viðkomandi land detti
uppfyrir og enginn veit lengur
hvað þar gerist. Meðan Tupa-
maros skæruliðar voru enn vel
hressir I Uruguay var það land
mjög i fréttum, en siðan aftur-
haldið braut þá hreyfingu á bak
aftur heyrist það ekki nefnt. Allt
i einu rekst maöur á stutta
klausu um það i vikublaði, að
þetta sama afturhald hafi nú
gert landsmönnum þar lifið svo
leitt, að við landauðn liggi. A
sinum tima hugsuðu vinstrisinn-
ar ýmsir vart um annaö meira
en þjóðfreísishreyfinguna i
Alsir, en ég er ansi hræddur um
að flestum mundi vefjast tunga
um höfuö ef þeir ættu aö segja,
þótt ekki væri nema lauslega frá
þvi, hvaða þjóðfélagsbreytingar
heföu þar helstar gerst, eftir að
þessi hreyfing tók við völdum
þar fyrir nú allmörgum árum.
ÞAÐ SEM NO HEFUR
verið rakið eru fyrst og fremst
einskonar ómeðvitaðar syndir
fréttaflytjenda. Ákveðinn skiln-
ingur á heiminum, pólitisk af-
staða, verða svo miklu meira
áberandi þegar kemur að þvi að
skipa fréttum i samhengi.
Agætt dæmi er til dæmis aug-
ljós viðleitni, til að koma þvi inn
hjá mönnum, að efnahagsvand-
ræði Vesturlanda séu aröbum
að kenna (einn ihaldsþingmað-
ur talaði I Mogganum sinum um
„græðgi nokkurra tugmiljóna
araba”). Þessi viðleitni hefur
verið svo haglega rekin, að að-
eins örsjaldan er á það minnst,
aö enginn hefur grætt meira á
oiiukreppunni en hinir vestrænu
oliurisar, sem notfæra sér
ástandið mjög rækilega til að
undirbúa alveldi sitt yfir orku-
framleiðslu framtiðarinnar,
þeirri sem viö tekur af ollunni.
Það er lika ekki nema sjaldan á
það minnst, að langmestur hluti
þess oliuverös sem neytendur
greiða verður til utan fram-
leiðslulandanna.
ANNAÐ DÆMI SEM
FREISTANDI er að minnast á
er tengt skrifum um hungur i
heiminum. Þegar litið er á
heildina er mjög margt i þeim
frásögnum til þess fallið, að
menn liti á hungrið sem eins-
konar náttúruhamfarir sem
ekki verði við ráðið, eða þá eins-
konar vitahring, sem rekinn sé
áfram af fákunnáttu almenn-
ings og spillingu i stjórnsýslu i
vissum löndum þriðja heimsins.
Við fengum i fyrra hvað eftir
annað rækilegar útlistanir á þvi,
að stjórnvöld i Eþiópiu og Ind-
landi hafi vanrækt að upplýsa
umheiminn um þaö hve alvar-
legt ástandið væri. En það var
mjög sjaldgæft að það væri rak-
ið, hvernig efnahagslegt forræði
auðhringa hins vestræna iðn-
vædda heims hefur kollvarpað
efnahagslegu jafnvægi á stórum
svæðum sem áður voru sjálfum
sér nóg um mat. Og enn er þess
að geta i sambandi við hungur-
málin, að það er mjög sjaldgæft,
aö fjölmiðlar, borgaralegir að
minnsta kosti, hafi áræði til að
bera saman ástand i tveim
risavöxnum grannrikjum —
Indlandi og Kina. Enda þótt það
ætti að vera ljóst, að sigur kin-
verskra á hungurvofunni, sem á
Indlandi færir stöðugt út áhrifa-
svæði sitt, mun að likindum
hafa meiri áhrif en nokkuð ann-
að á áhrifamátt og aðdráttarafl
sósialiskra hugmynda bæði i
þriðja heiminum og annars-
staðar.
I BANDARIKJUNUM gerðust
þau stórtiðindi sem einna mest
var lagt út af á sl. ári: Water-
gatemálið felldi Nixon. Mörgum
voru þau tiðindi fyrst og fremst
mjög dramatisk staðfesting á
hefðbundinni samtvinnan
stjórnmála og skipulagðrar
glæpamennsku i Bandarikjun-
um. En aðrir hafa af nokkru
kappi reynt að leggja tiðindin út
á þá leið, að þessi hreinsun
sýndi styrkleika bandarisks lýð-
ræðis: þar sigrar sannleikurinn
þrátt fyrir allt.
Þessi túlkun minnir reyndar á
það, að bandariskt þjóðfélag
hefur sin sérkenni miðað við
önnur vestræn samfélögjflestum
ber saman um að hneyksli á
borð við Watergate hefðu aldrei
getað haft slikar afleiðingar t.d.
i Frakklandi eða á Englandi —
en þá er reyndar fátt sagt um
það hvort meira eða betra lýð-
ræði er i Bandarikjunum en þar.
En fyrst og siðast hafa menn
lagt áherslu á það, að Water-
gatemálið sýni styrk banda-
riskra fjölmiðla, að blöðin hafi
steypt Nixon og leitt menn i
sannleika um þann hæpna kar-
akter. Nú er reyndar alls engin
ástæða til aö gera litið úr banda-
riskum blaðamönnum. En
menn gleymi þvi ekki heldur, að
rétt eins og f jölmiðlarnir
steyptu Nixon, þá var hann bú-
inn til með þeirra aðstoð. Sköp-
uð sú mynd af ráðagóðum og
áræðnum foringja um framfarir
heima við og friö út á við, sem
færð var i glæstar umbúöir
kosningatöfranna og „seld”
bandariskum kjósendum með
þeirri lævisi, að þeir veittu hon-
um fyrir rúmum tveim árum
meira brautargengi en flestum
öðrum forsetum. Og þá þegar
hafði innbrotið i Watergate ver-
ið framið og mörg önnur þau
verk sem illa þola dagsljós.
Arni Bergmann.