Þjóðviljinn - 05.01.1975, Blaðsíða 16

16 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 5. janúar 1975.
Syndin er lævís og lipur
Ung stúlka hafði kært mann
fyrir að gera henni tilboð, sem
henni fannst i hæsta máta ósið-
legt. Hvort hún vildi.... þið vitið?
Dómarinn bað hana endurtaka
þessi hræðilegu orð i réttarsaln-
um, en þar sem hún veigraði sér
við að hafa þau eftir munn-
lega, var sæst á að hún mætti láta
nægja að skrifa þau á blað.
Þessi seðill var siðan grand-
skoðaður af dómaranum og
siðan látinn i hendur kviðdóm-
endum, sem létu hann ganga sin á
milli. Hann kom að lokum til ung-
rar konu, sem sat við hliðina á
manni, sem hafði dottað undir
réttarhaldinu. Hún rak olnbogann
i siðuna á honum og rétti honum
seðilinn.
Maðurinn settist upp i snatri,
leit á seðilinn andartak, kinkaði
svo kolli til konunnar og stakk
seðlinum i vasann.
—0—
Húsfreyjan hafði sterkan grun
um að maðurinn hennar hefði
eitthvað grunsamlegt samneyti
við vinnukonuna. Hann átti það til
að hverfa öðru hverju i heilan
klukkutima og var þá — hvar
annars staðar — i herbergi
þjónustunnar.
Kvöld eitt gaf húsfreyjan
stúlkunni fri og lagðist i rúmið
hennar, eftir að hafa slökkt ljósið.
Mikið rétt. Eftir stutta stund
var fitlað við dyrnar og karl-
maður kom inn.
Upp i rúmið og leikurinn hófst.
A eftir kveikti frúin ljósið
snögglega, um leið og hún sagði:
— Þarna brá þér heldur betur,
flagarinn þinn!
— Já, svo sannarlega, —- sagði
bilstjórinn.
—0—
Skattstofan fékk framtals-
skýrslu frá forstjóra nokkrum, Af
einhverri ástæðu var þar reikn-
aður frádráttur vegna sonar, og
þar sem slikur náungi hafði ekki
komið fyrr á fyrri skýrslum for-
stjórans, gerði skattstofan at-
hugasemd við þetta.
Þvi var ákveðið aö skrifa
honum bréf um málið, og ritari
skattanefndar skrifari: „Hafa
mistök þessi ugglaust verið
einkaritara yðar að kenna”.
En þvi svaraði maðurinn:
„Nei, við vorum alveg sam-
mála um þetta”.
—O—
Barþjónninn tók simann og
heyrði konu segja:
— Viljið þér segja manninum
minum, að þér hafið veriö að
segja mér, að hann sé nýfarinn
heim.
— Auðvitað kaupi ég stærri mynd úr því sem komiö er, kæra grann-
kona.
Vísindabók
veldur æðistormi í París
Jón Halldórsson Skál-
holtsbiskup 1322-1339 nam I
æsku sinni i Paris og Bologna,
áður en hann varð kanúki i
Björgvin. Jón biákup var mikill
sagnamaður og flutti til Islands
margt af sliku efni, ævintýrum,
helgisögum og veraldlegum
sögum sunnan úr löndum. Svo
segir i þætti hans um nám hans i
Paris:
„Þann tima, sem hann var i
Paris nýlega kominn, gekk hann
inn I skóla þann, er æðstur var
til. Var hann þann tima ungur
og litið skiljandi hjá þvi sem
siðar. Byrjaðist þá þegar það,
sem lengi hélst siðan um hans
daga, að guð gaf honum mikla
mannheill alla götu, einkanlega
af þeim, er æðstir voru og
vitrastir. Þvi leggur höfuö-
meistari og allur safnaður skól-
ans mikla bliðu og góðar
virðingar á sveininn, sem i þvi
lýsist er eftir fer. — Svo gekk til
einn dag, að yfirmeistarinn sér i
sina bók, er mjög var stór i
vexti, og sem hann beiðir að
létta sér út af skólanum, leggur
hann opna bókina niður i há-
sætið, áður hann gengur út. Og
án dvöl forvitnar hann pilturinn
er vér nefndum, hversu greitt
hann mun lesið fá eitthvert
capitulum af bókinni hans
VÍSINDABÆKUR
meistara. Þvi rennur hann upp
gráturnar er lágu fyrir hásætið,
og les þegar það sem honum bar
fyrir augun. Og sem hann hefir
lesið eitt capitulum, brestur á
húsinu brakandi þytur með æði-
stormi, sem allt mundi úr lagi
færast, og jafnbrátt lúkast upp
hurðir. En er Jón heyrir það og
skynjar, að meistari mun inn
ganga, flýtir hann sér eftir
megni aftur til sætis sins. —
Sem meistari kemur inn far-
andi, segir hann, og sver um við
nafn hins hæsta guðs, að ef
stormur þessi gengur til aftans,
mun hann þurrka öll þau stöðu-
vötn sem i eru Franz, — „eða
hvað er,” segir hann, „hefir
engi gletzt við bók mina, siðan
ég gekk?” — Nú var sveinninn
Jón svo vel kenndur, að eigi einn
vildi segja eftir honum, „og þvi
sá ég nú,” sagði hann Jón
biskup, „að setið var meðan
sætt var. Féll ég þá fram sálug-
ur, játandi, hvað ég hafði gert,
en meistari svaraði mér svo:
„Likna mun ég þér, Jón,” sagði
hann, „en þó skaltu hafa augu
fyrir þér, hvað þú kannt lesa,
meðan þú skilur eigi betur.” —
Siðan skundar meistari upp til
bókarinnar og veltir henni á
aðra hálfu. „Sem þar les hann
eitt capitulum,” sagði herra Jón
biskup, „þótti mér vonlegt, að
það væri nærri þvi langt, sem ég
hafði áður lesið, og án dvöl, sem
capitulum var úti, fellur storm-
urinn svo snöggt að með öllu
varð vindlaust. Má af sliku
marka,” sagði biskupinn,
„hverjar listir lifa I bókunum,
þótt heimurinn gerist gamall.”
íslenskar
galdrabækur
íslenskar þjóðsögur gera sér
tiðrætt um, hverjar listir lifa i
bókunum, og er þá átt við bækur
sem sögurnar kalla stundum i
kurteislegum tón visindabækur,
en eru jafnan fullar af
rammasta galdri. Jón Guð-
mundsson lærði getur um svo-
kallaða „höfuðbók” ólafs tóna,
sem var nafnkunnur galdra-
maöur á 14. öld. Siðar koma
upp sagnir af glæsilegum
galdrabókum, Rauð-
skinnu, Grænskinnu, Gull-
skinnu og Silfru. Rauð-
skinna er rakin til Gottskálkis
biskups grimma Niku-
lássonar, og drepur séra Skúli
Gislason á hana: „Gottskálk
biskup grimmi var hinn mesti
ga'dramaður á sinni tið; tók
hann upp aftur svartagaldur er
ekki hafði tiðkast siðan i heiðni
og skrásetti galdrabók þá er
kallaðist Rauðskinna. Var hún
skrifuð með guilnu letri og að
öllu hin skrautlegasta; rituð var
hún með rúnastöfum eins og all-
ur galdur. Þessarar bókar unnir
biskup ekki neinum eftir einn
dag og lét þess vegna grafa
hana með sér, og engum kenndi
hann kunnáttu sina.”
Þessa Rauðsinnnu hugðist
Galdra-Loftur klófesta, svo sem
frægt er. A 19. öld komu upp
sagnir, sem geta um Gráskinn-
ur tvær, aöra á Hólum, hina i
Skálholti.
Gráskinna á Hólum.
Um upptök hinnar fyrri
skrifar séra Skúli: „Þorkell hét
sonur séra Guðbjartar (flóka i
Laufási); hann skrifaði fyrstur
rúnabókina Gráskinnu er öll
fjölkynngi var höfð úr á seinni
öidum; bók þessi lá lengi við
skólann á Hólum og lærðu sumir
piltar nokkuð i henni, helst hinn
fyrsta part er var ritaður með
málrúnum. Var þar ekki
kenndur galdur né særingar,
heldur meinlaust kukl eins og
glimugaldur, lófalist og annað
þess konar, og gátu allir orðnir
sáluhólpnir þó þeir lærðu þann
partinn. Seinni og lengri partur-
inn var þar á móti ritaður með
villurúnum er fáir gátu komist
niður i, enda var þeim meinað
það af meisturunum. Þar var
allur hinn rammari galdur, og
urðu þeir allir óþokkasælir og
ólánsmenn sem voru rýndir i
honum.”
Það fylgir raunar sögunni af
Galdra-Lofti að hann hafi verið
búinn að nema Gráskinnu þessa
úti hörgul, áður en hann
freistaði að vekja upp Gottskálk
grimma og ná Rauðskinnu á sitt
vald.
Gráskinna í Skálholti
Frá uppruna Gráskinnu
þeirrar er lá við skólann i Skál-
holti greina tvær sögur.
Brynjúlfur frá Minnanúpi segir
sögu af þrem skólapiltum i
Skálholti, og var einn þeirra
Eirikur siðar prestur i Vogsós-
um. Þeir vissu, að karl nokkur
hafði látið grafa með sér
galdrabók og vildu gjarnan
komast yfir hana. Einginn vissi
hvar gröf hans var i garðinum
og urðu þeir þvi að fylla
kirkjuna þrivegis af upp-
vakningum áður en karl kom
með bók sina. Ekki náðu þeir úr
henni nema nokkrum blöð-
um. „En blöðin gærðu þeir
félagar sér i nyt og sömdu eftir
þeim fjölkynngisbók þá er Grá-
skinna' er nefnd og lengi lá á
skólahússborði i Skálholti”.
Hina söguna af Gráskinnu
skráir Jón Borgfirðingur eftir
eyfirskri sögn. Hún fræðir menn
raunar um það hver karlinn
var, er þremenningarnir vöktu
upp. Hann var einginn annar en
Jón sterki, sem glimdi við
blámann austur á Eyrarbakka
og gekk af honum dauðum, en
varð i staðinn að útvega
Eyrarbakkakaupmanni „mestu
visindabók sem fáanleg er i öll-
um heimi”. Jón gekk til fjalla*
komst þar i tæri viö dularfull
hjón og dvaldi hjá þeim
vetrarlangt, svaf hjá dóttur
þeirra og afrekaði ýmislegt á
búi karls sem ekki var á allra
færi. Um vorið færði karl Jóni
bókina, hafði þá verið að taka
hana saman um veturinn ásamt
kerlingu sinni. Eyrarbakka-
kaupmanni brá svo við er hann
leit i bókina, að hann hljóp i sjó-
inn og drap sig, en Jón hélt bók-
inni. Hann lét um siðir grafa
hana með sér, og fór siðan um
hana likt og fyrr greinir, að
skólasveinar vöktu Jón upp og
náðu hluta af bókinni. „Það er
af bókinni að segja að það var
Gráskinna galdrabók.”
(Jóns þáttur biskups Halldórs-
sonar, Galdur og galdramál á
Islandi eftir ólaf Daviðsson,
Þjóðsögur Jóns Arnasonar).