Þjóðviljinn - 04.05.1975, Page 20

Efnahagsástand i Bandarikjun-
um hefur verið heldur bágborið
um hrið eins og mörgum er
kunnugt. A siðasta ársfjórðungi
1974 minnkaði framleiðslan um
9,1 af hundraði miðað við fyrra
ár, og ekki hefur hún rétt við
siðan. Atvinnuleysið fór upp i
8,2% i janúar-febrúar. Fjöldi at-
vinnuleysingja er reyndar mikið
deilumál þar i landi. Nú eru um
7,5miljónir á skrá, en Humphrey
fyrrum varaforseti telur til
dæmis, að i raun séu atvinnu-
leysingjar 10,8 miljónir (eða um
11% vinnuaflsins) ef að þeir væru
taldir með sem gefist hafa upp á
atvinnuleit og þeir sem vinna
styttan vinnudag en vildu vinna
heilan.
Blöð allskonar og timarit hafa
að undanförnu gert tiðreist til
ýmissa þeirra staða i Banda-
rikjunum þar sem kreppuástand
er alvarlegast. Einkum og
sérilagi leggja blaðamenn leið
sina til Detroit, höfuðborgar bila-
iðnaðarins og eru ibúar þess
staðar ekki meira en svo ánægðir
með þá athygli sem þeir nú vekja.
Borgarstjórinn, Coleman Young,
segir sem svo: „Þeir — blaða-
mennirnir — koma til okkar rétt
Atvinnuleysingjaskrifstofurnar hafa opnaö tólf útibú.
.Síðasti maðurinníDetroit
steinsteypukassa. Samt sem áður
hefur bensinafgreiðslumaðurinn
skammbyssu i fórum sinum.
Sjálfsmorð.
Fjöldi sjálfsmorða er ein af
þeim visbendingum um ástandið
sem menn taka mikið mark á. Dr.
Frederick frá National Institute
of Health segir, að „við höfum
vitað það siðan 1932, að það er
samband milli fjölda sjálfsmorða
og atvinnuleysis.” Þá var sjálfs-
morðafjöldinn i Bandarikjunum
öllum 17,4 á hverjar hundrað þús-
und ibúa. A siðasta áratug var
talanum 10 á ári. En i Detroit var
hún i fyrra 20,12 á 100 þús. ibúa.
Og þeim fjölgaði enn mjög veru-
lega I janúar.
Þeir sem geta reyna að forða
sér út i úthverfin. Og i þeirra hópi
hafa verið hinir vellaunuðu verk-
amenn bilaiðnaðarins. Fleiri eiga
eigið húsnæði i Detroit en öðrum
bandariskum borgum, og þar er
og veruleg þeldökk millistétt. En
það er dýru verði keypt að
komast út i úthverfin. A bak við
velmegun fjölskyldunnar er
sálardrepandi puð við færiböndin.
Það var einmitt i Detroit að það
gerðist fyrir tveim árum, að kvið-
dðmur sýknaði þeldökkan verka-
mann, sem hafði drepið verk-
stjóra sinn. Verjandinn flutti mál
sitt á þeim grundvelli, að færi-
bandavinnan hefði svipt
skjólstæðing hans vitinu. Þetta
voru rök sem kviðdómendur töldu
sig skilja mætavel.
1 úthverfunum hafa menn keypt
sér sinn bandariska draum. Og
þetta er sá heimur sem nú hef-
un hrunið. Eða eins og starfs-
maður ráðningarskrifstofu
einnar kemst að orði:
„Margir þeirra sem hingað
koma eru starfsmenn sem hafa
haft allt að þvi 25 þúsund dollara
tekjur. Nú hafa orðið endaskipti á
allri tilveru þeirra. Þegar þeim er
sagt að það sé enga þá vinnu að
fá, þar sem þeir geti fengið sömu
tekjur og áður, þá hafa þeir ekki
hugmynd um það hvað þeir eigi
til bragðs að taka. Þeir spyrja og
spyrja hvað þeir eigi að gera.
Svarið er, að ef menn hafa verið
menntaðir i þvi að mæla gas-
tegundir I útblæstri bfla, þá sé
enga aðra vinnu að fá. Það er
aðeins i Detroit að menn hafa
áhuga á útblæstri bila. Og ef að
ekki er þörf fyrir þessa menn i
Detroit þá er hvergi þöri' fyrir
þá.”
Það hefur áður komið til at-
vinnuleysis i Detroit. En sá er nú
munur á, að margir verkamenn
efast stórlega um að bila-
framleiðslan verði nokkru sinni
tekin upp aftur i þeim mæli sem
áður var.
(—áb byggði á Information og
Spiegel)
loki á eftir sér....’
eins og við værum ný og áður
óþekkt pláneta. Við erum hér i
bandariskri borg sem á sér sin
vandamál rétt eins og aðrar
bandariskar borgir. Kannski eru
okkar vandamál lítið eitt erfiðari
nú sem stendur, en ásigkomulag
Detroits nú er viðvörun um fram-
tið þjóðarinnar allrar”.
Hjarta Ameríku
Það er ekki að ástæðulausu að
tekið er dæmi af Detroit þegar
menn vilja spá einhverju um
Bandarikin i heild. Charles
Wilson, sem var varnarmálaráð-
herra i stjórn Eisenhowers, lét
einhverju sinni svo um mælt á
þingi að „það sem er gott fyrir
General Motors er gott fyrir
Ameriku” og það þýðir þá um
leið, að þegar þessi frægi bila-
hringur fær I magann þá fær
Washington höfuðverk.
Það er Detroit sem hefur gefið
Bandarikjunum bilinn, maskin-
una sem er tákn og imynd sóknar
I persónulegt sjálfstæði, auðlegð
og kraft. Heilt siðmenningar-
mynstur hefur verið prjónað utan
um bflinn. Hann er samgöngutæki
sem ræður þvi, hvernig borgir
þróast og er þvi nauðsyn sem erf-
itt er án að vera. Hann er stöðu-
tákn sem sýnir hvar Joe eða Abe
standa i samfélaginu eða réttara
sagt hvar þeir vilja að aðrir haldi
að þeir standi. Hann er sú afurð
iðnaðarins sem með mestum rétti
má likja við þungamiðju, vegna
þess hvilikt feiknanet af allskonar
framleiðslu- og þjónustufyrir-
tækjum þjóna undir bila-
verksmiðjurnar sjálfar. Detroit
var borgin sem menn héldu til
þegar þeir voru þreyttir orðnir á
fátæktinni i Suðurrikjunum.
Detroit var ofarlega á lista yfir þá
staði sem ferðamenn „urðu” að
heimsækja. Enginn sem horfði á
fimaleg afköst færibandanna gat
komist hjá þvi að finna til þess að
hann hlustaði á sjálfan hjartslátt
iðnaðarþjóðfélagins.
Arið 1973 snerust færiböndin af
meira kappi en nokkru sinni fyrr.
Sjö daga vinnuvika og tólf stunda
vinnudagur voru algeng. Þetta
var erfitt lif, en menn gátu unnið
sér inn mikið fé. Og svo kom oliu-
kreppan. Hún hafði margvislegar
afleiðingar — meðal annars þær
að menn fóru i auknum mæli að
gera sér grein fyrir þvi að
bilavæðing eins og sú sem
tiðkast hefur i Bandarikjunum og
nokkrum löndum öðrum er i raun
alltof dýrt og háskalegt fyrirtæki
komu á vettvang miklar jarðýtur
sem jöfnuðu rústirnar við jörðu
og ruddu yfir þær.
Heilar götur eru mannauðar.
Búðunum hefur verið lokað og
fjalir og krossviðir loka þar
gluggum. Þetta hefur ekki gerst i
gær heldur hefur sigið á þessa
hlið i þeirri hnignun sem blökku-
mannahverfin hafa orðið fyrir.
Jafnvel vöruhúsin flytja héðan út
i úthverfin. Eftir eru nokkrar
verslanir sem vandlega er gætt
og fjöldamargir sértrúarflokkar:
Mvsteri Magdalenu, Kirkja hinn-
ar svörtu guðsmóður ofl. Og að
sjálfsögðu allir þeir borgarbúar,
hvitir sem svartir, sem ekki hafa
efni á að flytja.
Miðbærinner hættusvæði. Herra
Smith sem á heima i einhverju út-
hverfinu segir granna sinum
stoltur frá þvi áræði sinu og konu
sinnar, að þau hafi brugðið sér
inn ibæinn kvöldið áður. Kannski
til að fara á tónleika i Ford
Auditorium, þar sem menn geta
ekið inn I bilskúr undir bygging
unni, sem vandlega er gætt —
þurfa sem sé aldrei að koma út
undir bert loft.
Asfaltfrumskógurinn krefst
fórna á hverri nóttu. 1 fyrra voru
framin 800 morð i borginni og
ástandið fer stöðugt versnandi.
Glæpum hefur fjölgað um 17%
siðan I október. Lögreglustjórinn
segir að „eins og allir vita þá
fylgjast glæpir og slæm lifskjör
að”. Lögreglan hagar sér eftir
þvi. Þvi er peningum sem sam-
bandsstjórnin ver til að berjast
gegn atvinnuleysi m.a. varið til
að fjölga um 800 manns i
lögreglunni. Til að bæta sambúð
lögreglu og almennings halda
menn ekki lengur uppi einungis
stórum lögreglustöðum heldur
leggja net 2-3 manna varðstöðva i
yfirgefnu verslunarhúsnæði.
Andrúmsloftið er á næturnar
eins og i svartsýnustu framtiðar-
skáldsögum. Sterk blá ljós kljúfa
myrkrið. Undir hverju ljósi er að
finna sima með beinu sambandi
við lögregluna. 1 mörgum hverf-
um geta menn alltaf haft a.m.k.
eitt ljós fyrir augum, i sumum allt
að átta i einu. Þau þjónustufyrir-
tæki sem opin eru næturlangt,
fela starfsfólkið á bak við skothelt
gler, sem nær frá gólfi og upp i
ioft. Bensinstöðvar sem enn hafa
ekki innleitt sjálfsafgreiðslu til-
kynna á stórum skiltum, að þau
hafi enga skiptimynt og að inn-
komnir peningar hverfi sam-
stundis I járnbentan
fyrir mannlegt félag. Menn tóku
að bera fram alvarlegar efa-
semdir um hugsunarhátt hins
samfellda hagvaxtar.
Tugþúsundum manna var sagt
upp vinnu, það tók fyrir yfirvinnu
og þegar „orkukreppunni” linnti
höfðu margir enn ekki verið
endurráðnir þegar næsta áfall
'kom.
Neytendur tóku módelum árs-
ins 1975 án hrifningar. Óseldir
bilar hlóðust upp i stórum stil og
um leið lengdust biðraðirnar við
atvinnuleysisskrifstofurnar. 1
kynningum um að þau séu til
leigu eða sölu.
Til eru þeir aðilar sem hafa
meira að gera en áður.
Heilbrigðisyfirvöldin hafa
tilkynnt, að i fyrra hafi um 70 þús-
und borgarbúar gengið svangir til
hvilu, en núna séú þeir 105 þúsund
sem ekki fái nægilega næringu.
Aætlun sem styrkt er af alrikinu
um matargjafir til barna
(Project Focus Hope), er miðuð
við að sjá 15 þúsund börnum fyrir
mat, en verður nú að annast 23
þúsund..
Skálmöld mikil: 800 morð I fyrra.
fyrstu viku desember voru 60 þús-
und verkamenn sendir heim „um
óákveðinn tima”. Um jólaleytið
var meirihluti starfsmanna bila-
verksmiðjanna, sem eru alls um
300 þúsund, verkefnalaus, og eftir
áramót tók hver verksmiðjan á
fætur annarri að loka. Nú er fjórði
hver maður i Detroit, sem telur
alls hálfa aðra miljón ibúa at-
vinnulaus, og i nokkrum blökku-
mannahverfum i' mið- og austur-
hluta borgarinnar eru allt að 62%
skráðir atvinnulausir.
Smitandi.
Sú iömun, sem bilaiðnaðurinn
verður fyrir, breiðir mjög ört úr
sér. Rakari einn segir við eina
viðskiptavin dagsins: „Þegar
menn eru svangir þá klippa þeir
sig sjálfir”. Bensinstöðvar, barir
og litil kaffihús, sem risu i grennd
við verksmiðjumar, hafa nú i
stórum stil fest upp skilti með til-
Verkefnum fjölgar á vett-
vangi „opinberrar aðstoðar”.
Úthlutun atvinnuleysingjastyrkja
hefur bætt við sig 12 útibúum og
um 1000 skrifstofumönnum. Það
er og sagt að sala á kiljubókum og
eiturlyfjum fari I vöxt.
Þessi kreppa hefur komið ýms-
um beinlinis á óvart. Það er ekki
nema ár siðan að talsmaður
verslunarráðs borgarinnar lýsti
björtum framtiðarhorfum: „Það
er enginn vafi á þvi að Detroit er
heilbrigð borg. Hún er fimmta
rikasta borg landsins.”
Velferð Detroit er misskipt eins
og vænta mátti. Hún sker menn
ekki sérstaklega I augu þegar
þeir fara um ibúahverfin inni i
bænum. Þar geta menn fundið
hverfin þar sem kynþáttaóeirðir
miklar hófust 1967. Þegar eldar
höfðu verið slökktir og fallhlifa-
hermenn enn stóöu vörð í vél-
byssuhreiðrum sinum i borginni